کبد چرب نوعی بیماری است که به خاطر تجمع چربی بیش از حد یا استئاتوز در کبد به وجود می‌آید. در شروع این بیماری، علائم خاصی بروز نمی‌کند اما با پیشروی بیماری، اوضاع بیمار هم وخیم‌تر می‌شود .کبد چرب با چاقی مفرط، فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا در ارتباط است. در کشورهای مختلف دنیا بیماری و علائم کبد چرب رایج است. در ادامه با ما همراه باشید تا با بیماری کبد چرب، علائم و سطوح آن بیشتر آشنا شوید.
بیماری کبد چرب
کبد عضوی از بدن است که سموم بدن را دفع می‌کند. درصورتی‌که کبد از عهده این کار برنیاید، علائم مختلفی ظاهر خواهند شد. اگر بدن بیش از حد چربی تولید کند یا سوخت‌وساز چربی‌ها به‌درستی انجام نشود، این ماده در کبد جمع و ذخیره خواهد شد. تجمع بیش از حد چربی در کبد، فرد را به بیماری کبد چرب مبتلا می‌کند.
بیماری کبد چرب (یا کبد چرب غیرالکلی) به خاطر تجمع بیش از حد چربی در کبد به وجود می‌آید. در برخی از موارد، بیماران مبتلا به کبد چرب به تغییر چرب یا استئاتوز دچار می‌شوند و پیشرفت این وضعیت هم بیماریها و مشکلات دیگری مانند زخم، سیروز کبدی و عملکرد نامطلوب کبد را به همراه دارد.
بسیاری از افراد بدون وجود هیچ علامت خاصی به کبد چرب دچار هستند اما در بعضی از موارد وضعیت بیمار به‌مرور وخیم‌تر می‌شود. علت اصلی ابتلا به بیماری کبد چرب مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که چاقی عاملی برای دچار شدن به این بیماری است. رژیم غذایی سالم و متعادل که در آن خبری از قند و چربی ترانس نیست از بروز کبد چرب جلوگیری می‌کند یا به درمان کبد چرب کمک خواهد کرد.
کبد چرب در کودکان
گریدهای کبد چرب
کبد بسته به میزان تجمع چربی در آن در ۳ سطح درجه‌بندی می‌شود. تداوم تجمع چربی در بعضی از بیماران، در درجه یا گریدهای بالاتر، استئاتوز و نهایتا سیروز و نارسایی کبد را به دنبال خواهد داشت.
۱. کبد چرب
بیش از ۵ تا ۱۰ درصد از وزن کبد را چربی تشکیل می‌دهد، اما اگر میزان چربی از این مقدار بیشتر شود، کبد چرب به وجود می‌آید. ابتلا به این وضعیت چندان مطلوب نیست، اما شدت و وخامت آن هم به‌قدری نیست که علائم یا مشکلاتی خاص را به همراه داشته باشد. بیشتر افرادی که مبتلا به کبد چرب در این سطح هستند، اصلا متوجه وجود این مشکل در بدن‌شان نمی‌شوند و معمولا زمانی از مشکل خود باخبر می‌شوند که به‌خاطر تشخیص مشکلات دیگر، مجبور به انجام آزمایش‌هایی شده و در حین تشخیص بیماریها و مشکلات دیگر از وجود این عارضه هم باخبر می‌شوند.
۲. استئاتوز غیرالکلی
اگر تجمع چربی در کبد ادامه پیدا کند و این عضو از بدن ملتهب شود، استئاتوز غیرالکلی رخ می‌دهد. حدود ۷۵ درصد بیماران دچار التهاب کبد و هپاتومگالی می‌شوند. علائم این بیماری به شرح زیر است:
- کاهش وزن؛
- حالت تهوع؛
- کاهش اشتها؛
- ناراحتی و التهاب در قسمت بالای شکم؛
- خستگی و کوفتگی به شکل ضعف عضلات و کمبود انرژی.
برای تشخیص استئاتوز غیرالکلی از بیماریها و مشکلات دیگر باید آزمایش‌هایی انجام شود.
۳. سیروز و نارسایی کبدی
پیشروی استئاتوز غیرالکلی در حدود ۱۰ تا ۲۵ درصد مبتلایان به سیروز و نارسایی کبدی می‌انجامد. علائم این مشکلات به شرح زیر هستند:
- ضعف و خستگی؛
- حالت تهوع، استفراغ و اسهال؛
- درد و تورم شکمی؛
- مدفوع تیره و قیرمانند؛
- زردی پوست و چشم موسوم به یرقان؛
- گیجی، فقدان تمرکز، از دست رفتن حافظه و توهم؛
- خارش پوست؛
- خون‌ریزی و کبودی آسان بدن.
