سرطان، بیماری ترسناکی است که نرخ ابتلا به آن در سال‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته است. یکی از انواع سرطان بسیار رایج که خوش‌بختانه تا حد زیادی درمان می‌شود، سرطان لنفوم یا سرطان غدد لنفاوی است. سیستم لنفاوی، بخشی از سیستم ایمنی بدن است که شامل غدد، عروق و گره‌های لنفاوی است. این سیستم، مایع شفافی به‌نام لنف را در یک مسیر یک‌طرفه به‌سمت قلب منتقل میکند. این مایع شامل سلول‌های سفید خون به‌نام لنفوسیت، چربی و پروتئین است. وجود این سیستم برای سم زدایی بدن حیاتی است. ازآنجاکه علائم لنفوم شبیه سرماخوردگی است، معمولا تا زمانی‌که شدید نشده باشد، جدی گرفته نمی‌شود. درحالی‌که تشخیص زودهنگام لنفوم، مراحل درمان را ساده‌تر و کوتاه‌تر خواهد کرد. در این مطلب، شما را به‌طور کامل با لنفوم، علائم و روش‌های درمان آن آشنا خواهیم کرد.
لنفوم یا سرطان غدد لنفاوی چیست؟
لنفوم نوعی سرطان است که از گروهی از سلول‌های سیستم ایمنی که با عفونت مبارزه می‌کنند – به‌نام لنفوسیت‌ها – آغاز می‌شود. این سلول‌ها در گره‌های لنفاوی، طحال، غده‌ی تیموس، مغز استخوان و سایر قسمت‌های بدن قرار دارند. وقتی یک نفر به لنفوم (سرطان غدد لنفاوی) مبتلا می‌شود، لنفوسیت‌های او تغییر و به‌صورت کنترل‌ناپذیری رشد می‌کنند.
دو نوع اصلی از سرطان غدد لنفاوی (لنفوم) وجود دارد:
- لنفوم غیرهوچکین: اکثر افراد مبتلا به لنفوم، همین نوع لنفوم را دارند.
- لنفوم هوچکین
عمده تفاوت لنفوم هوچکین و غیرهوچکین این است که هر کدام بر نوع متفاوتی از لنفوسیت تأثیر می‌گذارند. هر نوع لنفوم با سرعت متفاوتی رشد میکند و به‌طور متفاوتی به درمان پاسخ می‌دهد. پزشک با مشاهده سلول‌های سرطانی در زیر میکروسکوپ، می‌تواند نوع سرطان لنفوم را تشخیص دهد. اگر در بین سلول‌های سرطانی مورد مشاهده، سلول‌های غیرطبیعی خاصی موسوم به رید استرنبرگ (Reed-Sternberg) دیده شوند، سرطان لنفوم هوچکین است و در صورتی‌که اثری از این سلول‌ها دیده نشود، سرطان غیرهوچکین است.
سرطان لنفوم به‌خوبی به درمان پاسخ می‌دهد. مراحل و روش درمان به نوع سرطان لنفوم و میزان پیشرفت آن در بدن بستگی دارد. پزشک می‌تواند به فرد کمک کند درمان مناسب را برای نوع بیماری‌اش پیدا کند.
لنفوم با لوسمی متفاوت است. هر یک از این سرطان‌ها از سلول‌های متفاوتی شروع می‌شود.
- لنفوم در لنفوسیت‌هایی آغاز می‌شود که با عفونت مبارزه می‌کنند.
- لوسمی در سلول‌های تشکیل‌دهنده‌ی خون در داخل مغز استخوان شروع می‌شود.
همچنین لنفوم با لنف‌ادم نیز متفاوت است. لنف‌ادم تورمی است که درنتیجه‌ی جمع شدن مایع لنفاوی در زیر پوست (ناشی از آسیب‌دیدگی‌های گره‌های لنفاوی) به‌وجود می‌آید.
علت سرطان غدد لنفاوی
دانشمندان در اکثر موارد نمی‌دانند که چه چیزی باعث لنفوم می‌شود.
