سکته مغزی (هموراژ مغزی) یک عارضه‌ی نورولوژیک ناگهانی است که به‌خاطر اختلال در خون‌رسانی به یک ناحیه از مغز رخ می‌دهد. متأسفانه آمار سکته‌ی مغزی در ایران چندان جالب نیست و طبق تحقیقات انجام‌شده، سن سکته مغزی در ایران ۱۰ سال پایین‌تر از سایر کشورهاست. سکته مغزی به علل مختلفی اتفاق می‌افتد که یکی از آنها خونریزی مغزی است. خونریزی مغزی چندین علامت دارد. شاید خیلی‌ها سردرد را اولین نشانه‌ی خونریزی مغزی بدانند، اما در بسیاری از مواقع ممکن است شخص علی‌رغم خونریزی مغزی اصلا سردرد نداشته باشد. خونریزی مغزی یک مشکل اورژانسی است و نیاز به پیگیری و درمان فوری دارد، درغیر این‌صورت ممکن است به آسیب‌های دائمی یا حتی مرگ منجر شود. بنابراین اگر یک یا چند مورد از علائم خونریزی مغزی را دارید یا عوامل خطر ذکرشده در مطلب زیر درمورد شما صدق می‌کند، لطفا آن را جدی بگیرید و به‌محض احساس خطر به اورژانس مراجعه کنید.
خونریزی مغزی، یک نوع سکته مغزی است. این خونریزی به‌خاطر پارگی یک شریان در مغز و خونریزی موضعی بافت‌های اطراف به‌وجود می‌آید. این خونریزی درواقع باعث مرگ سلول‌های مغزی می‌شود. ریشه‌ی یونانی واژه‌ی خون، hemo است و Hemorrhage در اصل به‌معنای سرازیر شدن خون است. خونریزی‌های مغزی، خونریزی‌های داخل جمجمه یا خونریزی‌های درون‌مغزی نیز نامیده می‌شوند. حدود ۱۳ درصد از سکته‌های مغزی به‌دلیل خونریزی‌های مغزی اتفاق می‌افتند.
در هنگام خونریزی مغزی چه اتفاقی می‌افتد؟
هنگامی‌که خون ناشی از ضربه (آسیب) بافت‌های مغزی را تحریک می‌کند، آنها متورم می‌شوند. این وضعیت به اِدم مغزی معروف است. این خون به‌شکل یک توده جمع می‌شود که به آن هماتوم می‌گویند. این شرایط باعث افزایش فشار روی بافت مغزی نزدیک می‌شود و در نتیجه، جریان خون حیاتی را کاهش می‌دهد و سلول‌های مغزی را می‌کُشد. خونریزی می‌تواند در داخل مغز، بین مغز و غشاهایی که آن را می‌پوشانند، بین لایه‌های پوشاننده‌ی مغز یا بین جمجمه و پوشش مغز اتفاق بیفتد.
علت خونریزی مغزی چیست؟
چندین علت و عامل خطر برای خونریزی مغزی وجود دارد. شایع‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- ضربه (آسیب) به سر: ضربه شایع‌ترین علت خونریزی مغزی در افراد کمتر از ۵۰ سال است.
- فشار خون بالا: این بیماری مزمن می‌تواند در درازمدت، دیواره‌های رگ‌های خونی را تضعیف کند. بیماری فشار خون درمان‌نشده، یکی از علل عمده و قابل‌پیشگیری خونریزی مغزی است.
- آنوریسم: عبارت است از یک ضعف در دیواره‌ی شریان خون که باعث برجستگی و تورم آن می‌شود. این شریان ممکن است پاره شود و خونریزی کند که به سکته مغزی منجر خواهد شد.
- اختلالات عروق خونی (ناهنجاری‌های شریانی وریدی): ضعف در رگ‌های خونی داخل و اطراف مغز ممکن است به‌طور مادرزادی و هنگام تولد وجود داشته باشد و فقط درصورت پیشرفت علائم تشخیص داده شود.
- آنژیوپاتی آمیلوئید: این نوعی ناهنجاری در دیواره‌های رگ‌های خونی است که گاهی‌اوقات به‌خاطر افزایش سن و فشار خون بالا ایجاد می‌شود. این وضعیت ممکن است قبل از آنکه باعث بروز یک خونریزی مغزی بزرگ شود، خونریزی‌های کوچک بسیاری ایجاد کند که کسی متوجه‌ی آنها نشود.
- اختلالات خون یا خونریزی: هموفیلی و کم خونی داسی شکل، هردو می‌توانند در کاهش سطوح پلاکت‌های خون و درنتیجه افزایش احتمال خونریزی نقش داشته باشند.
- بیماری کبد: این بیماری به‌طور کلی باعث افزایش خونریزی بدن می‌شود.
- تومورهای مغزی.
