پرکاری تیروئید یکی از بیماری‌های مربوط به غده تیروئید است. تیروئید غده‌‌ای پروانه‌ای‌شکل و کوچک در جلوی گردن است. این غده هورمون‌های تترا یدوتیرونین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) را ترشح می‌کند که وظیفه کنترل انرژی سلول‌های بدن را بر عهده دارند و این‌طوری متابولیسم بدن را تنظیم می‌کند. تیروئید پرکار یعنی غده تیروئید بیش از حد هورمون T4 یا T3 یا جفتشان را ترشح کند. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب می‌تواند علایم پرکاری تیرویید را از بین ببرد و از عوارض جانبی آن جلوگیری کند. در ادامه درباره تمام اینها توضیح داده‌ایم. با ما همراه باشید.
علت پرکاری تیروئید چیست؟
تیروئید پرکار می‌تواند علت‌های زیادی داشته باشد. مثلا بیماری گریوز یکی از شایع‌ترین علل پرکاری تیروئید است. گریوز نوعی بیماری خودایمنی است که باعث می‌شود آنتی‌بادی‌های تحریک‌کننده تیروئید بیش از حد هورمون ترشح کنند.
زنان بیش از مردان به بیماری گریوز مبتلا می‌شوند و افرادی با سابقه خانوادگی این بیماری نیز بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند. بنابراین اگر خویشاوندانی دارید که به این بیماری مبتلا هستند، حتما به پزشک خود بگویید.
علل دیگر تیروئید پرکار عبارت‌اند از:
- زیاده‌روی در مصرف یُد که عنصری مهم در ساختار هورمون‌های T4 و T3 است؛
- تیروئیدیت یا التهاب تیروئید که منجر به افزایش ترشح T4 و T3 می‌شود؛
- تومور بیضه یا تخمدان؛
- تومور غده هیپوفیز یا تومور خوش‌خیم تیروئید؛
- مصرف زیاد T3 از طریق مکمل های غذایی یا داروها.
علائم پرکاری تیروئید
ترشح زیاد هورمون‌های T4 و T3 می‌تواند باعث افزایش سوخت‌وساز بدن شود. به این حالت پرکاری متابولیسم گفته می‌شود و این علائم را دارد:
- افزایش ضربان قلب؛
- فشار خون بالا؛
- لرزش دست؛
- تعریق زیاد؛
- آزاردهنده‌شدن گرما؛
- تغییر وضعیت اجابت مزاج؛
- کاهش وزن؛
- قاعدگی نامنظم در زنان.
خود غده تیروئید هم می‌تواند متقارن یا نامتقارن متورم شود و ممکن است کُره چشم برجسته شود. این حالت یکی از علائم اگزوفتالمی و بیماری گریوز است.
سایر علایم تیرویید پرکار عبارت‌اند از:
- افزایش اشتها؛
- عصبی‌شدن؛
- بی‌قراری؛
- نداشتن تمرکز؛
- ضعف عضلانی؛
- ضربان نامنظم قلب؛
- بی‌خوابی؛
- شکنندگی و نازکی مو؛
- خارش پوست؛
- ریزش مو؛
- تهوع و استفراغ؛
- بزرگ‌شدن سینه در مردان.
علایم پرکاری تیرویید که نیازمند مراقبت‌های پزشکی هستند:
- سرگیجه؛
- تنگی نفس؛
- ازدست‌دادن هشیاری؛
- ضربان قلب نامنظم و سریع.
پرکاری تیرویید همچنین می‌تواند موجب فیبریلاسیون دهلیزی شود. فیبریلاسیون دهلیزی یکی از شایع‌ترین انواع آریتمی قلبی است که می‌تواند منجر به سکته مغزی و نارسایی احتقانی قلب شود.
تشخیص تیروئید پرکار
اولین قدم برای تشخیص این بیماری، بررسی سابقه پزشکی بیمار و معاینه اوست. با معاینات پزشکی این علائم را می‌توان تشخیص داد:
- کاهش وزن؛
- ضربان سریع قلب؛
- فشارخون بالا؛
- بیرون‌زدگی چشم‌ها؛
- متورم‌شدن غده تیروئید.
ممکن است آزمایش‌های دیگری هم برای تشخیص این عارضه انجام شوند که در ادامه درباره‌شان توضیح داده‌ایم.
۱. آزمایش کلسترول خون
ممکن است پزشک سطح کلسترول خون فرد را بررسی کند. کلسترول پایین می‌تواند نشانه بالابودن سوخت‌وساز باشد. در این حالت، بدن فرد به‌سرعت کلسترول را می‌سوزاند.
۲. آزمایش‌های T4 ،T4 آزاد و T3
در این آزمایش‌ها میزان هورمون‌های تیروئید (T4 و T3) در خون فرد اندازه‌گیری می‌شوند.
