عصب سیاتیک بزرگ‌ترین عصب نخاعی بدن است که گاهی به دلایل مختلفی از جمله دیسک کمر یا مشکلات عضلانی، دردناک می‌شود و افراد را دچار مشکلاتی مانند کمردرد یا بی‌حسی پا می‌کند. امروزه بسیاری از افراد به این مشکل دچار می‌شوند و برخی نیز دردهای دیگر را با درد سیاتیک اشتباه می‌گیرند. با چطور همراه باشید تا علائم سیاتیک و روش‌های درمان سیاتیک را یک به یک مرور کنیم.
علائم سیاتیک چیست؟
دردی که در پشت پای‌تان پخش می‌شود، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدنی که تا پا امتداد می‌یابد یا تکان‌های سریعی که در هنگام عطسه یا سرفه کردن می‌خورید، همگی باعث می‌شوند تا فکر کنید که تمامی علائم درد عصب سیاتیک را دارید. شاید هم حدس شما درست باشد.
درد سیاتیک در واقع یک علامت است، نه یک بیماری. درد عصب سیاتیک، درد پاست (در هر نقطه از مفصل ران و پایین‌تر از آن که درد تا انگشتان پا کشیده می‌شود) که در اثر فشار به عصب ایجاد می‌شود و عمدتا دلیل آن بیرون‌زدگی دیسک یا جابه‌جایی مهره‌ی کمر است.
بر خلاف باور عموم، معمولا درد واقعی کمر با درد سیاتیک همراه نمی‌شود یا می‌توان گفت که این فقط بخش کوچکی از مشکل کلی است. دکتر اریک مایر (Eric Mayer)، متخصص ستون فقرات و ورزش در مرکز سلامت ستون فقرات کلیولند می‌گوید:
اگر بیمار ۸۰ درصد درد پا و کمی درد کمر داشته باشد، در همان ابتدا، اولین حدس ما درد سیاتیک است.
چگونه می‌توان فهمید که کمردردها مربوط به عصب است و مثلا از ماهیچه و عضلات ناشی نمی‌شود؟ اینجا علائمی را به شما خواهیم گفت که کمک‌تان می‌کنند تا ریشه‌ی درد خود را بیابید.
۱. در قسمت زانو احساس ضعف می‌کنید
اگر در یکی از زانوها احساس ضعفی کنید که در سراسر پا هم کشیده می‌شود، می‌توان ادعا کرد که یکی از علائم سیاتیک را دارید. عصب سیاتیکی، طولانی‌ترین عصب نخاعی بدن است که از پایین‌ترین مهره‌ی ستون فقرات به پاها کشیده شده است. زمانی که این عصب فشرده شود، عملکرد آن مختل و منجر به احساسات ناخواسته‌ای مانند درد، ضعف و سوزن‌سوزن شدن می‌شود. اگرچه درد کمر بسیار رایج است (و اغلب تشخیص را برای پزشکان دشوار می‌کند)، درد و ضعف در یک پا مانند پرچم قرمزی برای پزشکان عمل می‌کند. دکتر مایر می‌گوید:
بیماران معمولا به خاطر درد به اورژانس می‌روند اما در حقیقت این ضعف است که بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، پس اگر احساس ضعف کردید حتما به دنبال درمان بروید.
۲. نمی‌دانید درد ناشی از سندروم پیرفورمیس است یا از علائم سیاتیک
اگر به‌عنوان یک دونده‌ی حرفه‌ای ماراتن برای مسابقه بعدی تمرین نمی‌کنید یا روی تردمیل نمی‌دوید، علامت خوبی است که نشان می‌دهد درد پای‌تان بر اثر عصب سیاتیک است و دچار سندرم نادر پیریفورمیس که عمدتا گریبان‌گیر ورزشکاران می‌شود، نیستید. نکته‌ی جالب این است که سندرم پیریفورمیس علائمی دقیقا شبیه به نشانه‌های سیاتیک دارد: درد، سوزن‌سوزن شدن و بی‌حسی که از باسن شروع می‌شود و پا را نیز درگیر می‌کند. اما در این سندرم، ماهیچه‌ی پیریفورمیس (که در نزدیکی بخش فوقانی مفصل ران قرار دارد) به جای مهره‌ی کمر، با فشار بر عصب حساس، باعث مشکل و درد می‌شود.
