طول روده‌های شما حدودا ۸/۵ متر است. این یعنی غذایی که می‌خورید، راهی طولانی قبل از هضم کامل یا دفع را در مسیر روده پیش رو دارد. اگر چیزی در این میان مانع حرکت غذا شود، انسداد روده به‌وجود می‌آید. تشخیص به‌موقع انسداد روده از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، چون در غیر این صورت می‌تواند موجب سوارخ شدن و پارگی روده‌ی بزرگ شود و عواقب جبران‌ناپذیری در پی داشته باشد. در این مقاله ما را همراهی کنید تا شما را با علائم ، دلایل، روش‌های درمان انسداد روده آشنا کنیم.
حرکات حلقوی غذا در روده و انقباضات آن، مسیر دفع و گوارش را تکمیل می‌کند. حال اگر چیزی در این میان، راه روده را مسدود یا حرکت در این مسیر را کُند کند، در مسیر پرپیچ‌وخم روده، ترافیک بزرگی ایجاد می‌شود. به فقدان امکان حرکت در روده‌ها که باعث مسدودشدن بالقوه‌ی مواد غذایی می‌شود، انسداد روده گفته می‌شود. این حالت به این معناست که مواد غذایی، گاز یا مایعات امکان عبور نخواهند داشت. این مشکل می‌تواند نتیجه و از عوارض جانبی عمل باشد. دلایل دیگری نیز برای انسداد روده وجود دارد. مردم معمولا نمی‌دانند که غذا در روده‌ه جمع شده است و به خوردن ادامه می‌دهند. با ادامه‌ی خوردن، بر میزان مواد غذایی در مسیر روده افزوده می‌شود. اگر درمان صورت نگیرد، انسداد روده می‌تواند باعث سوراخ شدن یا پارگی روده‌ی بزرگ بشود و محتوای داخل روده که حجم زیادی میکروب دارد به بدن وارد می‌شود. این اتفاق می‌تواند کُشنده باشد و درصورت وقوع باید سریعا پیگیری بشود.
علائم انسداد روده بزرگ چیست؟
انسداد روده بزرگ باعث ناراحتی‌هایی در ناحیه شکمی می‌شود. علائم انسداد روده از قرار زیر است:
- دردهای انقباضی شکمی؛
- بی اشتهایی؛
- احساس سیری؛
- یبوست؛
- ناتوانی در خارج کردن گاز؛
- تورم شکم؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ با بو و شکلی مشابه مدفوع.
بروز مشکلاتی در دستگاه گوارش از شایع‌ترین علائم انسداد روده هستند. معده و روده‌های شما شروع به پر شدن با گازی می‌کند که از رِکتوم یا راست‌روده خارج نمی‌شود و این موضوع باعث می‌شود که شکم، حالت سفت و متورم پیدا کند. اگر دچار این علائم شدید، به‌ویژه بعد از جراحی، سریعا باید موضوع را پیگیری کنید.
دلایل ایجاد انسداد روده چیست؟
بعد از جراحی، معمولا انسداد روده به‌دلیل استفاده از داروهای بعد از عمل رخ می‌دهد. این داروها باعث کند شدن حرکات روده‌ها می‌شوند. به این حالت، فلج رودَوی گفته می‌شود. در این حالت، روده مسدود نمی‌شود بلکه حرکات آن به‌درستی صورت نمی‌گیرد. یعنی غذای هضم‌یافته در روده‌ها، حرکاتی کند دارد یا اصلا حرکتی ندارد. داروهای زیر ازجمله داروهایی هستند که می‌توانند باعث این امر شوند:
- هیدرومورفون یا دیلادید؛
- مورفین؛
- اوکسی کُدون؛
- داروهای ضدافسردگی تری‌سیکلیک مانند اِمی‌تریپتیلین و ایمی‌پرامین (توفرانیل).
دلایل دیگری نیز برای انسداد روده وجود دارد:
- سرطان روده؛
- بیماری کرون: این بیماری به‌خاطر التهاب خودایمنی باعث ضخیم شدن دیواره‌های روده می‌شود؛
- دیورتیکولیت؛
- بیماری پارکینسون نیز اعصاب و ماهیچه‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد.
مواردی که عنوان شد از رایج‌ترین دلایل ابتلا به انسداد روده در بزرگ‌سالان است. کودکان هم ممکن است به این مشکل دچار بشوند. درهم‌روی روده باعث ایجاد انسداد روده در کودکان می‌شود که درواقع بخشی از روده به قسمت مجاور آن می‌چسبد.
عواملی که احتمال بروز انسداد روده را تشدید می‌کنند؟
در مدت ۳۰ روز بعد از جراحی، انسداد روده دومین مشکل رایجی است که باعث بستری شدن بیماران در بیمارستان می‌شود. اگر شخصی به‌تازگی عمل جراحی شکمی انجام داده باشد، بیشتر درمعرض دچارشدن به انسداد روده خواهد بود. بعد از جراحی در ناحیه شکم، احتمال ابتلا به انسداد روده افزایش می‌یابد.