در موارد زیر ممکن است احتمال ابتلا به لنفوم بیشتر شود:
- سن ۶۰ یا بالای ۶۰ سال:
- مذکر بودن؛
- ضعیف بودن سیستم ایمنی به‌طور مادرزادی یا به‌خاطر HIV یا ایدز یا انجام یک پیوند عضو؛
- داشتن یک بیماری سیستم ایمنی مانند آرتریت روماتوئید، سندروم شوگرن، لوپوس یا سلیاک؛
- آلوده شدن به ویروسی مانند اپشتین‌بار، هپاتیت C، لوسمی/لنفوم سلول T انسانی (HTLV-1) یا ویروس هرپس انسانی ۸ (HHV8)؛
- ابتلای یکی از خویشاوندان نزدیک به لنفوم؛
- قرار گرفتن درمعرض بنزن (مايعی بی‌رنگ و قاب اشتعال و خوش بو) یا مواد شیمیایی‌ای که حشرات و علف‌های هرز را ازبین می‌برند؛
- سابقه درمان لنفوم هوچکین یا غیرهوچکین در گذشته؛
- سابقه پرتودرمانی برای درمان سرطان؛
- داشتن اضافه‌وزن.
علائم سرطان غدد لنفاوی گردن و زیربغل
علائم هشداردهنده‌ای که نشان می‌دهند ممکن است فرد به لنفوم مبتلا باشد، عبارت‌اند از:
- متورم شدن غدد یا گره‌های لنفاوی، اغلب در گردن، زیر بغل یا کشاله‌ی ران؛
- سرفه؛
- تنگی نفس؛
- تب؛
- تعریق شبانه؛
- درد شکم؛
- خستگی؛
- کاهش وزن؛
- خارش.
بسیاری از اینها می‌توانند علائم هشداردهنده‌ی بیماری‌های دیگر نیز باشند. درصورت داشتن این علائم مراجعه به پزشک توصیه می‌شود.
تشخیص سرطان غدد لنفاوی
قبل از آنکه هیچ‌گونه آزمایشی انجام دهید، پزشک از بیمار خواهد پرسید:
- اخیراً حال‌تان چطور بوده است؟
- اولین بار چه زمانی متوجه تغییرات شدید؟
- آیا درد دارید؟ کجا؟
- اشتهایتان چطور است؟
- آیا وزن کم کرده‌اید؟
- آیا احساس خستگی یا ضعف می‌کنید؟
- آیا تا‌به‌حال به‌خاطر لنفوم یا یک سرطان دیگر تحت درمان قرار گرفته‌اید؟
- آیا عفونت یا بیماری‌ای دارید؟
- آیا سرطانی به‌طور ارثی در خانواده‌ی شما وجود دارد؟
پزشک علائم لنفوم را بررسی خواهد کرد و گره‌های لنفاوی را معاینه میکند تا ببیند آیا متورم هستند یا خیر. این علامت به آن معنا نیست که فرد سرطان دارد. در اکثر مواقع، یک عفونت غیرمرتبط با سرطان باعث متورم شدن گره‌های لنفاوی می‌شود.
ممکن است پزشک برای بررسی سلول‌های سرطانی، از گرهی لنفاوی نمونه‌برداری کند. برای این آزمایش، پزشک همه یا بخشی از یک گرهی لنفاوی را خارج خواهد کرد یا از یک سوزن برای برداشتن مقداری از بافت گرهی مبتلا استفاده میکند.
همچنین ممکن است لازم باشد فرد یکی از آزمایش‌های زیر را انجام دهد تا مشخص شود که لنفوم تا چه حد گسترش یافته است:
- آزمایش خون: این آزمایش، تعداد سلول‌های خاصی را در خون اندازه می‌گیرد.
- آسپیراسیون مغز استخوان یا بیوپسی: پزشک از یک سوزن برای برداشتن مقداری از مایع یا بافت مغز استخوان استفاده میکند تا وجود سلول‌های لنفوم را بررسی کند؛ مغز استخوان، قسمت اسفنجی داخل استخوان است که سلول‌های خون در آن تشکیل می‌شوند.
- رادیوگرافی قفسه‌ی سینه: رادیوگرافی از پرتوهایی با طول موج بسیار کوتاه برای ایجاد تصاویری از داخل قفسه‌ی سینه استفاده میکند.
- MRI: این روش از مغناطیس‌های قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری از اندام‌ها و ساختارهای داخلی بدن استفاده میکند.
- پت اسکن (PET scan): این روش از یک ماده‌ی رادیواکتیو برای بررسی سلول‌های سرطانی در بدن استفاده میکند.
- تست مولکولی: این روش به‌دنبال تغییراتی در ژن‌ها، پروتئین‌ها و سایر مواد موجود در سلول‌های سرطانی می‌گردد تا به پزشک کمک کند که تشخیص دهد فرد چه نوع لنفومی دارد.