۳. نمی‌توانید بگویید دقیقا کدام نقطه از بدن‌تان درد می‌کند
اگر به دکتر خود فقط بگویید درد دارم، مثل این است که به مغازه‌ای پر از انواع مختلف بستنی بروید و فقط بگویید بستنی می‌خواهم؛ توضیح و دادن مشخصات، نکته‌ی کلیدی ماجراست. گاهی اوقات ممکن است، دردی که شما فکر می‌کنید درد سیاتیک است، واقعا درد ناشی از عصب نباشد و ریشه در عوامل دیگری مانند ماهیچه و مشکلات عضلانی داشته باشد. دکتر جاکوب تیتلبام (Jacob Teitelbaum)، نویسنده‌ی کتاب «علت واقعی، درمان واقعی» می‌گوید: پس چگونه می‌توانید بفهمید؟ از انگشت شست خود استفاده کنید.
«اطراف عضلات پایین کمرتان را فشار دهید و ببینید که آیا می‌توانید نقطه‌ای پیدا کنید که بر درد شما تأثیر داشته باشد یا خیر. اگر با فشار دادن بتوانید احساس درد را تحریک کنید (البته نه فشار ملایم، فشاری برابر با ۲ تا ۴ کیلو)، درد شما به احتمال زیاد عضلانی است که در اثر کوتاه و سفت شدن ماهیچه ایجاد می‌شود. اگر عضله‌ای در چنین موقعیتی قرار بگیرد، ضخیم‌تر می‌شود و مواد مغذی و خونی را که به آن نیاز دارد، دریافت نمی‌کند. پس زمانی که بر این عضلات سفت‌شده، فشار وارد می‌کنید (مخصوصا برآمدگی کوچک و حساس در مرکز)، آنها درد را به سراسر بدن ارسال می‌کنند».
۴. آزمایشی وجود دارد که به تنهایی نمی‌توانید انجام دهید
این آزمایش، تستی اصلی است که پزشکان برای تشخیص سیاتیک ناشی از دیسک کمر از آن استفاده می‌کنند؛ به این ترتیب که که کاملا دراز می‌کشید، سپس کسی که آزمایش را انجام می‌دهد، پای کشیده شده‌ی شما را حدود ۳۰ الی ۷۰ درجه بلند می‌کند. دردی که از این آزمایش ایجاد می‌شود (دردی که در تمام پا، زیر زانو و گاهی تا انگشتان پای شما پخش می‌شود) نشان‌دهنده‌ی درد سیاتیک است. دلیل درد این آزمایش این است که زمانی که پای‌تان (پایی که تحت تأثیر سیاتیک قرار دارد و درد می‌کند) را می‌کشید، عصب سیاتیک هم با آن کشیده می‌شود و اگر ریشه‌ی عصب تحت فشار باشد، از طریق حرکت کشش، درد را احساس می‌کنید.
۵. مجبور شوید بیش از اندازه به دستشویی بروید
منظور ما چند بار بیشتر بیدار شدن در شب نیست، منظور از دست دادن کنترل روده و مثانه است. دکتر آلن هیلیبرند (Alan Hilibrand)، سخنگوی آکادمی جراحان ارتوپدی آمریکا می‌گوید: وقتی چنین چیزی با درد معمولی سیاتیک همراه می‌شود، پزشکان آن را با «عمل جراحی اورژانسی» درمان می‌کنند. این مورد بسیار نادر است اما اگر ستون فقرات این‌گونه بر عصب فشار وارد کند، می‌تواند منجر به آسیب دائمی بر عملکرد روده و مثانه شود؛ پس اگر چنین علائمی در خود مشاهده کردید، حتما فورا به پزشک مراجعه کنید.