۳. آزمایش هورمون تحریک‌کننده تیروئید
هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) در هیپوفیز ترشح می‌شود و غده تیروئید را تحریک می‌کند که بیشتر هورمون ترشح کند. زمانی که سطح هورمون تیروئید طبیعی یا بالا باشد، TSH فرد باید پایین باشد. میزان غیرطبیعی TSH ممکن است از اولین علائم تیروئید پرکار باشد.
۴. آزمایش تری گلیسیرید
سطح تری گلیسیرید فرد هم برای تشخیص پرکاری تیرویید آزمایش می‌شود. همچون پایین‌بودن میزان کلسترول، تری گلیسیرید پایین هم می‌تواند نشانه بالابودن متابولیسم باشد.
۵. آزمایش جذب و اسکن تیروئید
در این آزمایش پرکاری یا کم کاری تیروئید مشخص و همچنین معلوم می‌شود کدام نواحیِ غده تیروئید بیش از حد فعال هستند.
۶. سونوگرافی
با سونوگرافی می‌توان اندازه کل غده تیروئید و همچنین هر توده دیگری را بررسی کرد. پزشکان همچنین می‌توانند با سونوگرافی تشخیص بدهند توده جامد است یا مایع.
۷. سی‌تی اسکن یا ام.آر.آی
سی‌تی اسکن یا ام.آر.آی می‌توانند تومور هیپوفیزی را نشان بدهند که موجب تورم شده است.
درمان پرکاری تیروئید
علت پرکاری تیروئید هرچه باشد، پزشک پس از معاینه و انجام آزمایش‌های لازم، می‌تواند بهترین درمان تیرویید پرکار را به شما پیشنهاد کند. درمان پرکاری تیرویید ۳ نوع کلی است که در ادامه هرکدام را توضیح داده‌ایم.
۱. درمان‌های دارویی تیرویید پرکار
داروهای ضدتیروئیدی مانند متی مازول (methimazole) از ترشح زیاد هورمون‌های غده تیروئید جلوگیری می‌کنند. این دارو از درمان‌های شایع پرکاری تیرویید محسوب می‌شود.
۲. درمان پرکاری تیرویید با یُد رادیواکتیو
بر اساس گزارش انجمن تیروئید آمریکا، ید رادیواکتیو برای درمان بیش از ۷۰درصد بزرگ‌سالان مبتلا به تیروئید پرکار استفاده می‌شود. این درمان سلول‌های تولیدکننده هورمون را از بین می‌برد. عوارض جانبی درمان پرکاری تیرویید با ید رادیواکتیو عبارت‌اند از:
- خشکی دهان؛
- خشکی چشم؛
- گلودرد؛
- اختلال حس چشایی.
ممکن است مدت کوتاهی پس از درمان با ید رادیواکتیو، رعایت برخی نکات احتیاطی ضروری باشد. چراکه ممکن است اشعه به نواحی دیگر بدن نفوذ کرده باشد.
۳. عمل جراحی تیرویید پرکار
ممکن است بخشی از غده تیروئید یا تمام آن با عمل جراحی برداشته شود. پس از جراحی هم به بیمار مکمل‌های تیروئیدی داده می‌شود تا از کم‌کاری تیروئید جلوگیری شود. کم‌کاری تیروئید در حالتی اتفاق می‌افتد که غیرفعال‌بودن تيروئيد موجب می‌شود هورمون‌های کمی ترشح شوند. همچنین بعضی از داروها مانند پروپرانولول می‌توانند ضربان سریع قلب، تعرق، اضطراب و فشارخون بالا را کنترل کنند. اکثر مواقع این درمان کارساز است.
بهبود علائم تیروئید پرکار
برای بهبود علایم تیرویید پرکار داشتن رژیم غذایی سالم و مناسب که مقدار زیادی کلسیم و سدیم دارد بسیار مهم است. بیمار می‌تواند درباره میزان ورزش، رژیم غذایی و مکمل‌های تغذیه‌ای با پزشک خود مشورت کند.
تیروئید پرکار می‌تواند باعث ضعف و نازکی استخوان‌های فرد و در نهایت پوکی استخوان شود. مصرف ویتامین D و مکمل‌های کلسیم تحت‌نظر پزشک، باعث تقویت استخوان‌ها می‌شود.
استرس یا عفونت می‌تواند موجب «طوفان تیروئیدی» شود. طوفان تیروئید زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار زیادی هورمون تیروئید ترشح و باعث بدترشدن علایم تیرویید پرکار می‌شود.
با توجه به علت پرکاری تیروئید، روندش در درازمدت متفاوت خواهد بود. گاهی مواقع علایم پرکاری تیرویید بدون درمان بهبود می‌یابند، اما وقتی علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز باشد، علایم تیرویید پرکار باگذشت زمان بدتر می‌شوند. عوارض جانبی بیماری گریوز می‌توانند زندگی فرد را تهدید کنند و در درازمدت روی کیفیت زندگی او اثر بگذارد.
