علائم کلسترول بالا، خطرات مهلک و نحوه تشخیص آن

کلسترول بالا معمولا علائم خاصی ندارد و در بیشتر موارد موجب بروز مشکلات اورژانسی می‌شود. برای نمونه، حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی در نتیجه‌ی آسیب ناشی از کلسترول بالا ایجاد می‌شود.

این مشکلات معمولا زمانی رخ می‌دهند که کلسترول بالا منجربه شکل‌گیری پلاک در شریان‌ها شده است. پلاک می‌تواند موجب باریک و تنگ‌شدن شریان‌ها شود و درنتیجه خون کمتری از میان شریان‌ها عبور می‌کند. شکل‌گیری پلاک، ترکیب پوشش داخلی شریان‌ها را تغییر می‌دهد. این مسئله می‌تواند به عوارضی جدی منجر شود.

تنها راه تشخیص کلسترول بالا، انجام آزمایش خون است. زمانی کلسترول خون شما بالاست که مجموع کلسترول شما بالای ۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) باشد. پس از ۲۰ سالگی از پزشک خود بخواهید که برای شما آزمایش کلسترول را انجام دهد. باید این آزمایش را هر ۴ تا ۶ سال یکبار تکرار کنید.

اگر سابقه‌ی خانوادگی کلسترول بالا داشته باشید یا عوامل خطر زیر را نشان دهید، پزشک به شما پیشنهاد می‌دهد که آزمایش کلسترول خون خود را در فواصل زمانی کوتاه‌تری تکرار کنید.

• فشار خون بالا؛
• اضافه وزن؛
• مصرف دخانیات؛
• شرایط ژنتیکی: گاهی کلسترول بالا به دلیل عوامل ژنتیکی است و ازطریق ژن‌ها به فرد منتقل می‌شود. این حالت از کلسترول بالا، «هایپرکلسترولمی خانوادگی» (familial hypercholesterolemia) نام دارد. سطح کلسترول خون افرادی که این مشکل را دارند، ۳۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر است. ممکن است که این افراد به «زانتانوم» (xanthoma) دچار شوند. «زانتانوم» به‌صورت تکه‌ای زرد رنگ روی پوست یا توده ای زیر پوست ظاهر می‌شود.

خطرات و عوارض کلسترول بالا

۱. بیماری عروق کرونری قلبی (Coronary artery heart disease)

علائم بیماری قلبی در زنان و مردان متفاوت است؛ ولی بیماری قلبی همچنان قاتل شماره‌ی یک هر دو جنسیت در بسیاری از کشورهای جهان است. رایج‌ترین علائم بیماری قلبی عبارتست از:

• آنژین، درد قفسه سینه؛
• حالت تهوع؛
• خستگی شدید؛
• تنگی نفس؛
• درد گردن، فک، بالای شکم یا پشت؛
• بی‌حسی یا احساس سرما در دست‌ها و پاها.

۲. سکته‌ی مغزی

گاهی تشکیل پلاک ناشی از کلسترول بالا فرد را درمعرض خطر جدی کاهش یا قطع خون‌رسانی به بخش مهمی از مغز قرار می‌دهد و فرد دچار سکته‌ی مغزی می‌شود.

سکته‌ی مغزی وضعیت پزشکی اورژانسی است. وقتی شما یا هر کسی که می‌شناسید علائم سکته مغزی را تجربه می‌کند، باید سریع عمل کنید و فورا به مراکز پزشکی مراجعه کنید. این علائم عبارت است از:

• از دست‌دادن ناگهانی تعادل و هماهنگی؛
• سرگیجه ناگهانی؛
• عدم تقارن چهره (آویزان شدن پلک یا دهان در یک طرف صورت)؛
• ناتوانی در حرکت، به‌ویژه اگر فقط یک سمت بدن را تحت‌ تأثیر قرار داده باشد؛
• گیجی؛
• نامفهوم و بریده‌بریده صحبت‌کردن؛
• احساس بی‌حسی در صورت، دست یا پا، به‌ویژه اگر در یک طرف بدن باشد؛
• تاری دید، سیاهی دید یا دوبینی؛
• سردرد شدید و ناگهانی.

۳. حمله‌ی قلبی

گاهی شریان‌هایی که خون قلب را تأمین می‌کنند، به‌دلیل ایجاد پلاک به آرامی تنگ می‌شوند. این فرایند که به آن گرفتگی رگ قلب یا آترواسکلروز، سخت‌شدن شاهرگ‌ها یا تصلب شرایین (atherosclerosis) گفته می‌شود، به آرامی و درطول زمان رخ می‌دهد و هیچ نشانه‌ای ندارد. درنهایت ممکن است که یک تکه از پلاک جدا شود و زمانی‌که این اتفاق رخ می‌دهد، اطراف آن پلاک لخته خون شکل می‌گیرد. این مسئله موجب مسدودشدن جریان خون به عضله‌ی قلب و جلوگیری از رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به آن می‌شود.

این حالت، «ایسکمی» (ischemia) نام دارد. وقتی قلب آسیب می‌بیند یا بخشی از آن به‌دلیل نرسیدن اکسیژن می‌میرد، حمله‌ی قلبی اتفاق افتاده است. اصطلاح پزشکی‌ای که برای حمله‌ی قلبی استفاده می‌شود، «آنفارکتوس میوکارد» (myocardial infarction) است.

