قبل از اینکه با درمان دیسک کمر آشنا شوید، باید اول به خوبی با ساختمان ستون فقرات و علایم دیسک کمر آشنا شوید. ستون فقرات انسان از مهره‌هایی که روی یکدیگر انباشته شده‌اند، تشکیل شده است. این مهره‌ها از بالا به پایین، شامل ۷ استخوان گردنی، ۱۲ مهره‌ی ستون پشت، ۵ مهره در قسمت کمر و به دنبال آن استخوان خاجی و استخوان دنبالچه به‌عنوان مهره‌ی پایه هستند که همه‌ی این مهره‌ها توسط یک دیسک محافظت می‌شوند. دیسک، این مهره‌ها را در برابر شوک‌های ناشی از فعالیت‌های روزانه مانند راه رفتن، بلند‌کردن اجسام سنگین و چرخش‌های ناگهانی بدن، محافظت می‌کند.
این دیسک محافظ، شامل دو بخش است: یک بخش نرم و ژلاتینی داخلی و یک حلقه‌ی خارجی سخت. انواع آسیب‌ها یا ضعف ستون فقرات می‌تواند باعث بیرون‌زدگی مایع داخلی از حلقه‌ی خارجی آن شده و فرد را دچار مشکل کند. این عارضه معمولا موجب ضعف عملکرد دیسک و فتق دیسک بین مهره‌ای شده که در اصطلاح عامیانه به‌عنوان دیسک کمر شناخته می‌شود اما در واقع بیرون‌زدگی دیسک کمر یا ضعیف شدن آن است که ستون فقرات را دچار مشکل می‌کند و معمولا دردناک و ناراحت‌کننده خواهد بود. در صورتی‌که دیسک آن‌چنان ضعیف شود که به اعصاب نخاعی فشار وارد کند، فرد ممکن است، بی‌حسی یا درد را در امتداد عصب مبتلا، تجربه کند. در این مواقع در بسیاری از موارد فرد بیمار ناچار است برای برداشتن قسمتی از دیسک یا ترمیم آن، تن به جراحی دهد.
با ما و این نوشته همراه باشید، درباره‌ی علائم دیسک کمر و درمان آن بیشتر صحبت خواهیم کرد.
علائم دیسک کمر چیست؟
بدن انسان ممکن است در هر بخشی از ستون فقرات، از گردن تا پشت کمر دچار بیرون‌زدگی دیسک کمر یا ضعیف شدن آن شود که همه‌ی ما آن‌را با عنوان «دیسک کمر» می‌شناسیم. ضعف دیسک در قسمت پایینی کمر، معمولا شایع‌ترین نوع دیسک کمر است. همان‌طور که می‌دانید؛ ستون فقرات شبکه‌ی پیچیده‌ای از اعصاب و عروق خونی است که دیسک کمر می‌تواند فشار زیادی به این اعصاب و عضلات اطراف آن وارد کند.
دیسک کمر معمولا با علایم زیر همراه است:
- درد و بی‌حسی، اغلب در یک سمت بدن؛
- دردی که به دست یا پا هم کشیده می‌شود؛
- دردی که شب‌ها یا با انجام حرکات خاص شدت می‌گیرد؛
- دردی که بعد از نشستن یا بلند شدن بیشتر می‌شود؛
- دردی که بعد از پیاده‌روی‌های کوتاه به وجود می‌آید؛
- ضعف عضلانی غیرقابل توصیف؛
- مورمور شدن، درد یا سوزش در مناطق آسیبدیده.
میزان درد در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد. اگر چنانچه علایم دیسک کمر شما، خود را با بی‌حسی یا مورمور شدن نشان داد حتما به پزشک مراجعه کنید زیرا ممکن است این مشکل توانایی شما در کنترل عضلات‌تان را مختل کند.