درمان سیاتیک
خبر خوب این است که: طبق گفته‌های دکتر هیلیبرند، در ۸۰ درصد مواقع، سیاتیک به خودی خود درمان می‌شود (اینکه دقیقا چگونه، بحثی جداگانه است و پزشکان نمی‌توانند به توافق برسند که آیا مهره‌ی کمر به جای خود باز می‌گردد یا اینکه عصب در این حالت، دیگر اذیت نمی‌شود). دکتر مایر می‌گوید اکثر افرادی که دچار درد عصب سیاتیک حاد می‌شوند، به تدریج بهبود می‌یابند یا مشکل‌شان حدودا در طول ۹۰ روز برطرف می‌شود. در این مدت، می‌توان دردهای سیاتیک را با داروهای مسکن و ضد التهاب یا درمان فیزیکی کنترل کرد. اما اگر این علائم بیش از ۳ ماه ادامه یابند، به احتمال زیاد، عمل جراحی بهترین گزینه‌ی درمان است.
تا اینجا تمامی علائمی را که نشان‌دهنده‌ی درد عصب سیاتیک ناشی از دیسک کمر است بیان کردیم. در ادامه می‌خواهیم ببینیم که چگونه می‌توان این بیماری را درمان کرد. پس با راهکارهای درمانی سیاتیک در ادامه‌ی مطلب، همراه ما باشید.
کایروپراکتیک (ماساژ و جا انداختن مفاصل و استخوان‌ها)
مطالعاتی که در سال ۲۰۱۰، در مجله‌ی درمان‌های فیزیولوژیک منتشر شد، نشان داد که درد سیاتیک در ۶۰ درصد از افراد مبتلا به درد عصب سیاتیک -که سایر درمان‌ها برای‌شان کارساز نبود و به‌دست‌کاری ستون فقرات روی آوردند- به‌اندازه‌ی کسانی که عمل جراحی می‌کنند، کاهش می‌یابد. ۱۲۰ نفری که در این تحقیق شرکت کرده بودند، به مدت ۴ هفته و هر هفته ۳ جلسه، به فیزیوتراپ مراجعه کردند و پس از آن ویزیت‌های هفتگی خود را به طور منظم ادامه دادند و به تدریج و با بهبودی بیشتر این جلسات درمانی را کاهش دادند.
نتیجه‌ی مثبت و اثرات مطلوب در افرادی که به این روش درمانی جواب دادند، تا یک سال در بدن‌شان باقی ماند. مطالعات دکتر گوردون مک مورلند (Gordon McMorland)، پزشک «مرکز ملی درمان ستون فقرات» در کالگری واقع در آلبرتا، نشان می‌دهد که درمان‌های فیزیکی ستون فقرات، احتمالا واکنشی در سیستم عصبی فرد به وجود می‌آورند که درد را تسکین می‌دهد و تحرک طبیعی ناحیه‌ی آسیب‌دیده را باز می‌گرداند. همچنین این روش درمانی می‌تواند باعث کاهش التهاب و ایجاد محیطی بشود که مکانیسم درمان طبیعی بدن را بهبود می‌بخشد.
طب سوزنی
جینگ‌دوان یانگ (Jingduan Yang)، استادیار مرکز پزشکی دانشگاه جفرسون می‌گوید: دردهای شما می‌توانند در اولین جلسه‌ی طب سوزنی تسکین یابند، اما برای اینکه بهبودی کامل حاصل شود، حدود ۱۲ جلسه نیاز است. مطالعه‌ای کوچک در مجله‌ی طب سنتی چینی نشان داده است که از ۳۰ بیمار مبتلا به سیاتیک، ۱۷ نفر به طور کامل بهبود یافته‌اند و ۱۰ نفر هم با طب سوزنی گرم که در آن سوزن‌ها گرم می‌شود، علائم بهبودی را مشاهده کرده‌اند.
