آیا تا‌به‌حال پس از ورزش کردن احساس بسیار خوبی به شما دست داده است؟ شاید شنیده باشید که این احساس خوب، ناشی از مواد شیمیایی‌ای است که در بدن ترشح می‌شود. این مواد شیمیایی اِندورفین‌ها هستند. هورمون اندورفین موجب می‌شود پس از پیاده روی طولانی احساس خوبی داشته باشید. ولی این تنها کاری نیست که هورمون اندورفین انجام می‌دهد. در این مقاله شما را با هورمون اندورفین و نقش آن، نشانه‌های کمبود این هورمون، راه‌های افزایش طبیعی آن در بدن و تفاوت آن با دوپامین صحبت خواهیم کرد.
اندورفین چیست؟
واژه‌ی اندورفین (endorphin) از ترکیب واژه‌های «endogenous» به‌معنیِ از درون بدن و «مورفین» (morphine، ماده‌ی مخدری که موجب تسکین درد می‌شود) ساخته شده است. بنابراین واژه‌ی اندورفین به این معنی است که این هورمون تسکین‌دهنده‌ی طبیعی درد است.
اندورفین‌ها از گروه بزرگی از پپتیدها تشکیل شده‌اند. آنها توسط سیستم عصبی مرکزی و غده‌ی هیپوفیز تولید می‌شوند. ازآنجاکه اندورفین‌ها بر گیرنده‌های مخدر در مغز اثر می‌گذارند، موجب کاهش درد و افزایش حس لذت و خوشی می‌شوند و در نتیجه احساس بسیار خوبی را در ما ایجاد می‌کنند. اندورفین‌ها در واکنش به درد یا استرس ترشح می‌شوند، ولی در طول فعالیت‌های دیگری مانند غذا خوردن، ورزش کردن یا رابطه‌ی جنسی نیز ترشح می‌شوند.
نقش هورمون اندورفین
تمام نقش‌هایی که هورمون اندورفین در بدن ایفا می‌کند، شناخته‌شده نیست. ما فقط می‌دانیم که هورمون اندورفین در کاهش درد و افزایش حس لذت نقش دارد. هورمون اندورفین در مدارهای پاداش طبیعی ما نقش دارد و با فعالیت‌های مهمی مانند خوردن، آشامیدن، فعالیت‌های بدنی و آمیزش جنسی مرتبط است. هورمون اندورفین در طول دوران بارداری نیز افزایش می‌یابد. هورمون اندورفین موجب کاهش ناراحتی و درد و افزایش لذت و خوشی می‌شود و این توانایی موجب می‌شود که با وجود آسیب یا استرس به کار خود ادامه دهیم.
ازآنجاکه ما انسان‌ها به‌طور طبیعی به‌دنبال رسیدن به احساس خوب و دوری از درد هستیم، بیشتر، کارهایی را انجام می‌دهیم که احساس خوبی در ما ایجاد می‌کنند. این ویژگی از دیدگاه تکاملی، موجب تضمین بقا می‌شود.
ما انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستیم و در جامعه رشد می‌کنیم. در پژوهش‌ها مشخص شده است که هورمون اندورفین به تقویت پیوندهای اجتماعی نیز کمک می‌کند. گرچه شاید این ویژگی امروزه دیگر کاربردی نداشته باشد، ولی در اوایل تاریخ بشر، انسان‌هایی که در کنار هم و در گروه‌های اجتماعی بودند، بیشتر از دیگران می‌توانستند زنده بمانند و تولیدمثل کنند.
فواید هورمون اندورفین
هورمون اندورفین با ایجاد حسی خوب، مزیت‌های فراوانی برای ما دارد، ازجمله:
۱. کاهش افسردگی
تقریبا ۱ نفر از هر ۵ نفر، زمانی در زندگی خود، افسردگی را تجربه می‌کند. پژوهش‌های فراوانی به بررسی تأثیر ورزش در کاهش نشانه‌های افسردگی پرداخته‌اند و بیشتر این پژوهش‌ها نشان داده است که ورزش تأثیر مثبتی بر کاهش نشانه های افسردگی می‌گذارد. البته برای درک بهتر نقش هورمون اندورفین در درمان افسردگی به بررسی‌های بیشتری نیاز داریم.
۲. کاهش استرس و اضطراب
اندورفین نقش مهمی در کاهش استرس و اضطراب ایفا می‌کند. مطالعه‌ای روی موش‌ها، رابطه‌ی مستقیمی میان سطح هورمون اندورفین و رفتارهای مضطرب در موش‌ها را نشان داده است. البته در این زمینه باید پژوهش‌های بیشتری درمورد انسان‌ها انجام دهیم.
