بعضی از افراد که به آلرژی‌های شدید مبتلا هستند، وقتی درمعرض چیزی قرار می‌گیرند که نسبت به آن آلرژی دارند، دچار واکنشی به‌نام آنافیلاکسی می‌شوند که در نتیجه‌ی آن، سیستم ایمنی موادی شیمیایی در بدن آزاد می‌کند که این شرایط می‌تواند به شوک آنافیلاکسی منجر شود. در این حالت، ناگهان فرد دچار افت فشار خون می‌شود و مسیرهای تنفس طبیعی باریک و گاهی حتی مسدود می‌شود. این شرایط بسیار خطرناک است و اگر فورا درمان نشود، عوارضی جدی و حتی مرگ را به‌دنبال خواهد داشت. در این مقاله، علائم، عوامل ایجادکننده، خطرات احتمالی و روش‌های درمانی شوک آنافیلاکسی و اقدامات لازم در زمان بروز آن را شرح می‌دهیم.
علائم شوک آنافیلاکسی
علائم شوک آنافیلاکسی پیش از شروع آن ایجاد می‌شوند و هرگز نباید این علائم را نادیده بگیرید. این علائم عبارت‌اند از:
- واکنش‌های پوستی مانند کهیر، قرمز شدن پوست یا رنگ‌پریدگی؛
- احساس گرمای زیاد به‌طور ناگهانی؛
- داشتن احساس وجود توده‌ای در گلو یا مشکل در بلع؛
- حالت تهوع، استفراغ یا اسهال؛
- درد شکمی؛
- نبض ضعیف و تند؛
- آبریزش بینی و عطسه؛
- تورم زبان یا لب‌ها؛
- خس خس سینه یا مشکل در تنفس؛
- داشتن احساس وجود مشکلی در بدن؛
- مورمور شدن دست‌ها و پاها، دهان یا پوست سر.
اگر حس می‌کنید دچار آنافیلاکسی شده‌اید، به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید. اگر آنافیلاکسی پیشرفت کند و به شوک آنافیلاکسی تبدیل شود، نشانه‌های زیر ظاهر می‌شود:
- به‌سختی نفس کشیدن؛
- سرگیجه؛
- گیجی؛
- احساس ضعف ناگهانی؛
- ازدست‌دادن هوشیاری.
علل و عوامل خطر آنافیلاکسی
آنافیلاکسی به‌دلیل واکنش بیش‌ازحد سیستم ایمنی بدن به یک آلرژن، ایجاد می‌شود. آلرژن چیزی است که فرد نسبت به آن آلرژی دارد. آنافیلاکسی می‌تواند به شوک آنافیلاکسی منجر شود. عوامل معمول ایجادکننده‌ی آنافیلاکسی عبارت‌اند از:
- بعضی داروها مانند پنی‌سیلین؛
- نیش حشرات؛
- موادغذایی مانند: آجیل‌های درختی؛ صدف خوراکی؛ شیر؛ تخم‌مرغ؛ عوامل کاربردی در ایمونوتراپی (immunotherapy، روشی درمانی برای برخی بیماری‌ها که با تحریک یا سرکوب پاسخ سیستم ایمنی بدن عمل می‌کند)؛ شیره‌ی گیاهی.
در موارد نادر، ورزش و فعالیت‌های هوازی مانند دویدن موجب آنافیلاکسی می‌شود. گاهی نیز دلیل این واکنش هرگز شناسایی نمی‌شود. این نوع آنافیلاکسی، ایدیوپاتیک (idiopathic) نامیده می‌شود. اگر نمی‌دانید چه چیزی موجب حمله‌های آلرژیک شما می‌شود، پزشک برای تشخیص علل این واکنش‌ها، دستور انجام آزمایش آلرژیک می‌دهد. عوامل خطر برای آنافیلاکسی شدید و شوک آنافیلاکسی عبارت‌اند از:
- سابقه‌ی قبلی واکنش آنافیلاکسی؛
- ابتلا به آلرژی یا آسم؛
- سابقه‌ی خانوادگی آنافیلاکسی.
خطرات احتمالی شوک آنافیلاکسی
شوک آنافیلاکسی بسیار جدی است و می‌تواند راه‌های تنفسی فرد را مسدود یا قلب او را متوقف کند. ایست قلبی به‌دلیل پایین آمدن فشارخون رخ می‌دهد، زیرا در فشار خون پایین، اکسیژن کافی به قلب نمی‌رسد. شوک آنافیلاکسی موجب بروز عوارض جانبی بالقوه‌ای می‌شود، مانند:
- آسیب مغزی؛
- نارسایی کلیه؛
- شوک کاردیوژنیک (cardiogenic shock): شرایطی که موجب می‌شود قلب خون کافی را به بدن پمپاژ نکند؛
- آریتمی یا اختلال ریتم قلبی: شرایطی که در آن ضربان قلب بیش‌ازحد سریع یا بیش‌ازحد آهسته می‌شود؛
- حمله قلبی؛
- مرگ.
