بیماری ام اس یکی از بیماری های خودایمنی است که در آن غلاف میلین سلول‌های عصبی آسیب می‌بیند. این آسیب‌دیدگی موجب بروز علائم و نشانه‌های جسمی فراوانی می‌شود. متأسفانه علت بیماری ام اس هنوز مشخص نیست، ولی به‌طورکلی می‌توان گفت که این بیماری در اثر حمله و آسیب رساندن سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین ایجاد می‌شود. در این مقاله شما را با علائم اولیه ام اس و ۷ نشانه کلی بیماری ام اس آشنا خواهیم کرد.
تصلب بافت چندگانه (multiple sclerosis) یا بیماری ام اس چیست؟
تصلب بافت چندگانه (multiple sclerosis) یا ام اس (MS) بیماری التهابی خودایمنی است که به آکسون‌های میلین‌دار در مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) حمله میکند و موجب آسیب دیدن یا نابودی میلین یا آکسون‌ها (بافت عصبی) می‌شود. تصلب بافت یا اسکلروز (Sclerosis) به‌معنی سخت شدن یا ضخیم شدن غیرطبیعی بافت است که معمولا به‌دلیل التهاب ایجاد می‌شود.
معمولا بیماری ام اس به‌آهستگی و درطول سال‌های فراوان (حدود ۲۵ سال) پیشرفت میکند. بیماری ام اس بیشتر در زنان ۲۰ تا ۴۰ ساله مشاهده می‌شود؛ البته ممکن است که افراد در هر سن و با هر جنسیتی به این بیماری مبتلا شوند. معمولا بیماری ام اس در کودکان و نوجوانان (ام اس کودکان) مشاهده نمی‌شود، ولی با‌این‌حال حدود ۸ تا ۱۰ هزار کودک و نوجوان در ایالات متحده مبتلا به این بیماری تشخیص داده شده‌اند. علائم بیماری ام اس در کودکان، نوجوانان و بزرگ‌سالان مشابه است و شامل موارد زیر می‌شود:
- ضعف؛
- خستگی؛
- سوزن‌سوزن شدن؛
- تاری دید؛
- درد.
سایر نشانه‌ها و علائم ام اس در کودکان و نوجوانان شامل تشنج (seizure) یا تغییر وضعیت ذهنی مانند لتارژی (lethargy، نوعی حالت گیجی و خواب‌آلودگی) است.
افراد مبتلابه ام اس معمولا دچار حمله‌های متناوبی می‌شوند و میان این حمله‌ها، علائم بیماری برای مدتی کاهش و بهبود می‌یابد. حمله‌های ام اس می‌تواند روزها یا ماه‌ها طول بکشد و پس از هر حمله برای مدتی علائم بیماری بهبود پیدا میکند. ولی در بعضی از افراد شرایط بیماری همچنان بدتر می‌شود و هیچ دوره‌ی بهبودی وجود ندارد.
ام اس از چه سنی شروع می‌شود؟
معمولا علائم اولیه ام اس بین ۲۰ و ۴۰ سالگی شروع می‌شود. ولی این احتمال نیز وجود دارد که این بیماری در دوران کودکی (که برای آن از اصطلاح ام اس کودکان یا pediatric MS استفاده می‌شود که دوران نوزادی تا ۱۸ ماهگی را شامل می‌شود) یا پس از ۴۰ سالگی شروع شود، ولی به‌طور کلی ام اس در این گروه‌های سنی، کمتر بروز میکند. فقط حدود ۲ تا ۵ درصد بیماران مبتلابه ام اس قبل از ۱۸ سالگی دچار علائم این بیماری می‌شوند. البته تشخیص بیماری ام اس در کودکان و نوجوانان دشوار است و تنها می‌توانیم میزان واقعی شیوع آن را در کودکان و نوجوانان تخمین بزنیم.
آیا بیماری ام اس موجب ایجاد درد می‌شود؟
حدود دو سوم بیماران مبتلابه ام اس، درد را یکی از نشانه‌های بیماری خود گزارش کرده‌اند. رایج‌ترین انواع درد در بیماران مبتلابه ام اس شامل سردرد، کمردرد، درد اندام‌ها و اسپاسم عضلانی است. به‌دلیل اینکه منشاء این دردها عصبی است، داروهای مسکن رایج مانند آسپرین تأثیر اندکی در کاهش این دردها دارند یا بی‌تأثیرند. ولی سایر داروها می‌توانند مؤثر باشند.
۵ مورد از علائم اولیه ام اس
ام اس یک بیماری التهابی خودایمنی است که می‌تواند به آکسون‌های میلین‌دار در سیستم عصبی مرکزی در هر جایی حمله کند. بنابراین محل (و شدت) حمله‌های ام اس متفاوت است. همچنین علائم این حمله‌ها نیز در بیماران مختلف تفاوت بسیاری دارد و می‌توانند در هر جایی از بدن ظاهر شوند. معمولا اولین علامت و نشانه‌ی ام اس، ایجاد تغییر در ادراک حسی (paresthesias، احساس خارش بدن یا سوزش پوست) است که می‌تواند در هرجایی از بدن ایجاد شود. سایر علائم اولیه ام اس عبارت است از:
- خستگی؛
- ضعف؛
- سوزن سوزن شدن اعضای بدن؛
- تاری دید؛
- درد (عضلانی و عصبی).