عوامل ایجاد دیسک کمر چیست؟
هنگامی که حلقه‌ی بیرونی دیسک، ضعیف یا پاره می‌شود، این اجازه را به بخش درونی می‌دهد تا مایع آن خارج شود و در این حالت است که دچار دیسک کمر می‌شویم. این مشکل هم می‌تواند با بالاتر رفتن سن و هم در اثر انجام مداوم بعضی حرکات خاص رخ دهد. از آنجایی که بلند کردن اجسام سنگین، فشار زیادی به ستون فقرات و کمر وارد می‌کند، اگر بدن شما طوری بچرخد که دیسک از محل خود خارج شود یا اجسام خیلی سنگین را از زمین بلند کنید ممکن است دچار دیسک کمر شوید. افرادی که کارهای سخت انجام می‌دهند یا شغلی دارند که با جا‌به‌جا کردن اجسام سنگین همراه است، معمولا بیشتر از سایرین به دیسک کمر مبتلا می‌شوند.
خطر ابتلا به دیسک کمر در افراد سنگین وزن بسیار بیشتر است زیرا در این افراد، دیسک باید وزن اضافی بدن فرد را هم تحمل کند. عضلات ضعیف و سبک زندگی اشتباه و بی‌تحرک هم می‌تواند خطر ابتلا به دیسک کمر را افزایش دهد. از طرفی هم‌چنان که سن فرد بالا می‌رود احتمال ابتلا به دیسک کمر افزایش می‌یابد چون با بالا رفتن سن، دیسک مایع محافظ خود را از دست می‌دهد و دچار مشکل خواهد شد و می‌تواند به‌راحتی جا‌به‌جا شده و از محل خود خارج شود. این مورد در مردان شایع‌تر از زنان است.
روش‌های تشخیص دیسک کمر
معمولا در معاینات اولیه، پزشک معالج با انجام چند آزمایش فیزیکی، منبع درد و ناراحتی شما را با بررسی عملکرد عصب، عضلات و تست توانایی آنها پیدا می‌کند. با این کار شما هنگام حرکت بدن‌تان یا دست‌زدن به مناطق آسیبدیده، عکس‌العمل نشان خواهید داد و محل درد مشخص می‌شود. از طرفی شرح حال شما و سابقه‌ی دردهایتان هم در تشخیص مشکل، مؤثر خواهد بود.
انواع عکس‌برداری‌های پزشکی هم می‌تواند محل درد و ناحیه‌ی آسیبدیده را مشخص کند.
- اشعه‌ی X؛
- سی تی اسکن؛
- اسکن MRI؛
- دیسکوگرام (discogram) (تزریق با فشار مایعی به محل درد بیمار و ثبت هرگونه پاسخ داده شده).
موارد فوق انواع تصویربرداری‌هایی هستند که به پزشک در تشخیص نوع آسیب‌دیدگی کمک می‌کنند. پزشک از برآیند تمام یا بخشی از این روش‌های شناسایی محل و نوع درد، می‌تواند مشکل شما را پیدا کند.
عوارض ابتلا به دیسک کمر
اگر دیسک کمرِ حاد درمان نشود، ممکن است عصب‌های فرد بیمار برای همیشه آسیب ببینند. به این موضوع توجه ویژه داشته باشید که در موارد بسیار نادر، دیسک کمر می‌تواند در قسمت‌های پایینی پا و کمر منجر به قطع تکانه‌های عصبی شود. در این صورت فرد بیمار ممکن است کنترل دفع ادرار یا مدفوع خود را از دست بدهد.
یکی دیگر از عوارض دیسک کمر، بی‌حسی پایه است. در این مورد، دیسک کمر باعث فشرده شدن اعصاب شده و فرد مبتلا، در داخل ران‌ها، پشت پا و اطراف مقعد چیزی حس نمی‌کند.
همان‌طور که علایم و نشانه‌های دیسک کمر ممکن است بهبود پیدا کند، می‌تواند بدتر هم بشود، پس بهتر است چنانچه در فعالیت‌های روزانه‌ی خود دچار مشکل هستید، حتما در کوتاه‌ترین زمان به پزشک مراجعه کنید.
