علائم سرخک در بزرگسالان و کودکان؛ دلایل، راه‌های تشخیص و درمان

اگر فکر می‌کنید که خود یا فرزندتان درمعرض بیماری سرخک قرار گرفته‌اید یا جوش و لک‌هایی مثل سرخک روی پوست‌تان ظاهر شده، به پزشک مراجعه کنید. سابقه‌ی وضعیت ایمنی خانواده را از لحاظ اینکه درمعرض بیماری سرخک بوده‌اید یا نه، با پزشک بررسی کنید. این کار قبل از شروع مهدکودک، مدرسه، دانشگاه و سفر لازم است.

علت ابتلا به بیماری سرخک

سرخک نوعی بیماری ویروسی و به‌شدت واگیردار است که در گلو یا بینی کودکان و بزرگ‌سالان تکثیر می‌شود. وقتی فرد مبتلا، سرفه یا عطسه می‌کند و حتی حرف می‌زند، ذرات کوچک ویروسی به هوا منتقل می‌شود و سایر افراد با تنفس هوا، این ذرات را وارد بدن خود می‌کنند. این ذرات می‌توانند روی سطوح مختلف هم بنشینند، تا ساعت‌ها فعال بمانند و باعث سرایت به دیگران شوند. اگر شما این سطوح را لمس کنید و بعد دست خود را به چشم‌ها، دهان و بینی خود بمالید، ویروس وارد بدن‌تان خواهد شد. حدودا ۹۰ درصدِ افرادی که در ارتباط با بیمار یا درمعرض این ویروس قرار می‌گیرند، به سرخک مبتلا خواهند شد.

عوامل ایجاد خطر سرخک

عوامل زیر می‌توانند باعث ایجاد سرخک بشوند:

• واکسینه نشدن: اگر واکسن سرخک نزده باشید، احتمال ابتلا به این بیماری در شما خیلی بیشتر می‌شود؛
• سفرهای بین‌المللی: سرخک در برخی نقاط دنیا مثل کشورهای در‌حالِ توسعه رواج بیشتری دارد؛
• کمبود ویتامین A: اگر در رژیم غذایی شما خبری از ویتامین A نباشد، امکان بروز علائم شدیدتر و عوارض سرخک در شما افزایش پیدا می‌کند.

عوارض جانبی بیماری سرخک

عوارض سرخک می‌تواند به‌شکل زیر باشد:

• عفونت گوش: یکی از عوارض شایع سرخک عفونت میکروبی گوش است.
• برونشیت، لارنژیت یا خُناق: سرخک می‌تواند موجب التهاب حنجره یا دیواره‌های داخلی عبور هوا از شُش‌ها (لوله‌های برونشی) بشود.
• ذات الریه: این مشکل نیز یکی از عوارض رایج بیماری سرخک است. افرادی که سیستم ایمنی بدن‌شان ضعیف‌تر است، احتمال ابتلا به ذات‌الریه را دارند که گاهی حتی باعث مرگ هم می‌شود.
• آنسفالیت (Encephalitis): آنسفالیت یا التهاب حاد مغزی تقریبا از هر ۱۰۰۰ نفر مبتلا به سرخک در یک نفر به‌وقوع می‌پیوندد. این مشکل دقیقا بعد از سرخک یا چند ماه بعد از آن بروز می‌یابد.
• مشکلات بارداری: اگر در دوران بارداری هستید باید مراقبت‌های ویژه‌ای برای جلوگیری از ابتلا به سرخک داشته باشید. زیرا ابتلا به سرخک باعث می‌شود تا عوارضی چون زایمان زودرس، نوزاد کم‌وزن و مرگ مادر به‌وقوع بپیوندد.

جلوگیری از سرخک

در صورتی که فردی در خانه شما به سرخک دچار شد، برای جلوگیری از ابتلای اعضای خانواده و نزدیکانی که آسیب‌پذیرتر هستند، این اقدامات را در مدنظر داشته باشید:

۱. جداسازی

بیماری سرخک به‌شدت واگیردار است. بنابراین تا ۴ روز قبل از ظهور علائم پوستی و ۴ روز بعد از آن، سایر افرادی که با بیمار در ارتباط هستند، امکان ابتلا به سرخک را دارند. پس در این مدت، بیمار نباید در فعالیت‌های مشترک و گروهی شرکت کند.

