سرطان رشد غیرقابل کنترل سلول‌هایی است که به بافت‌های اطراف خود حمله و آنها را تخریب می‌کنند. در سرطان دهان هم رشد سلول‌ها در دهان، زخمی ایجاد می‌کند که بهبود نمی‌یابد. سرطان دهان می‌تواند لب‌ها، زبان، گونه‌ها، سقف دهان، نرم‌کام، سخت‌کام، سینوس‌‌ها و حلق را دربرگیرد و اگر درست و به موقع، تشخیص داده نشود و درمان آن پیگیری نشود، حتی خطر مرگ هم وجود خواهد داشت. در این مقاله شما را با علائم سرطان دهان، علل سرطان دهان، تشخیص، پیشگیری و درمان سرطان دهان آشنا خواهیم کرد.
علایم سرطان دهان چیست؟
از نشانه های سرطان دهان به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- وجود تورم/ضخیم‌‌شدن، برآمدگی یا توده، پوسته‌پوسته‌شدن یا ایجاد خوردگی و از بین رفتن پوست روی لب‌ها، لثه یا سایر نواحی داخل دهان؛
- ایجاد تکه‌های مخملی سفید، قرمز یا ترکیب سفید و قرمز در دهان؛
- خونریزی دهان
- بی‌حسی بی‌دلیل، از دست‌دادن احساس درد یا حساسیت در هر قسمت از صورت، دهان یا گردن؛
- وجود زخم‌های دائمی روی صورت، گردن یا دهان که به سادگی خونریزی می‌کنند و در عرض ۲ هفته بهبود پیدا نمی‌کنند؛
- احساس درد یا گیرکردن چیزی در انتهای گلو؛
- وجود مشکل در بلع، جویدن، حرف‌زدن و حرکت‌دادن فک یا زبان؛
- خستگی، گلودرد مزمن یا تغییر صدا؛
- درد گوش؛
- تغییر در حالت قرارگرفتن دندان‌ها یا دندان مصنوعی روی هم؛
- کاهش وزن محسوس.
درصورتی‌که هر یک از این علائم را مشاهده کردید، سریعا نزد دندانپزشک یا پزشک عمومی بروید.
چه کسانی به سرطان دهان مبتلا می‌شوند؟
بنا به گزاری انجمن سرطان آمریکا، مردان ۲ برابر زنان به سرطان دهان مبتلا می‌شوند و مردان بالای ۵۰ سال هم بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به این سرطان هستند. علل سرطان دهان و عواملی که خطر دچارشدن به سرطان دهان را افزایش می‌دهند:
- استعمال دخانیاتی نظیر سیگار، سیگار برگ یا پیپ، خطر ابتلا به سرطان دهان را در افراد ۶ برابر می‌کند؛
- مصرف تنباکوهای بی‌دود هم خطرآفرین است. کسانی که از تنباکو به صورت جویدنی، مالیدنی و استنشاق استفاده می‌کنند، ۵۰ برابر سایرین بیشتر در خطر ابتلا به سرطان گونه، لثه و پوشش داخلی دهان هستند؛
- مصرف افراطی الکل، خطر دچارشدن را به سرطان دهان ۶ برابر می‌کند؛
- سابقه‌ی وجود بیماری سرطان دهان در خانواده؛
- قرارگرفتن درمعرض نور خورشید به‌ویژه در سنین جوانی؛
- برخی از انواع ویروس HPV یا پاپیلوم انسانی از عوامل اتیولوژیک بیماری «کارسینوم سلول-سنگفرشی» (OSCC) است.
این عوامل در افزایش خطر ابتلا به سرطان نقش دارند، اما شایان ذکر است که ۲۵ درصد از افرادی که دچار سرطان دهان می‌شوند، افرادی هستند که نه الکل مصرف می‌کنند و نه سیگار می‌کشند.
چشم‌انداز افراد مبتلا به سرطان دهان چگونه است؟
به‌طور کلی، شانس زنده‌ماندن یک سال برای بیماران در تمام سطوح سرطان دهان و گلو ۸۱ درصد است و این شانس برای افرادی که به مدت ۵ و ۱۰ سال به این بیماری مبتلا هستند، به ترتیب ۵۶ و ۴۱ درصد است.
تشخیص این سرطان چگونه صورت می‌گیرد؟
وقتی برای معاینه‌ی عمومی دندان‌ها به دندانپزشک مراجعه می‌کنید، دندانپزشک دهان را از بُعد بررسی سرطان هم مورد معاینه قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، دندانپزشک می‌تواند گردن، سر، صورت و حفره‌ی دهان را ارزیابی کند و ببیند که توده، برآمدگی یا تغییرات غیرعادی بافت در این نواحی وجود دارد یا خیر. دندانپزشک ضمن بررسی موارد گفته شده به دنبال وجود زخم یا تغییر رنگ بافت‌های دهانی هم خواهد بود.