۳. افزایش عزت نفس
احساس‌های مثبت موجب می‌شوند که اعتماد به نفس داشته و خوش‌بین باشید؛ بنابراین موجب افزایش عزت نفس شما می‌شوند. در پژوهشی که روی گروه کوچکی از مردان انجام گرفت، مشخص شد که میان سطح اندورفین و عزت نفس بالا ارتباط وجود دارد. البته در این زمینه به انجام پژوهش‌های بسیار بزرگ‌تری نیاز داریم.
۴. کاهش وزن
نقش هورمون اندورفین و هورمون‌های دیگر در تنظیم اشتها و میزان مصرف غذا، نقشی پیچیده است. درحالی‌که تصور می‌شود خوردن غذای خوب موجب افزایش سطح هورمون اندورفین می‌شود، در مطالعه‌ی روی حیوانات مشخص شده است که سطح بالاتر اندورفین موجب تنظیم اشتها و درنتیجه کاهش وزن می‌شود.
۵. کمک به تحمل درد زایمان
زایمان تجربه‌ای بسیار دل‌پذیر و درعین‌حال بسیار دردناک است. ولی هورمون اندورفین تحمل درد زایمان را کمی آسان‌تر می‌کند. مطالعه‌ی کوچکی روی زایمان ۴۵ زن سالم نشان داد که سطح پایین بتا-اندورفین در پایان بارداری با نیاز بیشتر به استفاده از داروهای ضددرد در طول زایمان رابطه دارد. برای تعیین دقیق علت و معلول، به بررسی‌های بیشتری نیاز داریم.
نشانه‌های کمبود هورمون اندورفین در بدن
کمبود اندورفین در بدن به‌راحتی تشخیص داده نمی‌شود. به‌طور کلی اگر در بدن شما اندورفین کافی تولید نمی‌شود، ممکن است نشانه‌های زیر را مشاهده کنید:
- افسردگی؛
- اضطراب؛
- بدخلقی؛
- درد؛
- اعتیاد؛
- مشکلات خواب؛
- رفتارهای تکانشی.
افزایش سطح هورمون اندورفین به‌طور طبیعی
برای تجربه کردن اثرات لذت‌بخش ترشح هورمون اندورفین مجبور نیستید تمام مسیر مسابقه‌ی دوی ماراتن را بدوید. با انجام کارهای زیر نیز بدن شما به‌طور طبیعی هورمون اندورفین ترشح می‌کند:
- مصرف شکلات تلخ؛
- ورزش کردن (هر نوع ورزشی موجب ترشح هورمون اندورفین می‌شود، ولی ورزش گروهی تأثیر بیشتری دارد.)؛
- رابطه‌ی جنسی؛
- نواختن موسیقی یا انجام کارهای هنری؛
- رقصیدن؛
- انجام طب سوزنی؛
- خندیدن؛
- لذت‌بردن از غذای موردعلاقه‌تان؛
- ماساژ؛
- سونا؛
- خوردن غذای ادویه‌دار؛
- آروماتراپی یا رایحه‌درمانی؛
- تماشای برنامه‌ی تلویزیونی موردعلاقه‌تان؛
- مراقبه؛
- انجام کارهای داوطلبانه.
تفاوت اندورفین و دوپامین
اندورفین‌ها پلی‌پپتیدهای ساخته‌شده توسط غده‌ی هیپوفیز و سیستم عصبی مرکزی هستند. اندورفین‌ها در وهله‌ی اول، به تحمل استرس و کاهش درد کمک می‌کنند. اثرات لذت و خوشی مرتبط با اندورفین تا حدی با افزایش تولید دوپامین مرتبط است که به‌دلیل فعالیت هورمون اندورفین رخ می‌دهد.
دوپامین از اسیدآمینه‌ی تیروزین (tyrosine) و توسط هیپوتالاموس، توده‌ی سیاه (بخشی از میان‌مغز) و مغز غدد فوق‌کلیوی ساخته می‌شود. دوپامین اثرات فراوانی در بدن دارد، ازجمله بهبود خلق و خو، مهار ترشح هورمون پرولاکتین، افزایش تحرک بدن و کمک به سیستم عصبی سمپاتیک.
کلام آخر
درست است که درمورد نقش هورمون اندورفین در بدن همه‌چیز را نمی‌دانیم، ولی روشن است که این نوروپپتیدها اثرات مثبت فراوانی در بدن دارند و تعجبی ندارد که مشتاق دانستن اثرات ناشی از افزایش سطح هورمون اندورفین در بدن هستیم. خوشبختانه نیازی نیست که برای افزایش سطح اندورفین در مغز خود در مسابقه‌ی دوی ماراتون شرکت کنیم. فقط کافی است که از خوردن یک تکه شکلات تلخ لذت ببریم، با دوستان خود معاشرت کنیم، موسیقی بنوازیم، مراقبه کنیم یا برنامه‌ی تلویزیونی موردعلاقه‌مان را تماشا کنیم تا سطح اندورفین در بدن خود را افزایش دهیم.