۲. واکسیناسیون

بزرگ‌سالان و کودکان بالای ۶ ماهی که واکسن سرخک نزده‌اند، باید حتما این واکسن را تزریق کنند. اولین دُز واکسن برای کودکان، معمولا در ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و دُز بعدی در ۴ تا ۶ سالگی تزریق می‌شود. اگر کودک یک ساله دارید و می‌خواهید به سفر بروید، درباره‌ی تزریق واکسن با پزشک مشورت کنید.

جلوگیری از عفونت‌های جدید

اگر قبلا به سرخک دچار شده‌اید، سیستم ایمنی بدن‌تان برای مبارزه با عفونت آماده شده است و دیگر به سرخک دچار نخواهید شد. برای سایر افراد نیز تزریق واکسن سرخک برای موارد زیر لازم است:

۱. ارتقا و حفاظت از سیستم ایمنی گسترده

واکسیناسیون عمومی در هر کشوری حتی با وجود کسانی که واکسینه نشده‌اند، باعث می‌شود که این مشکل در آن منطقه و مکان شایع نباشد. بنابراین هر چقدر در کشوری نرخ واکسیناسیون بالاتر برود، به ازبین‌رفتن مشکل در جامعه بیشتر کمک می‌کند.

۲. جلوگیری از عود سرخک

وجود نرخ تثبیت‌شده واکسیناسیون در کاهش شیوع سرخک نقش مهمی دارد. به این معنا که اگر تعداد تزریق واکسن بالا برود، احتمال ابتلای افراد کاهش پیدا می‌کند. در سال ۱۹۸۸، مقالاتی درباره‌ی ارتباط میان ابتلا به اوتیسم و واکسن سرخک، سرخچه و اوریون منتشر شد. اما این موضوع پذیرفته نشد و حالا چنین فرضیه‌ای که ارتباط میان ابتلا به اوتیسم و تزریق این واکسن‌ها را نشان می‌داد، اعتبار ندارد.

تشخیص سرخک

ازطریق علائم ظاهری مانند لکه‌های کوچک با مراکز متمایل به آبی-سفید در زمینه‌ای قرمز که در پوشش داخلی دهان در قسمت گونه‌ها دیده می‌شود و به لکه کولپیک (Koplik’s spots) معروف است، امکان تشخیص این بیماری برای پزشکان مقدور است. اما برخی از پزشکان تا کنون فردی مبتلا به سرخک را از نزدیک ندیده‌اند. بنابراین ممکن است علائم آن را با سایر بیماری‌ها اشتباه بگیرند. در صورت نیاز، باید از آزمایش خون برای اطمینان از ابتلا به سرخک کمک گرفته بشود.

درمان بیماری سرخک

هیچ درمان قطعی برای این عفونت وجود ندارد، اما افراد آسیب‌پذیری که در معرض ویروس بوده‌‌‌اند، لازم است اقداماتی انجام دهند:

• واکسیناسیون بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس: افراد آسیب‌پذیری که در برابر این ویروس ایمن نشده‌اند، مثلا نوزادان، می‌توانند ظرف ۷۲ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک واکسینه بشوند. با وجود واکسیناسیون، اگر بیماری سرخک همچنان در فرد ادامه داشت، به شکل خفیف‌تر و در دوره‌ای کوتاه‌تر پیش می‌رود.
• گلوبولین سروم ایمنی (Immune serum globulin): زنان باردار، کودکان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، می‌توانند پروتئینی (آنتی‌بادی‌هایی) تزریق کنند که گلوبولین سرم ایمنی نام دارد. اگر این پروتئین در ظرف ۶ روز پس از قرار گرفتن درمعرض ویروس به فرد تزریق بشود، از ابتلا به سرخک جلوگیری می‌کند یا در صورت وقوع، بیماری خفیف‌تر پیش خواهد رفت.

داروها

۱. کاهنده‌ی تب

برای پایین آوردن تب بیمار باید از داروهای بدون نسخه‌ای چون استامینوفن (تیلنول و …)، ایبوپروفن (قرص ادویل، موترین مخصوص کودکان و…) یا ناپروکسن (Aleve) استفاده شود. به کودکان و نوجوانانی که علائم سرخک دارند، آسپرین ندهید. با وجود اینکه مصرف آسپرین برای کودکان بالای ۳ سال مجاز است، اما هرگز به کودکان و نوجوانانی که درحال بهبودی از علائم بیماری‌هایی نظیر آنفولانزا یا آبله مرغان هستند، آسپرین ندهید. علت این است که آسپرین می‌تواند باعث بروز سندروم رِی (Reye’s syndrome) می‌شود که وضعیتی نادر اما کشنده است.