علائم کبد چرب چیست؟
در بیشتر افراد، کبد چرب معمولا بدون علامت خاصی است، اما بعضی از علائم عجیب آن به شرح زیر است:
۱. خارش پوست
معمولا خارش پوست تا زمانی که آزردگی و تحریک پوستی خاصی به وجود نیامده است، چندان جدی گرفته نمی‌شود، اما باید بدانید که احتمالا علت خارش پوست، وجود صفرا در خون باشد. وجود صفرا در خون هم ناشی از تخریب و آسیب‌دیدگی کبد است. زمانی که مجرای صفرا مسدود باشد، صفرا به جریان خون وارد می‌شود. در نتیجه این ماده زیر پوست قرار می‌گیرد و خارش به وجود می‌آورد.
۲. آنژیوم عنکبوتی
آنژیوم عنکبوتی یکی دیگر از علائم کبد چرب است. در این حالت، مویرگ‌های عنکبوتی‌شکلی زیر پوست ظاهر می‌شوند. علت به وجود آمدن این مویرگ‌ها، افزایش میزان استروژن در بدن است و نشان می‌دهد که کبد به‌درستی کار نمی‌کند و سوخت‌وساز هورمون‌ها به‌درستی انجام نمی‌شود. رگ‌های مذکور به دلیل بزرگ شدن سرخرگچه ایجاد می‌شوند. سرخرگچه‌ها رگ‌های خونی با قطری کم هستند که سرخرگ‌ها را به مویرگ‌ها وصل می‌کنند.
۳. کبودی و خون‌ریزی
اگر بعد از هر صدمه‌ای که به بدن‌تان وارد می‌شود به‌راحتی دچار کبودی و خون‌ریزی می‌شوید، احتمالا کبدتان به درستی کار نمی‌کند. یعنی پروتئین‌هایی که برای انعقاد خون نیاز دارید دیگر به اندازه کافی تولید نمی‌شوند.
۴. بوی بد دهان
بوی بد دهان نشانه بیماریها و مشکلات مختلفی مانند سینوزیت و بیماری های لثه است. علاوه بر اینها، بوی بد دهان می‌تواند یکی از علائم کبد چرب هم باشد. بوی دهان ناشی از نارسایی کبدی در بیماران مبتلا به سیروز کبدی با عنوان فِتور هپاتیکوس هم شناخته می‌شود. این عارضه باعث ایجاد بویی شبیه کپک‌زدگی است که به واسطه وجود سطح بالای متیل‌دی‌سولفید در خون ایجاد می‌شود.
۵. قرمزی کف دست
قرمزی، خارش و سوزش کف دست‌ها معروف به اِریتمای کف دست هم یکی از علائم کبد چرب است و به خاطر غیرعادی شدن سطح هورمون‌ها در خون به وجود می‌آید.
۶. وجود لک‌های پوستی و کک و مک
اگر کبد به درستی فعالیت نکند، روی پوست لک‌های قهوه‌ای رنگی به وجود می‌آید. علت این است که استروژن در بدن افزایش می‌یابد و آنزیمی حاوی مس به نام تیروزیناز در بدن شروع به رنگ‌ریزه‌های پوستی (مِلانین) می‌کند. در نتیجه روی پوست بدن لکه‌ها و کک‌ومک ایجاد می‌شود.
۷. کاهش تمرکز
یکی از علائم کبد چرب هم از دست رفتن تمرکز است. پس اگر اخیرا مدام حواس‌تان پرت می‌شود و تمرکز کافی ندارید شاید باید به وضعیت کبدتان بیشتر رسیدگی کنید. سم‌زدایی و تأمین انرژی بدن دو نمونه از مهم‌ترین وظایف کبد است. حال اگر میزان سموم موجود در خون‌تان به واسطه عملکرد نامناسب کبد بیشتر از حد قابل‌تحمل شود، عملکرد مغز هم تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. وقتی سوخت و ساز انرژی در بدن به درستی انجام نشود، خستگی و کاهش تمرکز به وجود می‌آید. شکل حاد این مشکل، فراموشی و رفتن به اغما است.
