شاید تا‌به‌حال نام بیماری لایم را نشنیده باشید و بپرسید که لایم چیست؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت، ۴ گونه باکتری از جنس بورلیا وجود دارند که می‌توانند بیماری لایم را در بدن ایجاد کنند: نوع بورلیای مایونی و بورگدورفری در آمریکا باعث ابتلا به بیماری لایم می‌شوند و دو نوع دیگر هم در آسیا و اروپا این مشکل را در افراد مختلف ایجاد می‌کنند. این بیماری از طریق گزیدگی نیش حشره‌ای موسوم به «پاسیاه» در افراد ایجاد می‌شود. در این مقاله در مورد علائم بیماری لایم، علل ایجاد آن، پیشگیری، خطرات احتمالی و درمان بیماری لایم صحبت خواهیم کرد.
نشانه های بیماری لایم چیست؟
نشانه ها و علائم بیماری لایم بسیار متنوع است و در سطوح مختلفی نمود پیدا می‌کند. از نشانه های اولیه بیماری لایم می‌توان به برآمدگی قرمزی اشاره کرد که ناشی از گزیدگی است و بعد از چند روز هم خوب می‌شود. البته ممکن است چنین علامتی بعد از گزیده شدن از سوی حشرات مختلف به‌وجود بیاید و لزوما نشانه‌ی بیماری لایم نیست، اما نشانه‌های دیگری وجود دارد که ماه‌ها بعد از عفونت در بدن ایجاد می‌شود:
نشانه های اولیه
- خارش: ۳ تا ۳۰ روز بعد از گزیدگی، احتمال وجود قرمز شدن ناحیه‌ی عفونی‌شده وجود دارد. این قرمز شدن به‌شکل دایره‌ای با یک نقطه در مرکز آن، خودش را نشان می‌دهد. خارش پوست، تحریک و حساسیت پوستی با علائمی موسوم به اِریتما میگرانس (erythema migrans) شروع می‌شود و کم‌کم با گذشت زمان طول ناحیه تحریک‌شده بیشتر می‌شود و حتی به ۳۰ سانتی‌متر هم می‌رسد. اریتما میگرانس یکی از علائم بیماری لایم است و برخی از افراد، قرمزی و تحریک پوستی ناشی از آن را در بیش از یک نقطه از بدن‌شان مشاهده می‌کنند.
- علائم شبه آنفلونزا: ممکن است به‌همراه خارش و تحریک پوست، علائمی چون تب، لرز، خستگی، سردرد و بدن درد هم در فرد دیده شود.
نشانه های ثانویه
اگر نشانه های اولیه‌ی عفونت لایم پیگیری نشود، ممکن است در هفته‌ها و ماه‌های بعدی شاهد بروز نشانه‌های ثانویه‌ی جدیدی باشید:
- ایجاد اریتما میگرانس در سایر نقاط بدن؛
- درد مفاصل و التهاب به‌ویژه در ناحیه‌ی زانوها به‌وجود می‌آید، اما درد می‌تواند از مفصلی به مفصل دیگر هم منتقل شود.
- مشکلات عصبی نیز ممکن است، هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌ها بعد از عفونت لایم در فرد ایجاد بشود. علاوه‌براین، امکان ایجاد التهاب در غشای مغز (مننژیت) وجود دارد. فلج موقت یک سمت صورت (فلج بِل)، ضعف و بی‌حسی در اعضای بدن و نقص در حرکت ماهیچه‌ها از جمله مشکلاتی است که در پی ابتلا به عفونت لایم ایجاد خواهد شد.
نشانه‌ها و علائم عفونتی که باکتری بورلیا مایونی ایجاد می‌کند هم شامل موارد زیر است:
- تهوع و استفراغ؛
- قرمزی پوستی که روی پوست پخش شده است (قرمزی پوست در بیماری لایم معمولا به‌شکل دایره‌ای قرمز با مرکز مشخص دیده می‌شود، اما در این مورد، این دوایر روی نواحی مختلفی پخش می‌شوند).
علائمِ نه‌چندان شایع بیماری لایم از قرار زیر هستند:
چندین هفته بعد از عفونت، در برخی از افراد، نشانه‌های زیر دیده می‌شود.