علائم خونریزی مغزی چیست؟
علائم خونریزی مغزی می‌توانند متفاوت باشند. این علائم به محل خونریزی، شدت خونریزی و میزان بافت‌هایی که تحت‌تأثیر خونریزی قرار گرفته‌اند، بستگی دارد. علائم ممکن است به‌طور ناگهانی یا به‌مرور زمان ایجاد شوند. همچنین می‌توانند به‌تدریج بدتر شوند یا به‌طور ناگهانی بروز کنند. اگر هر کدام از علائم زیر را دارید، ممکن است خونریزی مغزی داشته باشید. این وضعیتی بسیار خطرناک است و باید بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید. علائم خونریزی مغزی عبارت‌اند از:
- سردرد شدید ناگهانی؛
- تشنج، بدون داشتن سابقه‌ی قبلی تشنج؛
- احساس ضعف در یک دست یا پا؛
- حالت تهوع یا استفراغ؛
- کاهش هوشیاری و بی حالی؛
- تغییر در بینایی؛
- مورمور شدن یا بی‌حسی؛
- اِشکال در تکلم یا فهمیدن حرف‌ها؛
- اِشکال در بلع؛
- اِشکال در نوشتن یا خواندن؛
- ازدست دادن مهارت‌های حرکتی ظریف مانند لرزش دست ها؛
- ازدست دادن هماهنگی؛
- ازدست دادن تعادل؛
- حس کردن طعم و مزه‌ی غیرطبیعی؛
- ازدست دادن هوشیاری.
به‌یاد داشته باشید که بسیاری از این علائم، اغلب توسط شرایط و بیماری‌های دیگری به‌جز خونریزی مغزی به‌وجود می‌آیند.
درمان و روند بهبودی خونریزی مغزی چگونه است؟
هنگامی‌که به پزشک مراجعه کنید، او می‌تواند براساس علائم‌تان تشخیص دهد که کدام بخش از مغزتان آسیب دیده است. پزشکان ممکن است انواع آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی اسکن که می‌تواند خونریزی داخلی یا تجمع خون را نشان دهد یا MRI انجام دهند. ممکن است آزمایش عصب‌شناختی یا معاینه‌ی چشم نیز به‌عنوان نشانگر تورم عصب بینایی انجام شود. پونکسیون کمری (نمونه‌برداری از مایع مغزی‌نخاعی) معمولا انجام نمی‌شود، چون ممکن است خطرناک باشد و اوضاع را بدتر کند.
درمان خونریزی مغزی به محل، علت و میزان خونریزی بستگی دارد. ممکن است برای کاهش تورم و جلوگیری از خونریزی، عمل جراحی لازم باشد. داروهای خاصی نیز ممکن است تجویز شوند. این داروها عبارت‌اند از مُسکن‌ها، کورتیکواستروئیدها یا دیورتیک‌ها (ادرار‌آورها) برای کاهش تورم و داروهای ضدتشنج برای کنترل تشنج‌ها.
وضعیت بیمار و عوارض بعد از خونریزی مغزی
وضعیت بیمار پس از خونریزی مغزی به اندازه‌ی خونریزی و میزان تورم بستگی دارد. برخی از بیماران به‌طور کامل بهبود می‌یابند. عوارض احتمالی خونریزی مغزی عبارت‌اند از: سکته مغزی، کاهش عملکرد مغز یا عوارض جانبی ناشی از داروها یا درمان‌ها. احتمال مرگ نیز وجود دارد و ممکن است فرد علی‌رغم درمان پزشکی فوری، به‌سرعت فوت کند.
آیا جلوگیری از خونریزی مغزی امکان‌پذیر است؟
ازآنجاکه اکثر خونریزی‌های مغزی با عوامل خطر خاصی مرتبط هستند، شما می‌توانید خطر خونریزی مغزی را از راه‌های زیر به حداقل برسانید:
- فشار خون بالا را درمان کنید. مطالعات نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد از افرادی که دچار خونریزی مغزی می‌شوند، سابقه‌ی فشار خون بالا دارند. مهم‌ترین کاری که می‌توانید انجام دهید، کنترل فشار خون بالا از طریق رژیم غذایی، ورزش و داروست.
- سیگار کشیدن را کنار بگذارید.
- از مواد مخدر استفاده نکنید. به‌عنوان مثال کوکائین می‌تواند احتمال خونریزی مغزی را افزایش دهد.
- با دقت رانندگی کنید و کمربند ایمنی‌تان را ببندید.
- اگر موتورسیکلت سوار می‌شوید، همیشه کلاه ایمنی بگذارید.
- اگر نیاز به عمل جراحی اصلاحی دارید، آن را پیگیری کنید. اگر از ناهنجاری‌هایی مانند آنوریسم رنج می‌برید، جراحی ممکن است به پیشگیری از خونریزی مغزی در آینده کمک کند.
- مراقب کومادین باشید. اگر کومادین – که نام دیگر آن وارفارین است – مصرف می‌کنید، به‌طور منظم به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید سطوح خون و وضعیت رگ‌های خونی شما طبیعی است.