در بعضی موارد شاهد بدتر شدن شرایط جسمانی‌ای می‌شوید که از قبل وجود داشته است. این حالت به‌ویژه درمورد مشکلات سیستم تنفسی ایجاد می‌شود. برای نمونه، اگر به بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) مبتلا باشید، ممکن است با کمبود اکسیژنی روبه‌رو شوید که می‌تواند به‌سرعت آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را به ریه‌ها وارد کند. شوک آنافیلاکسی همچنین می‌تواند علائم بیماری در افراد مبتلا به بیماری ام اس را به‌طور همیشگی بدتر کند. اگر پس از شوک آنافیلاکسی هرچه زودتر تحت درمان‌های لازم قرار بگیرید، عوارض جانبی کمتری ایجاد خواهد شد.
اقدامات لازم در زمان بروز شوک آنافیلاکسی
اگر دچار آنافیلاکسی شدید، به‌سرعت به اورژانس مراجعه کنید. اگر سرنگ تزریق خودکار آدرنالین (epinephrine auto-injector، EpiPen) دارید، در ابتدای بروز علائم خود از آن استفاده کنید. اگر دچار مشکلات تنفسی شده‌اید، هیچ نوع داروی خوراکی مصرف نکنید. حتی اگر پس از استفاده از EpiPen احساس کردید که بهتر شده‌اید، باز هم باید به مراکز پزشکی مراجعه کنید، زیرا احتمال زیادی وجود دارد که به‌محض از بین رفتن اثر داروها این واکنش دوباره برگردد.
اگر شوک آنافیلاکسی به‌دلیل نیش حشره ایجاد شده است، درصورت امکان نیش حشره را خارج کنید. برای این کار از کارتی پلاستیکی مانند کارت اعتباری استفاده کنید. کارت را روی پوست فشار دهید و آن به سمت بالا و به طرف نیش حشره بکشید و زمانی‌که کارت زیر نیش حشره قرار گرفت، با حرکتی ناگهانی و سریع آن را به سمت بالا حرکت بدهید تا نیش خارج شود. هرگز نیش حشره را فشار ندهید، چون این کار موجب آزاد شدن زهر بیشتری می‌شود.
اگر کسی را مشاهده کردید که ظاهرا دچار شوک آنافیلاکسی شده است، با مرکز اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید و سپس:
- او را در موقعیت راحتی قرار بدهید و پاهایش را بالا ببرید. این کار موجب می‌شود که جریان خون به اندام‌های حیاتی او برسد؛
- اگر EpiPen (تزریق‌گر خودکار) دارد، فورا از آن استفاده کنید؛
- اگر نفس نمی‌کشد تا زمان رسیدن تیم پزشکی اورژانس، به او احیای قلبی‌ریوی (CPR) بدهید.
روش‌های درمانی شوک آنافیلاکسی
معمولا نخستین گام در درمان شوک آنافیلاکسی تزریق فوری اپی‌نفرین (آدرنالین) است. این کار موجب کاهش شدت واکنش آلرژیک می‌شود. معمولا در بیمارستان اپی‌نفرین به‌صورت داخل وریدی (IV) تزریق می‌شود. ممکن است که گلوکوکورتیکوئید (glucocorticoid) و آنتی‌هیستامین را نیز به‌صورت تزریق داخل وریدی دریافت کنید. این داروها به کاهش التهاب در مسیرهای عبور هوا کمک کرده و تنفس شما را بهتر می‌کنند.
ممکن است که پزشک بتاآگونیست‌هایی (beta-agonist) مانند آلبوترول (albuterol) را تجویز کند تا تنفس را برای شما آسان‌تر کند. همچنین ممکن است که اکسیژن مکمل دریافت کنید تا اکسیژن موردنیاز بدن‌تان تأمین شود. هرگونه عارضه‌ای که در اثر شوک آنافیلاکسی ایجاد شده است نیز درمان می‌شود.
اقدامات درمانیِ بلندمدت
شوک آنافیلاکسی یکی از شرایط اورژانسی پزشکی است و می‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد. بهبودی شما به این مسئله بستگی دارد که با چه سرعتی کمک‌های پزشکی را دریافت کرده‌اید. اگر درمعرض خطر آنافیلاکسی قرار دارید، با کمک پزشک خود برنامه‌ای برای شرایط اورژانسی تهیه کنید تا بدانید که در این شرایط باید چه کارهایی را انجام بدهید.
ممکن است پزشک برای کاهش احتمال بروز حمله‌های آینده یا شدت آنها، استفاده‌ی بلندمدت و طولانی از داروهای آنتی‌هیستامین یا سایر داروهای آلرژی را تجویز کند. شما باید همیشه داروهای آلرژی تجویزشده را مصرف کنید و بدون مشورت با پزشک مصرف این داروها را قطع نکنید.
احتمال دارد که پزشک به شما پیشنهاد بدهد که برای موارد بعدی حمله، همیشه یک EpiPen همراه خود داشته باشید. او همچنین می‌تواند به شما کمک کند که عامل بروز واکنش آنافیلاکسی را شناسایی کنید تا در آینده بتوانید از آن دوری کنید و دچار واکنش آنافیلاکسی نشوید.