چیزهایی که بیمار باید از پزشک بپرسد
- من چه نوع لنفومی دارم؟
- سرطان من در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
- آیا شما قبلا افراد مبتلا به این نوع لنفوم را درمان کرده‌اید؟
- شما چه درمان‌هایی را توصیه می‌کنید؟
- درمان‌ها باعث می‌شوند که چه حس و حالی پیدا کنم؟
- چه چیزهایی می‌توانند به من کمک کنند که در طول درمان، حال و روز بهتری داشته باشم؟
- آیا درمان تکمیلی‌ای وجود دارد که بتوانم همراه با مراقبت‌های پزشکی معمول درنظر بگیرم؟ آیا درمان‌هایی وجود دارند که لازم باشد از آنها اجتناب کنم؟
درمان سرطان غدد لنفاوی
درمانی که فرد دریافت میکند، به نوع لنفوم و اینکه تا چه اندازه در بدن گسترش یافته است، بستگی دارد.
درمان‌های اصلی برای لنفوم غیرهوچکین عبارت‌اند از:
- شیمی‌درمانی: این روش از دارو برای ازبین بردن سلول‌های سرطانی استفاده میکند.
- پرتو درمانی: این روش از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه‌ی ایکس، اشعه‌ی گاما و… برای ازبین بردن سلول‌های سرطانی استفاده میکند.
- ایمونوتراپی: این روش از سیستم ایمنی بدن خود فرد برای حمله به سلول‌های سرطانی استفاده میکند.
درمان‌های اصلی برای لنفوم هوچکین عبارت‌اند از:
- شیمی‌درمانی؛
- پرتو درمانی.
اگر این درمان‌ها مؤثر واقع نشوند، ممکن است به فرد پیشنهاد شود که پیوند سلول بنیادی انجام دهد. فرد در ابتدا دوز بسیار بالایی از شیمی‌درمانی دریافت خواهد کرد. این درمان، سلول‌های سرطانی را ازبین می‌برد، اما علاوه‌بر آن، سلول‌های بنیادی در مغز استخوان را که سلول‌های خون جدید را می‌سازند نیز نابود میکند. بعد از شیمی‌درمانی، فرد یک پیوند از سلول‌های بنیادی دریافت خواهد کرد که جایگزین آنهایی می‌شود که نابود شده‌اند.
دو نوع پیوند سلول بنیادی وجود دارد:
- پیوند اتولوگ که از سلول‌های بنیادی خود فرد استفاده میکند.
- پیوند آلوژنیک که از سلول‌های بنیادی گرفته‌شده از یک اهداکننده استفاده میکند.
مراقبت از خود
درمان لنفوم می‌تواند باعث بروز عوارض جانبی شود. برای پیدا کردن روش‌های مناسب برای کاهش علائم، فرد بهتر است با گروه پزشکی صحبت کند.
همچنین در مورد ورزش و تغییراتی که در رژیم غذایی به فرد کمک خواهد کرد تا در طول درمان احساس بهتری داشته باشد، بهتر است با پزشک مشورت شود. اگر بیمار نمی‌داند که باید چه نوع غذاهایی بخورد، پیشنهاد می‌شود برای کمک گرفتن به یک متخصص تغذیه مراجعه کند. ورزش‌هایی مانند پیاده روی یا شنا کردن می‌توانند خستگی را کاهش دهند و به فرد کمک کنند در طول درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، حال بهتری داشته باشد. همچنین فرد می‌تواند برای تسکین درد، درمان‌های جایگزین مانند مراقبه، بیوفیدبک یا تجسم هدایت‌شده (guided imagery) را نیز امتحان کند.
آنچه باید انتظار داشته باشید
در سال‌های اخیر، درمان‌های سرطان پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند و بسیاری از انواع لنفوم درحال‌حاضر می‌توانند درمان شوند. چشم‌انداز (دورنما) بیماری به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع لنفوم؛
- اینکه سرطان تا چه حدی گسترش یافته است؛
- سن؛
- نوع درمان؛
- سایر مشکلات سلامتی بیمار.
دریافت حمایت و پشتیبانی
فرد می‌تواند از حمایت سایر افرادی که این بیماری را تجربه کرده‌اند، بهره‌مند شود. در همین راستا بیمار می‌تواند از پزشکش بخواهد او را به افرادی معرفی کند که قبلا با این بیماری دست‌و‌پنجه نرم کرده‌اند.