۲. آنتی‌بیوتیک‌ها

اگر با وجود سرخک، عوارضی چون عفونت گوش و ذات‌الریه به سراغ کودک بیاید، ممکن است پزشک برای درمان از آنتی بیوتیک ها استفاده کند.

۳. ویتامین A

کودکانی که کمبود ویتامین A دارند، شدیدتر از بقیه به سرخک مبتلا می‌شوند. مصرف این ویتامین از شدت بیماری می‌کاهد. برای کودکان بالای ۱ سال، دُز مصرفی ویتامین، ۲۰۰ هزار UI است. UI واحد بین‌المللی دُز دارویی است.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی بیماری سرخک

اگر خود یا کودک‌تان به سرخک دچار شده‌اید، می توانید ضمن مراجعه به پزشک برای کنترل وضعیت و بررسی علائم به موارد زیر هم توجه کنید:

• استراحت کنید و از فعالیت‌های پرتحرک بپرهیزید.
• مایعات زیادی چون آب، دمنوش های گیاهی و آب‌میوه‌ بنوشید و اجازه دهید که فقدان آب ازدست‌رفته به‌خاطر تعرق و تب جبران بشود.
• برای تنفس راحت‌تر و برای رهایی از سرفه و نیز درمان گلودرد از دستگاه بخور کمک بگیرید.
• به چشمان‌تان استراحت بدهید، زیرا افراد مبتلا به سرخک نسبت به نور شدید و لامپ حساس می‌شوند. پس نور چراغ‌ها را کم کنید و در صورت نیاز از عینک آفتابی استفاده کنید. اگر نور چراغ مطالعه یا تلویزیون آزاردهنده است، بیمار باید از تماشای تلویزیون و مطالعه بپرهیزد.

آماده شدن برای مراجعه به پزشک

اگر احساس می‌کنید که خود یا کودک‌تان به سرخک مبتلا هستید، باید به پزشک مراجعه کنید:

چه باید کرد؟

• تمام علائم‌تان را، حتی مواردی که به‌نظر نامرتبط به بیماری هستند، یادداشت کنید.
• اطلاعات شخصی خود، مثل سفرهای اخیرتان را هم یادداشت کنید و به دکتر بگویید.
• فهرست تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل های غذایی را که مصرف می‌کنید نیز بنویسید.
• پرسش‌های خود درباره‌ی بیماری را از قبل در ذهن داشته باشید.

برخی از پرسش‌های شما از پزشک می‌تواند به شکل زیر باشد:

• اصلی‌ترین علائم سرخک چیست؟
• دلایل محتمل مختلف ابتلا به این بیماری چیست؟
• چه درمان‌هایی وجود دارد و پیشنهاد پزشک چیست؟
• برای رفاه بیشتر حال بیمار در این دوران چه باید کرد؟
• بروشورهای اطلاع‌رسانی یا وب‌سایت‌ها و… که می‌توان با مراجعه به آنها، بیشتر درباره سرخک دانست، کدام‌اند و چطور می‌توان آنها را تهیه کرد؟

باید چه انتظاراتی از پزشک داشته باشید؟

ممکن است پزشک از شما بخواهد که قبل یا بعد از سایر بیماران به مطب مراجعه کنید. علت این است که او نمی‌خواهد سایر بیماران را نیز درمعرض خطر ابتلا به سرخک قرار بدهد. پزشک ممکن است چنین چیزهایی بپرسد:

• آیا بیمار واکسینه شده است؟ اگر پاسخ مثبت است، چه زمانی؟
• آیا اخیرا بیمار به خارج از کشور سفر کرده است؟
• آیا افراد دیگری نیز با شما زندگی می‌کنند. آیا آنها واکسینه شده‌اند؟

در حین انتظار برای ورود به مطب دکتر نیز موارد زیر را درنظر داشته باشید:

• بیمار باید به بدن خود آب‌رسانی کند. برای حفظ تعادل الکترولیت بدن باید از محلول‌ها و سرم‌های خوراکی آب‌قند و نمک نظیر پِدیالیت و… بهره ببرید.
• اگر تب باعث رنج بیمار شده است، برای کاهش تب بیمار باید از داروهای بدون نسخه‌ای چون استامینوفن (تیلنول و …)، ایبوپروفن (قرص ادویل، موترین مخصوص کودکان و…) یا ناپروکسن (Aleve) استفاده شود.