یوگا
مطالعه‌ای در مجله‌ی «درد» نشان داد که افراد مبتلا به درد مزمن کمر که ۱۶ هفته یوگای آینگار کار کردند، تا ۶۴ درصد کاهش درد و تا ۷۷ درصد کاهش ناتوانی داشتند. اگرچه تأثیر یوگا بر سیاتیک کاملا روشن نیست، اما حرکات ملایم آن می‌تواند به بهبود بیماری کمک کند. تمرین یوگا به وسیله‌ی تقویت عضلات و بهبود انعطاف‌پذیری، می‌تواند به افراد مبتلا به سیاتیک کمک کند. دکتر جیمز کارسون (James W. Carson)، روان‌شناس مرکز جامع درد در دانشگاه بهداشت و علوم اورگن، می‌گوید: بهتر حرکت کنید تا در وضعیتی قرار نگیرید که باعث تشدید سیاتیک شود. برای داشتن کنترل و ثبات بیشتر، می‌توانید از جوراب‌های مخصوص یوگا (غیرلغزشی) استفاده کنید.
ماساژ
اگر سیاتیک دارید، انتظار نداشته باشید که فقط با ماساژ در آب گرم دردتان تسکین یابد. جف اسموت (James W. Carson)، معاون انجمن آمریکایی ماساژ درمانی می‌گوید که در این مورد، «تریگرپوینت تراپی» بهترین روش درمانی است. رگ سیاتیک زیر عضله‌ای به نام پیریفورمیس قرار دارد که زیر باسن واقع شده است. اسموت می‌گوید زمانی که عضله‌ی پیریفورمیس کشیده و تنگ می‌شود، به عصب سیاتیک فشار وارد می‌کند که این امر سبب بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن پا می‌شود. او این فشار را با قسمت‌هایی که درد می‌کنند یا همان نقاط ماشه‌ای در ماهیچه‌ی پیریفورمیس و همچنین عضلات قسمت‌های پایین‌تر و باسن مرتبط می‌داند. اسموت درمان را در ۷ الی ۱۰ روز مجزا برنامه‌ریزی کرده است. وی می‌گوید: اگر کسی در جلسه‌ی چهارم پیشرفتی در روند بهبودی مشاهده نکرد، باید روش‌های درمانی دیگری را امتحان کند.
کرم‌ها و پمادهای موضعی
دکتر تیرائونا لوداگ (Tieraona Low Dog)، مدیر انجمن مرکز پزشکی آریزون، می‌گوید که روغن گل راعی که روغنی با خاصیت درمانی است، یکی از بهترین درمان‌ها برای درد عصب است. این روغن ضد التهاب، باید روزی ۲ الی ۳ بار روی نقطه‌ای از بدن که درد می‌کند، مالیده شود. گزینه‌ی دیگری هم وجود دارد: ضمادها یا کرم‌های فلفل هندی که بدون نسخه هم می‌توان تهیه کرد، کاپسایسین که در انواع فلفل‌ها وجود دارد، مانع انتشار ترکیبات دردزا از عصب می‌شود. لوداگ برای موارد شدیدتر، دارویی به نام «Qutenza» را تجویز می‌کند که از ترکیبات فلفل در آن استفاده شده است و اغلب برای دردهای بیماری زونا تجویز می‌شود. یک بار مصرف این دارو به مدت یک هفته کافی و مؤثر خواهد بود.
گرما یا سرما
از آنجایی که عصب سیاتیک در جایی عمیق در باسن و پا قرار گرفته است، سرما یا گرما در سطح بدن نمی‌تواند این التهاب درونی را تسکین دهد. اما درمان‌های باستانی، می‌توانند به عنوان یک داروی ضدتحریک (که با ایجاد ورودی دیگری در منطقه‌ی دردناک، درد را کاهش می‌دهد) عمل کنند. یعنی از کیسه‌ی یخ یا تشک گرم به مدت ۱۵ دقیقه استفاده کنید تا سرما و گرما را بیشتر از دردی که دارید احساس کنید.