- مشکلات قلبی مانند افزایش ضربان قلب؛ مشکلات قلبی به‌ندرت از چند روز یا چند هفته طولانی‌تر می‌شوند؛
- التهاب چشم؛
- التهاب کبد (هپاتیت)؛
- خستگی شدید.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگر کنه پاسیاه شما را گزیده و نشانه‌های بیماری لایم را در خود می‌بینید، به پزشک مراجعه کنید. ولی یادتان باشد، موارد اندکی از افراد بر اثر گزش کنه پاسیاه دچار بیماری لایم می‌شوند. هر چقدر مدت تماس این کنه با پوست بیشتر باشد، احتمال ابتلا به بیماری لایم هم افزایش پیدا می‌کند. اگر مدت تماس کنه با پوست کمتر از ۳۶ تا ۴۸ ساعت باشد، احتمال ابتلا به لایم کم خواهد بود.
اگر احساس می‌کنید که علائم و نشانه‌های بیماری لایم در شما وجود دارد، به‌ویژه اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که این بیماری شایع است، سریعا به پزشک مراجعه کنید. هر چقدر زودتر به پزشک مراجعه کنید، درمان مؤثرتر خواهد بود. حتی اگر علائم اولیه ناپدید شدند، باز هم به پزشک مراجعه کنید. از بین رفتن نشانه‌ها به‌معنای این نیست که بیماری رفع شده است. اگر درمان بیماری لایم را به‌موقع پیگیری نکنید، بیماری ماه‌ها و سال‌ها بعد از عفونت در بدن پخش می‌شود و مشکلاتی نظیر مشکلات در سیستم عصبی و ورم مفاصل ایجاد می‌کند. کنه‌ها می‌توانند ناقل بیماری‌های دیگری هم باشند. تب کنه کلرادو و بیبسیوسیس (babesiosis ) از جمله این بیماری‌ها هستند.
علت ایجاد بیماری لایم چیست؟
در آمریکا، بیماری لایم در اثر باکتری بورلیای مایونی و بورگدورفری و با گزش کنه پاسیاه و کنه گوزنی ایجاد می‌شود. این کنه‌ها معمولا قهوه‌ای هستند و از تخم خشخاش بزرگ‌تر نیستند. به‌همین‌خاطر به‌سختی دیده می‌شوند. برای ابتلا به بیماری لایم، کنه گوزنی آلوده باید شما را نیش بزند. پس باکتری از طریق نیش کنه وارد بدن می‌شود و عفونت به خون راه پیدا می‌کند. در بیشتر مواردی که کنه عامل انتقال لایم به فرد است، میزان تماس آن با بدن ۳۶ تا ۴۸ ساعت است. اگر دیدید که کنه‌ای حالت بادکرده پیدا کرده است، ممکن است پاهای بلندی داشته باشد و بتواند میکروب را به بدن منتقل کند. پس سریعا آن را از بدن خود دور کنید.
عوامل خطر در بیماری لایم چیست؟
محل زندگی شما، نوع شغلی که دارید یا حضور در طبیعت برخی نواحی خاص، احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد. مثلا:
- اگر در مناطق جنگلی یا پر از علف و چمن به‌سر می‌برید، امکان تماس کنه با شما وجود خواهد داشت. پس کودکانی که زیاد در محوطه‌ی بیرونِ منزل بازی می‌کنند یا بزرگسالانی که کار و حرفه‌شان در محیط باز است، بیشتر از سایرین در خطر هستند. کنه‌ی گوزن در آمریکا در دو مرحله‌ی اول زندگی‌اش از موش‌ها و سایر جوندگان تغذیه می‌کند. این حیوانات خود عامل اولیه و مهمی در انتقال لایم هستند. اما کنه‌های بالغ، از گوزن دُم‌سفید تغذیه می‌کنند.
- کنه به‌راحتی به پوست بدن می‌چسبد. بنابراین اگر در محیط مشکوک به وجود کنه مثل جاهای پرسبزه و علف هستید با پوشیدن لباس آستین بلند و شلوار از خود و فرزندان‌تان محافظت کنید و نگذارید که حیوانات خانگی‌تان زیاد در میان علف‌ها بگردند.
- تا کنه روی پوست‌تان نشست، آن را از خود دور کنید. اگر کنه مدت ۳۶ تا ۴۸ ساعت روی بدن‌تان بنشیند، باکتری می‌تواند از طریق جریان خون وارد بدن‌تان بشود. اگر در طول ۲ روز بتوانید از شر کنه خلاص بشوید، احتمال ابتلا به این بیماری کاهش پیدا می‌کند.
عوارض بیماری لایم
در‌صورتی‌که لایم درمان نشود، امکان بروز موارد زیر وجود دارد:
- تورم مفصلی مزمن (ورم مفصل لایم)، به‌خصوص در ناحیه‌ی زانو؛
- علائم عصبی مانند فلج صورت یا نوروپاتی؛
- مشکلات و نواقص شناختی مانند اختلال در حافظه؛
- بروز موارد غیرعادی در ریتم و ضربان قلب.