علائم کبد چرب در کودکان
اغلب کودکان مبتلا به کبد چرب در مراحل اولیه نشانه‌ای ندارند. علایم کبد چرب وقتی بروز پیدا می‌کند آسیب کبد شدیدتر می‌شود. برخی از علائم کبد چرب در کودکان عبارت‌اند از:
- درد شکمی؛
- خستگی؛
- تحریک‌پذیری؛
- سردرد؛
- مشکل تمرکز؛
- بی‌حوصلگی و اضطراب؛
- تفاوت رنگ دو ناحیه پوستی پس از تماس.
اگر کودک مبتلا به سیروز کبدی باشد، بروز نشانه‌های زیر هم محتمل است:
- زردی پوست و سفیدی چشم‌ها؛
- ورم ناحیه پایین شکم؛
- ایجاد کبودی حتی بدون تماس یا آسیب شدید؛
- ادرار تیره.
علت ایجاد کبد چرب
علت و چگونگی ابتلا به کبد چرب دقیقا مشخص نیست. زمانی که میزان چربی جمع‌شده در کبد زیاد از حد باشد یا بدن به‌درستی چربی را نسوزاند، این بیماری به وقوع می‌پیوندد. یکی از عواملی که احتمال بروز کبد چرب را افزایش می‌دهد، چاقی مفرط است. حدود ۷۰ درصد از افراد چاق به کبد چرب دچار هستند؛ درحالی‌که تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد با وزن معمولی به این مشکل گرفتار می‌شوند. فارغ از چاقی و اضافه‌وزن، افرادی که دارای چربی شکمی عمیق یعنی چربی‌هایی در احشای خود هستند با احتمال قوی‌تری به کبد چرب مبتلا می‌شوند. از عوامل خطرناک دیگری که در ابتلا به کبد چرب دخیل هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انواع دیابت؛
- کلسترول یا چربی بالای خون؛
- فشار خون بالا؛
- چربی خون بالا یا تری‌گلیسیرید.
افرادی که مبتلا به نشانگان (سندرم) سوخت و سازی هستند، بیشتر در معرض ابتلا به کبد چرب قرار دارند. افراد مبتلا به این سندرم تعدادی از نشانه‌هایی را که در قسمت بالا اشاره شد، دارا هستند.
حدود ۴۰ تا ۸۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع دوم به کبد چرب دچار می‌شوند. محققان دریافته‌اند که بیماری کبد چرب با ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی (CVD) و بیماری‌های کبدی مزمن (CKD) ارتباطاتی دارد. این یعنی، افراد مبتلا به کبد چرب بیشتر از دیگران در خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت هستند.
آیا کبد چرب فقط چاق‌ها را درگیر می‌کند؟
هر چند میان چاقی مفرط و کبد چرب ارتباطاتی وجود دارد، اما بعضی از افراد با وزن عادی هم به کبد چرب مبتلا می‌شوند. علت وقوع کبد چرب در بدن این افراد می‌تواند به خاطر موارد زیر باشد:
- عوامل ژنتیکی؛
- سیگار کشیدن؛
- بالا رفتن سن؛
- مصرف برخی از داروها مانند استروئیدها یا تاموکسیفین که مخصوص درمان سرطان است؛
- کاهش وزن سریع؛
- عفونت‌هایی مانند هپاتیت؛
- قرار گرفتن در معرض سموم.
تشخیص بیماری کبد چرب
در سطوح و مراحل نخست بیماری کبد چرب معمولا علائم خاصی وجود ندارد. به همین خاطر این مشکل عموما در حین بررسی مشکلی دیگر یا طی بررسی نتیجه آزمایش خون شناسایی می‌شود. اگر پزشک نسبت به چرب بودن کبد بیمار مشکوک شود با معاینه شکم در پی بررسی التهاب در این ناحیه برمی‌آید. سپس از فرد درباره رژیم غذایی، سبک زندگی، داروها و مکمل‌های مصرفی و استفاده از الکل سؤالاتی می‌کند.
اگر آزمایش‌ها حاکی از تخریب یا تورم کبد باشند، پزشک موارد و احتمالات دیگر مانند بیماری‌های الکلی کبد را هم بررسی خواهد کرد. تصویربرداری از کبد و تشخیص وجود چربی در آن با سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی ممکن است. بیوپسی یا نمونه‌برداری از بافت هم به تشخیص میزان تخریب کبد و مشکلات دیگر این عضو از بدن کمک می‌کند.