درمان دیسک کمر چیست؟
درمان دیسک کمر، شامل طیف درمانی شامل کنار آمدن و مدارا کردن با آن در فعالیت‌های روزانه تا جراحی دیسک کمر می‌شود. این درمان‌ها معمولا به میزان ناراحتی فرد بیمار و مقدار خارج شدن دیسک از محل قرارگیری خود و ضعیف شدن آن بستگی دارد.
بسیاری از افراد با توجه به تمرینات ورزشی مختلف و مداوم و تقویت ناحیه‌ی پشت، کمر و عضلات اطراف آن، دردها و آسیب‌های ناشی از دیسک کمر را تسکین می‌دهند. البته فیزیوتراپیست هم می‌تواند برای انجام تمرینات مخصوص در رفع مشکل، به فرد بیمار کمک کند.
مصرف داروهای مُسکن، بلند نکردن اجسام سنگین و قرار نگرفتن در موقعیت‌هایی که فرد را دچار درد می‌کند هم می‌توانند کمک‌کننده باشند.
هر چند تکان نخوردن و استراحت دائم برای درد نداشتن ممکن است مفید باشد اما در واقع منجر به ضعیف شدن عضلات و خشکی مفاصل خواهد شد. پس راه‌حل بهتر این است که فعالیت سبکی مثل پیاده‌روی را همیشه در نظر داشته باشید.
در صورتی که درد دیسک کمر آن‌قدر شدید باشد که هیچ کدام از این درمان‌ها جواب ندهد، پزشک احتمالا مجبور به تجویز داروهای قوی‌تری خواهد شد.
- شل‌کننده‌های عضلانی برای رفع اسپاسم و گرفتگی عضلات؛
- مُسکن‌های حاوی مخدر برای تسکین درد؛
- داروهای مُسکن اعصاب مثل گاباپنتین (gabapentin) یا دولوکستین (duloxetine)
همگی جزو همین موارد هستند.
معمولا اگر درمان‌ها بعد از ۶ هفته جواب‌گو نباشد پزشک، جراحی را پیشنهاد خواهد کرد. در این نوع جراحی، قسمت آسیبدیده یا بیرون‌زده‌ی دیسک را بدون اینکه به کل دیسک آسیبی وارد شود، حذف می‌کنند تا مشکل برطرف شود که به این نوع عمل جراحی، میکرودیسککتومی (microdiscectomy) گفته می‌شود.
در بعضی موارد طی جراحی ممکن است دیسک آسیبدیده با نوع مشابه مصنوعی آن یا پروتز دیسک جایگزین شود. امکان دارد دیسک به‌طور کامل برداشته شده و مهره‌ها با هم مرتبط شوند. معمولا این نوع جراحی با لامینکتومی (laminectomy) (برداشتن لامینای مهره و گشاد کردن کانال نخاعی)، اتصال مهره‌های پشت و تقویت توانایی ستون فقرات همراه است.
خبر خوب این است که عموما بدن اکثر افراد مبتلا به دیسک کمر به درمان‌هایی که شامل مدارا کردن با این مشکل و اصلاح فعالیت‌های روزانه و تمرینات فیزیوتراپی است، جواب می‌دهد و بعد از ۶ هفته، درد و ناراحتی فرد بیمار به‌تدریج کم شده یا برطرف می‌شود.
چگونه به دیسک کمر مبتلا نشویم؟
معمولا نمی‌توان از ابتلا به دیسک کمر ممانعت کرد، اما می‌توان برای کاهش احتمال ابتلا به این مشکل اقداماتی انجام داد:
- هنگام بلند کردن اجسام از روی زمین بهتر است خم شوید، روی زانوها قرار بگیرید و جسم مورد نظر را با نیروهای زانو و نه کمر از زمین بلند کنید؛
- سعی کنید وزن‌تان را در حد مناسب و متعادلی نگه دارید؛
- برای مدت طولانی به‌حالت نشسته باقی نمانید، هر از گاهی بلند شوید و چند حرکت کششی انجام دهید سپس دوباره بنشینید و به کارتان ادامه بدهید؛
- سعی کنید با انجام تمرینات ورزشی، عضلات پشت، کمر، پا و شکم را تقویت کنید.