پنجه‌ی شیطان
لوداگ می‌گوید که داروی گیاهی پنجه‌ی شیطان، یک داروی ضدالتهاب قوی است که مانند ایبوپروفن و داروهای مشابهی عمل می‌کند که عوامل سوزش و التهاب را مهار می‌کنند. او معمولا برای درمان بیماران، ۱۵۰۰ الی ۲۰۰۰ میلی‌گرم از این گیاه را به صورت دو بار در روز، تجویز می‌کند. برندی پیدا کنید که مقدار استانداردی از ۵۰ میلی‌گرم هارپاگوزید، که ترکیب فعالی است، داشته باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بدن اکثر افراد می‌تواند این مکمل را تحمل کند، اما ذکر این نکته ضروری است که بیماران مبتلا به زخم‌های گوارشی یا رقت خون، نباید از این دارو استفاده کنند.
مسکن‌ها و شل‌کننده‌های عضلات
مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی، یا مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن می‌توانند درد را تسکین دهند. چرا که اسپاسم‌های دردناک عضلانی، می‌توانند با دیسک کمر هم همراه شوند، گاهی اوقات، پزشکان برای کاهش درد، از قرص شل کننده عضلات یا داروهای تری سیکلیک ضدافسردگی استفاده می‌کنند. دکتر نیک شامی، سخنگوی انجمن جراحان ارتوپدی آمریکا می‌گوید: این نکته را نباید فراموش کرد که این نسخه برای کسانی که درد آنها ناشی از فشار بر عصب سیاتیک است، نمی‌تواند مؤثر باشد.
تزریق اپیدورال استروئید
دکتر راج رائو (Raj Rao) بر این عقیده است که بیمارانی که دردشان در طول یک ماه کمتر نمی‌شود و روش‌های درمانی دیگر نیز به آنها کمکی نمی‌کند، احتمالا با تزریق هدایت شده‌ی استروئید توسط اشعه‌ی ایکس به قسمت پایین کمر و در نزدیکی عصب سیاتیک، بهبود می‌یابند. امید است که با این روش التهاب رشته‌ی عصبی کاهش پیدا کند. در این روش درمانی نیز نگرانی‌هایی در مورد عوارض جانبی و از بین رفتن تراکم استخوان وجود دارد و به همین علت، تجویز آن فقط به تعداد محدود و فقط ۳ بار در سال برای بیمار توصیه می‌شود.
ورزش و درمان فیزیکی
شاید تحرک برای کسانی که به درد سیاتیک گرفتار شده‌اند، دشوار باشد اما داشتن فعالیت فیزیکی اهمیت زیادی دارد. اگر فقط در تختخواب بخوابید، احتمال ادامه یافتن بیشتر درد هم وجود دارد. تحرک و ورزش باعث جریان یافتن خون در دیسک و عصب می‌شود که این امر موجب خلاصی شما از شر داروهای شیمیایی التهاب‌زا خواهد شد. ۱۵ الی ۲۰ دقیقه پیاده‌روی کنید؛ اگر این کار بیش از حد دردناک بود، شنا یا ایروبیک در آب را امتحان کنید. زمانی که در آب هستید، چنین فشاری به کمرتان وارد نمی‌شود. همچنین می‌توانید از یک فیزیوتراپیست که قادر به تجویز ورزش‌های کششی برای بهبود انعطاف‌پذیری کمر و تقویت ماهیچه‌های مرکزی شماست، کمک بگیرید، تمامی این درمان‌ها به ثبات ستون فقرات و کاهش آسیب‌های احتمالی و مشابه کمک می‌کند.
عمل جراحی
بعد از گذشت ۴ الی ۶ هفته از استمرار تمامی علائم سیاتیک و دیسک کمر و نبود هیچ‌گونه علائم بهبودی، احتمال اینکه عمل جراحی به بیمار توصیه شود، بسیار زیاد است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهند که کسانی که دیسک کمر خود را جراحی می‌کنند، ۳ ماه پس از جراحی نسبت به کسانی که عمل جراحی نمی‌کنند، درد و ناتوانیِ حرکتیِ کمتری دارند.