سؤالات رایج درباره پرکاری تیروئید
۱. قرص پرکاری تیروئید چیست؟
متی‌مازول (methimazole) و پروپیل تیواوراسیل قرص‌هایی هستند که برای پرکاری تیرویید تجویز می‌شوند. این قرص‌ها حتما باید زیر نظر پزشک مصرف شوند.
۲. علت پرکاری تیروئید چیست؟
تیروئید پرکار می‌تواند علت‌های زیادی داشته باشد. مثلا بیماری گریوز یکی از شایع‌ترین علل پرکاری تیرویید است. گریوز نوعی بیماری خودایمنی است که باعث می‌شود آنتی‌بادی‌های تحریک‌کننده تیروئید بیش از حد هورمون ترشح کنند.
۳. پرکاری تیروئید و معده ربطی به هم دارند؟
کار تیروئيد تنظیم سوخ‌وساز بدن است، پس اختلال در عملکرد آن می‌توند باعث اختلال عملکرد دستگاه گوارش شود. مثلا یکی از علایم پرکاری تیرویید، تحریک روده است که منجر به مشکلاتی مانند سوءهاضمه، افزایش اشتها و اسهال شود.
۴. غذاهای ممنوع در پرکاری تیروئید و غذاهای مفید برای پرکاری تیرویید کدام‌ها هستند؟
غذاهایی که ید دارند و ممکن است باعث دریافت ید بیش از حد شوند باید با دقت مصرف شوند، مثل غذاهای دریایی و لبنیات. همچنین باید از غذاهای ممنوع در پرکاری تیروئید مانند گلوتن، سویا و کافئین پرهیز کرد.
انواع غذاهای سالم، سبزیجات و ویتامین‌ها می‌توانند به بهبود سوخت‌وساز بدن کمک کنند. مهم است که میزان ید موجود در غذای خود را کنترل کنید. برای تعیین رژیم غذایی ویژه خود لازم است با دکتر مشورت کنید.
۵. مصرف زنجبیل و پرکاری تیروئید چه ربطی به هم دارند؟
برخی مصرف زنجبیل و چای زنجیبل را به‌عنوان دمنوش برای پرکاری تیروئید توصیه می‌کنند. مصرف متعادل مواد طبیعی معمولا برای بدن خوب است. با این حال بهتر است حتما درباره این مسئله با پزشک مشورت کنید تا از عوارض احتمالی پیشگیری شود.
۶. آیا نوشیدن قهوه برای تیروئید پرکار مشکلی دارد؟
گفته نشده است که مصرف قهوه مشکل خاصی ایجاد می‌کند. البته تحقیقات نشان داده‌اند که قهوه از تأثیر داروهای تیروئید می‌کاهد. بهتر است قهوه و چای را حداقل ۱ ساعت پس از مصرف دارویتان میل کنید.
۷. چرا مردان کمتر از زنان به پرکاری تیروئید مبتلا می‌شوند؟
پرکاری و کم‌کاری تیروئید معمولا با واکنش‌های خودایمنی شروع می‌شوند. بیماری گریوز معمولا موجب تیروئید پرکار و بیماری هاشیموتو باعث کم‌کاری تیروئید می‌شود. جفت این بیماری‌ها با حمله سیستم ایمنی بدن به غده تیروئید شروع می‌شوند.
محققان هنوز به‌درستی نمی‌دانند چرا مردان در مقایسه با زنان کمتر به بیماری‌های خودایمنی مبتلا می‌شوند. آنها دلیل این موضوع را به تفاوت‌های سیستم ایمنی زنان و مردان مربوط می‌دانند. زنان در مقایسه با مردان واکنش‌های شدیدتری به واکسن، زخم‌های شدید و عفونت نشان می‌دهند، بنابراین این احتمال وجود دارد که سیستم ایمنی بسیار فعال زنان خطر ابتلا به بیماری‌های تیروئیدی را در آنها افزایش بدهد.
۸. پرکاری تیروئید و سردرد ارتباطی با هم دارند؟
خیر. معمولا کم‌کاری تیروئید می‌تواند باعث سردرد شود.
سخن پایانی
تیروئید پرکار از مشکلاتی است که به‌راحتی درمان و کنترل می‌شود، ولی در صورت بی‌توجهی به آن ممکن است عوارض خطرناکی داشته باشد. شما هم به این بیماری مبتلا بوده‌اید؟ چه کارهایی برای کنترل یا درمانش کرده‌اید؟ لطفا نظرات و تجربه‌های خود را با ما و سایر مخاطبان در میان بگذارید. تجربیات شما برای دیگران بسیار مفید خواهند بود.