به گفته‌ی انجمن قلب آمریکا، تقریبا در هر ۳۴ ثانیه یک نفر در ایالات متحده‌ی آمریکا دچار حمله‌ی قلبی می‌شود. علائم حمله‌ی قلبی عبارت است از:

• سفتی، فشردگی، احساس پربودن، درد یا تیرکشیدن قفسه‌ی سینه یا بازوها؛
• به‌سختی نفس‌کشیدن؛
• اضطراب یا احساس وقوع اتفاقی بد؛
• سرگیجه؛
• حالت تهوع، سوءهاضمه یا سوزش سردل؛
• خستگی مفرط.

حمله‌ی قلبی شرایط پزشکی اورژانسی است. آسیب به قلب اگر در چند ساعت نخستِ پس از حمله‌ی قلبی درمان نشود، برگشت‌ناپذیر یا حتی مرگبار خواهد بود. بنابراین درصورت مشاهده‌ی علائم حمله‌ی قلبی، باید به‌سرعت به مراکز درمانی مراجعه کنید.

۴. بیماری شریانی محیطی

بیماری شریانی محیطی (PAD) زمانی رخ می‌دهد که در دیواره‌ی شریان‌ها پلاک تشکیل می‌شود. این پلاک‌ها جریان خون را در شریان‌هایی که خون را به کلیه‌ها، بازوها، معده و پاها می‌رسانند، مسدود می‌کنند. علائم اولیه‌ی PAD شامل موارد زیر است:

• گرفتگی عضلات؛
• درد؛
• خستگی؛
• احساس درد در پاها درطول فعالیت یا ورزش که «لنگش متناوب» (intermittent claudication) نام دارد؛
• احساس ناراحتی در پاها.

با پیشرفت PAD این علائم بیشتر بروز می‌کند و حتی زمانی که فرد درحال استراحت است، نیز رخ می‌دهند. علائم بعدی که ممکن است به‌دلیل کاهش جریان خون رخ دهد عبارت است از:

• لاغرشدن، رنگ‌پریدگی یا براق‌شدن پوست پاها؛
• مرگ بافت‌ها به‌دلیل نرسیدن خون که قانقاریا نام دارد؛
• ایجاد زخم‌هایی روی پاها که بهبود نمی‌یابد یا به کندی بهبود می‌یابد؛
• درد پا که در زمان استراحت برطرف نمی‌شود؛
• احساس سوزش در انگشتان پا؛
• گرفتگی عضلات پا؛
• ضخیم‌شدن ناخن‌ انگشتان پا؛
• آبی‌شدن انگشتان پا؛
• کاهش رشد موها در پاها؛
• کاهش دمای قسمت پایین پا درمقایسه با پای دیگر.

در افراد مبتلا به PAD احتمال حمله‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی یا قطع عضو بیشتر است.

تشخیص کلسترول بالا

کلسترول بالا را می‌توان به‌راحتی و با آزمایش خونی که «پانل لیپید» نام دارد، تشخیص داد. پزشک نمونه‌ای از خون شما را می‌گیرد و آن را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد. پزشک از شما می‌خواهد که دست‌کم به‌ مدت ۱۲ ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید و ننوشید.

«پانل لیپید» مجموع کلسترول، کلسترول HDL، کلسترول LDL و تری‌گلیسیریدهای شما را اندازه‌گیری می‌کند. براساس مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، سطوح مطلوب کلسترول به شرح زیر است:

• کلسترول LDL: کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر؛
• کلسترول HDL: ۶۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر؛
• تری‌گلیسیریدها: کمتر از ۱۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر.

اگر مجموع کلسترول شما بین ۲۰۰ تا ۲۳۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، سطح آن «لب مرز» و اگر بالاتر از ۲۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، سطح کلسترول تان«بالا» است.

اگر کلسترول LDL شما بین ۱۳۰ تا ۱۵۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، سطح آن «لب مرز» و اگر بالاتر از ۱۶۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، سطح کلسترول تان«بالا» است.

اگر کلسترول HDL شما پایین‌تر از ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، سطح آن به‌طور کلی «پایین» است.

چگونگی کنترل سطح کلسترول خون

انجمن قلب آمریکا (American Heart Association) توصیه می‌کند که اگر فردی بالغ و سالم و بالای ۲۰ سال هستید، هر ۴ تا ۶ سال یکبار برای کنترل سطح کلسترول خون خود اقدام کنید. اگر احتمال ابتلای شما به کلسترول بالا بیشتر است، باید این آزمایش را بیشتر انجام دهید.

همچنین اگر سابقه‌ی خانوادگیِ مشکلات کلسترول یا حمله قلبی در سنین جوانی دارید، به‌ویژه اگر این مشکلات برای والدین یا پدربزرگ یا مادربزرگ‌تان ایجاد شده است، باید آزمایش تعیین سطح کلسترول خون را در فواصل زمانی کوتاه‌تری انجام بدهید.

ازآنجاکه کلسترول بالا در مراحل اولیه نشانه‌ای ندارد، باید سبک زندگی سالم را در پیش بگیرید. رژیم غذایی سالم داشته باشید، مرتب ورزش کنید و به‌طور منظم با مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های لازم، سطح کلسترول خون خود را کنترل کنید.