جلوگیری از لایم
اصلی‌ترین راه جلوگیری از ابتلا به بیماری لایم، دوری از محیط‌هایی با علف‌های انبوه و بلند است. موارد احتیاطی لازم برای پرهیز از ابتلا به این بیماری به شرح زیر است:
- با پوشیدن کفشِ اندازه‌ی پا، جوراب، شلوار بلند، دستکش، بلوز آستین‌بلند و…، سعی کنید مانع گزیدگی بدن‌تان شوید. از کنار علف‌های کوتاه انبوه یا خیلی بلند رد نشوید و مراقب حیوان خانگی‌تان هم باشید.
- از مواد دفع حشره استفاده کنید و روی پوست خود و فرزندان‌تان از آنها بمالید. یادتان باشد که این مواد، شیمیایی هستند و نباید با دهان، دست‌ها و چشم‌ها تماس پیدا کنند. غلظت این مواد باید ۲۰ درصد یا بیشتر باشد. منظور موادی مانند دی. ای. ای. تی (DEET) است. مصرف این مواد باید مطابق دستورالعمل‌شان باشد تا خطری برای بدن به‌وجود نیاید.
- سعی کنید علف‌ها و چمن‌های باغ یا باغچه‌تان عاری از کنه باشد. هیزم‌ها را نیز در مناطق آفتاب‌گیر نگهداری کنید.
- به‌محض اینکه از محیط‌های محتمل برای وجود کنه به خانه بازگشتید، دوش بگیرید و سعی کنید بدن خود و فرزندان‌تان را بررسی کنید تا از عدم وجود کنه‌ها که خیلی ریز هستند، مطمئن بشوید. از لیف و کیسه برای شستن تن استفاده کنید.
- یادتان باشد اگر یک بار دچار لایم شده باشید، باز هم احتمال ابتلا وجود دارد.
- کنه را با موچین و از قسمت دهان یا سرش بگیرید و از بدن دور کنید. آن را فشار ندهید و به‌محض اینکه آن را از خود دور کردید، ناحیه‌ای را که درمعرض کنه بوده، ضدعفونی کنید.
درمان بیماری لایم
آنتی بیوتیک ها به درمان بیماری لایم کمک می‌کنند. هر چقدر درمان زودتر شروع شود، بهبودی سریع‌تر حاصل خواهد شد.
آنتی بیوتیک‌ها
آنتی بیوتیک‌های خوردنی، درمان‌هایی استاندارد برای سطوح اولیه‌ی بیماری لایم هستند. این آنتی بیوتیک‌ها برای بزرگ‌سالان و کودکان بالای ۸ سال، معمولا داکسی‌سایکلین هستند. برای کودکان کوچک‌تر، زنان شیرده و باردار و حتی دیگر بزرگ‌سالان هم از آموکسی‌سیلین و سفوروکسیم استفاده می‌شود. دوره‌ی درمان با آنتی بیوتیک ۱۴ تا ۲۱ روز و به‌زعم برخی ۱۰ تا ۱۴ روز است. هر دو مدت درمان، ظاهرا دارای اثربخشی یکسان هستند.
آنتی بیوتیک‌های داخل وریدی هم زمانی استفاده می‌شوند که بیماری سیستم مرکزی اعصاب را تحت تأثیر قرار داده باشد. در این مواقع، پزشک درمان آنتی بیوتیک داخل وریدی ۱۴ تا ۲۸ روزه را تجویز می‌کند. اگرچه خلاص شدن از علائم بیماری با این درمان کمی طولانی است، اما عفونت را از بین می‌برد. عوارض این درمان هم زیاد است: اسهال مزمن، کاهش تعداد گلبول‌های سفید خونی، تجمع یا ایجاد عفونت سایر میکروارگانیسم‌ها در بدن که ارتباطی با بیماری لایم ندارند.
بعد از درمان، عده‌ی اندکی از افراد، علائمی چون خستگی و درد ماهیچه دارند. علت بروز این علائم بعد از درمان مشخص نیست و استفاده از آنتی بیوتیک‌های بیشتر فایده‌ای ندارد. بعضی متخصصان معتقدند که برخی از افراد مبتلا به لایم، از قبل مستعدِ نشان دادن واکنش های خودایمنی بوده‌اند و این استعداد باعث بروز علائم این‌چنینی در آنها می‌شود. البته این موضوع باید بیشتر مطالعه شود.