علائم بیماری ام اس بسیار متغیر است. به‌همین‌دلیل تشخیص این بیماری در زمان بروز علائم اولیه ام اس بسیار دشوار است. متأسفانه بسیاری از علائم ام اس در بیماری‌های دیگر نیز مشاهده می‌شود، بنابراین برای تشخیص ابتلابه ام اس باید از مبتلا نبودن فرد به بیماری‌های دیگر اطمینان پیدا کنیم.
برای تشخیص بیماری ام اس معمولا متخصص مغز و اعصاب، تاریخچه و سابقه‌ی پزشکی بیمار را از او پرس‌وجو میکند، انجام آزمایش‌های مربوط به خون و آزمایش‌هایی برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی مغز و سایر بخش‌های او را تجویز میکند، دستور انجام MRI می‌دهد و مایع نخاعی بیمار را آزمایش و بررسی میکند. این آزمایش‌ها برای تشخیص ام اس از سکته مغزی، بیماری‌های ناشی از تیروئید یا سایر بیماری‌های ناتوان‌کننده‌ای انجام می‌شود که علائم آنها مشابه بیماری ام اس است.
علائم بیماری ام اس در قسمت‌های مختلف بدن
درادامه، به علائم و نشانه‌هایی در بخش‌های مختلف بدن اشاره می‌کنیم که می‌توانند ناشی از بیماری ام اس باشند:
۱. مشکلات جنسی
- کاهش روانکاری واژینال در زنان؛
- مشکلات نعوظ در مردان (اختلال عملکرد نعوظ، ضعف جنسی).
۲. مشکلات مثانه و روده
- دشواری در شروع ادرار (مشکلات ادراری)؛
- نیاز مکرر یا شدید به ادرار کردن؛
- بی‌اختیاری ادرار؛
- یبوست؛
- نشت مدفوع (بی‌اختیاری دفع).
۳. مشکلات گفتاری و بلع
- لکنت زبان؛
- ناتوانی در تکلم؛
- مشکل در جویدن و بلعیدن غذا (dysphagia، دیسفاژی).
۴. مشکلات مربوط‌به تعادل، تفکر و مسائل احساسی
- ازدست‌دادن شنوایی؛
- مشکل در تعادل؛
- سرگیجه؛
- مشکل در استدلال کردن و حل مسائل (شبیه علائم اختلال کم توجهی- بیش فعالی (ADHD))؛
- افسردگی؛
- از دست‌دادن حافظه؛
- ناتوانی و ضعف در قضاوت؛
- عدم تمرکز؛
- زوال عقل یا دمانس (Dementia).
۵. مشکلات بینایی
- ناراحتی چشم؛
- از دست‌دادن بینایی (که معمولا در یک چشم شروع می‌شود.)؛
- دوبینی یا دوگانگی دید؛
- حرکات غیرارادی چشم؛
- التهاب عصب بینایی (Optic neuritis).
۶. مشکلات عضلانی، حرکتی و اسپاستیسیته (spasticity)
- احساس غیرطبیعی در هر بخشی از ماهیچه‌ها؛
- ناتوانی در حرکت دادن بازوها یا پاها؛
- ناتوانی در راه رفتن (مشکلات راه رفتن)؛
- ناتوانی در هماهنگی و مهارت‌های حرکتی ظریف (مانند علائم روماتیسم)؛
- ضعف در یک یا چند اندام (شبیه علائم سکته مغزی).
۷. بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن و درد
- سوزن‌سوزن شدن، سوزش یا احساس حرکات خزنده در بازوها و پاها؛
- اسپاسم‌های عضلانی دردناک؛
- درد صورت؛
- کشش و انقباض عضلات صورت؛
- ضعف عضلات صورت.
همان‌طور که پیش‌تر نیز گفتیم افراد مبتلابه ام اس علائم متفاوتی دارند. بنابراین علائم شرح‌داده‌شده در بالا علائم عمومی این بیماری هستند. ممکن است فرد مبتلابه ام اس در مراحل اولیه‌ی پیشرفت بیماری خود دچار موارد ذکرشده در یک یا دو گروه از این دسته‌‌های اصلی شود و سایر علائم نیز می‌توانند در مراحل بعدی فرایند بیماری او ظاهر شوند یا حتی ظاهر نشوند. به‌طورکلی، ام اس بیماری‌ای است که به‌آرامی پیشرفت میکند و هنوز هیچ درمان قطعی‌ای برای آن پیدا نشده است. هدف درمان‌های موجود نیز صرفا کاهش یا کنترل علائم این بیماری است.