گاهی‌اوقات برای بررسی نواحی مشکوک نیاز به بافت برداری (بیوپسی) است. انواع مختلفی از «بیوپسی» وجود دارد و انتخاب بهترین گزینه برعهده‌ی پزشک خواهد بود. بسیاری از پزشکان از روش «بیوپسی براش» (brush biopsies) استفاده نمی‌کنند. زیرا این روش، علی‌رغم سادگی در صورتی که نتیجه «بیوپسی» مثبت باشد، باید از «بیوپسی اسکالپِل» (بافت‌برداری با تیغ جراحی) هم استفاده شود. تست بِراش روشی است که با وسیله‌ای مخصوص از بافت دهانی نمونه‌برداری می‌شود؛ «بیوپسی» با تیغ جراحی هم دارای انواعی است: «بیوپسی اکسینال» (excisional) و «انسیالیزه» (incisional). در مورد اول تمام بافت مورد نظر و مورد دوم، تنها بخشی از ناحیه‌ی مورد نظر برداشته می‌شود. پزشکان بنا به طبیعت مشکل و لزوم برداشتن بافت از یکی از این دو روش «بیوپسی» بهره می‌برند. بعضی از پزشکان نیز با لیزر کار «بیوپسی» را انجام می‌دهند.
درمان سرطان دهان چگونه است؟
درمان سرطان دهان هم مشابه سایر سرطان‌هاست. برای برداشتن ناحیه‌ی سرطانی جراحی انجام می‌شود و بعد ادامه‌ی درمان با پرتو درمانی یا شیمی درمانی پیگیری می‌شود تا بقایای سلول‌های سرطانی از بین بروند.
برای پیشگیری از سرطان دهان چه باید کرد؟
برای پیشگیری از ابتلا به این سرطان به موارد زیر دقت کنید:
- از مصرف هرگونه مواد حاوی تنباکو و الکل پرهیز کنید
- رژیم غذایی سالمی داشته باشید
- قرارگرفتن درمعرض آفتاب را محدود کنید. به مدت طولانی درمعرض آفتاب‌بودن باعث افزایش خطر سرطان لب، به‌ویژه لب پایینی می‌شود. وقتی درمعرض تابش نور خورشید هستید باید از کرم ضد آفتاب UV-A/B استفاده کنید. یعنی کرم‌هایی که در مقابل اشعه‌های فرابنفش موج‌بلند و متوسط از پوست بدن و لب‌ها محافظت می‌کنند.
تشخیص زودهنگام بیماری
با انجام اقدامات زیر نیز به تشخیص زودهنگام سرطان احتمالی در بدن کمک خواهید کرد:
۱. خود را حداقل یکبار در ماه معاینه کنید
به کمک آیینه و چراغ‌قوه لب‌ها و قسمت جلویی لثه را ببینید و لمس کنید. سرتان را به سمت عقب بگیرید و سقف دهان خود را لمس کرده و به آن نگاهی بیندازید. به پوشش داخلی گونه‌ها و قسمت‌های عقبی لثه هم توجه کنید. زبان‌تان را بیرون بیاورید و به تمام سطوح نگاه کنید: سقف دهان، انتهای گلو، زیر فک و دو طرف گردن را لمس کنید تا ببینید توده یا برآمدگی غدد لنفاوی در این نواحی دیده می‌شود یا خیر. درصورتی‌که هرگونه علائم سرطان دهان یا تغییری در نواحی نام‌برده مشاهده کردید، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
۲. به صورت مرتب نزد دندانپزشک بروید
هر چقدر هم خودتان دست به معاینه بزنید و اوضاع را بررسی کنید، باز هم ممکن است زخم یا لکه‌هایی خطرناک و ریز از دیدتان دور مانده باشند. انجمن سرطان آمریکا به افراد بالای ۲۰ سال توصیه می‌کند، هر ۳ سال یکبار برای چکاپ نزد دنداپزشک بروند. افراد بالای ۴۰ سال هم باید به‌طور سالیانه برای معاینه‌ی دهان و دندان به دندانپزشک مراجعه کنند. با مراجعه به دندانپزشک از او بخواهید که وضع دهان و دندان را معاینه کند. هر چقدر زودتر متوجه وجود سرطان بشوید، موفقیت درمان بیشتر خواهد شد.