تشخیص بیماری در کودکان
روند تشخیص تفاوتی با روش تشخیص بیماری در بزرگ‌سالان ندارد. صحبت با پزشک درباره نشانه‌ها، سلامتی و سبک زندگی کودک مهم است.
برخی مشکلات و بیماریها در کودکان ممکن است نشانه‌هایی مشابه بیماری کبد چرب داشته باشند. برای اطمینان از تشخیص درست، نخست باید این موارد رد شوند. برخی از این موارد عبارت‌اند از:
- سوءتغذیه؛
- برخی از انواع اختلالات سوخت‌وسازی مانند بیماری ویلسون؛
- تغذیه وریدی؛
- مصرف برخی داروهای خاص که برای درمان بیماری‌های دیگر تجویز شده‌اند.
درمان بیماری کبد چرب
درحال‌حاضر درمان ویژه‌ای برای بیماری کبد چرب وجود ندارد، اما ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، کاهش و متعادل نگه داشتن وزن بدن می‌تواند می‌تواند به پیشگیری از این بیماری و بهبود آسیب کبدی در مراحل اولیه بیماری کمک کند.
توصیه‌های غذایی برای بیماران کبدی
برای کاهش خطر ابتلا به کبد چرب می‌توانید:
- رژیم غذایی متعادل در اندازه‌ای مناسب داشته باشید، یعنی به‌طور متعادل در هر وعده، غذا بخورید؛
- میزان مصرف سبزیجات و میوه‌ها را افزایش بدهید؛
- کربوهیدرات و پروتئین مصرف کنید اما چربی و قند را ترک کنید؛
- مصرف نمک را کاهش بدهید؛
- به جای چربی‌های اشباع‌شده و ترانس از چربی تک‌غیراشباع و چندغیراشباع استفاده کنید.
مؤسسه ملی رژیم و دیابت و بیماری‌های کبدی آمریکا (NIDDK) در زمینه رژیم غذایی توصیه‌هایی دارد:
- جایگزین کردن چربی ترانس و حیوانی با روغن زیتون، ذرت، کتان، سویا و روغن دانه آفتابگردان؛
- مصرف ماهی روغنی به جای گوشت؛
- پرهیز از مواد غذایی حاوی قند ساده مانند فروکتوز که در نوشیدنی‌های شیرین، آب‌میوه‌ها و نوشیدنی‌های ورزشی وجود دارد؛
- مصرف غذاهایی با میزان شاخص گلوکز کمتر مانند میوه‌ها، سبزیجات و حبوبات کامل؛
- مصرف غذاهایی با شاخص گلوکز کمتر مانند نان و برنج سفید؛
- پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های الکلی.
پزشکان در حال تحقیق روی اثرگذاری ویتامین E روی درمان کبد چرب هستند. لازم به ذکر است، افرادی که خواهان استفاده از درمان‌های خانگی و گیاهی هستند، باید حتما با پزشک خود درباره راه‌کارهای درمانی خود مشورت کنند. رعایت رژیم غذایی متعادل و ورزش کردن باعث می‌شود امکان ابتلا به بسیاری از بیماریها از جمله بیماری‌های قلبی-عروقی و دیابت کاهش پیدا کند.
جمع‌بندی
در بسیاری از افراد، کبد چرب معمولا همراه با علائمی جدی و سخت نیست. در بعضی از موارد هم این بیماری به‌خودی‌خود درمان می‌شود یا ایجاد تغییرات در سبک زندگی و سالم زندگی کردن موجب بهبود و درمان آن می‌شود. محققان معتقدند که درصد ابتلا به کبد چرب در حال افزایش است و با بالا رفتن نرخ چاقی مفرط، این بیماری همه‌گیر خواهد شد. هرچند سطوح نخست کبد چرب، مشکلات جدی ایجاد نمی‌کند اما اگر به آن رسیدگی نشود، در طی ده سال، کبد چرب به استئاتوز غیرالکلی و آن هم به مشکلات جدی‌تری مانند سیروز بدل خواهد شد. در کشوری مانند آمریکا، کبد چرب در حال افزایش و سومین علت پیوند کبد است.
بیماری کبد چرب با مشکلات قلبی-عروقی و کبدی مزمن در ارتباط است. حتی اگر کبد چرب هم بهبود پیدا کند ممکن است بیماری‌های دیگری که با آن در ارتباط هستند بهبود پیدا نکنند. بهترین راه برای پیشگیری و درمان کبد چرب، داشتن رژیم غذایی سالم و مناسب، انتخاب سبک زندگی سالم و ورزش کردن منظم است.