در انواعی از جراحی‌ها که روده در طی عمل دست‌کاری می‌شود، حرکات روده برای مدت زمانی متوقف می‌شود. متوقف کردن حرکات روده برای دسترسی راحت‌تر جراح است. در این صورت، گاهی طول می‌کشد تا حرکات لوله گوارش به شکل عادی خود بازگردد. احتمال دارد برخی از افراد نیز بعد از عمل دچار زخم‌هایی در بافت‌های این قسمت بشوند که به انسداد روده می‌انجامد.
برخی از وضعیت‌های پزشکی نیز منجر به این مشکل می‌شوند:
- برهم خوردن تعادل الکترولیت مانند پتاسیم و کلسیم؛
- سابقه‌ی وجود ضربه و زخم در روده؛
- سابقه‌ی اختلالات رودَوی مانند بیماری کرون یا دیورتیکولیت؛
- سپتیسمی یا گندخونی؛
- سابقه‌ی پرتودرمانی در نواحی شکم یا نزدیک آن؛
- کاهش وزن سریع؛
- بیماری سرخ‌رگ محیطی.
افزایش سن نیز به‌طور طبیعی باعث کاهش حرکات روده می‌شود. افراد سال‌خورده بیشتر در خطر ابتلا به انسداد روده هستند. یکی از دلایل این امر مصرف داروهای مختلف است که به‌خودی‌‌ِخود قادر به کندکردن حرکات روده هستند.
انسداد روده چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بعد از مراجعه به پزشک، او در ابتدا علائم فرد را به‌خوبی بررسی می‌کند. درباره‌ی سابقه‌ی پزشکی، جراحی‌های صورت‌گرفته، داروهایی که مصرف شده، به‌ویژه داروهای مصرفی اخیر، از بیمار سؤالاتی می‌کند. بعد از این مرحله، معاینات پزشکی صورت می‌گیرد و پزشک در ناحیه‌ی شکمی به‌دنبال التهاب و سفت‌شدگی می‌گردد. ضمن اینکه پزشک به کمک گوشی پزشکی به صدای عمومی روده‌ها گوش می‌کند و اگر به‌خاطر انسداد روده، روده هیچ حرکتی نداشته باشد، پزشک صدایی را نخواهد شنید یا صداهای زیادی به گوشش می‌رسد. تصویربرداری از این ناحیه معمولا پس از معاینات فیزیکی تجویز می‌شود. پزشک از این روش‌ها برای تشخیص ناحیه‌ای از روده که محتویات فشرده می‌شوند، بهره می‌گیرد. تصویربرداری و عکس‌برداری کمک می‌کند تا ناحیه‌ی انسداد مشخص بشود؛ یعنی ناحیه‌ای که در آن گازها تجمع کرده‌اند یا روده متورم شده و انسداد شکل گرفته است. مطالعات عکس‌برداری از روده به این شکل است:
- اشعه‌ی ایکس ساده: به‌کمک این نوع از تصویربرداری می‌توان علائم تجمع گاز و انسداد را مشاهده کرد. اما این روش برای تشخیص قطعی کفایت نمی‌کند.
- سی‌تی‌اسکن: به‌کمک این روش، اطلاعات دقیق‌تری از وضعیت انسداد به‌دست می‌آید. در این روش، از تزریق ماده‌ی جاجِب پزشکی به‌صورت بین‌وریدی یا خوراکی بهره گرفته می‌شود.
- سونوگرافی: این تکنیک عکس‌برداری بیشتر برای تشخیص انسداد روده در کودکان استفاده می‌شود.
در برخی از موارد نیز پزشکان از کنتراست هوا یا باریوم اِنِما استفاده می‌شود. باریوم انما نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس است که می‌تواند تغییرات یا ناهنجاری‌ها را در روده‌ی بزرگ (کولون) تشخیص دهد. در این روش، پزشک ماده‌ی باریوم سولفات یا هوا را که ماده‌ای حساس به نور است، در حد فاصل رکتوم تا روده بزرگ قرار می‌دهد. این در حالی است که یک تکنسین هم به کمک اشعه‌ی ایکس از شکم عکس‌برداری می‌کند. هوا یا باریوم سولفات به مشاهده‌ی مشکلات و انسداد احتمالی در روده کمک می‌کند. این روش می‌تواند انسداد روده‌ی ناشی از گرفتگی عضلانی در کودکان را درمان کند.
خطرات انسداد روده
انسداد روده می‌تواند مشکلات بسیار حاد و خطرناکی در فرد ایجاد کند. ۲ مورد از شدیدترین عوارض از این قرار است:
نکروز یا بافت‌مردگی
بافت‌مردگی که به مرگ سلولی بی‌وقفه نیز شهرت دارد، زمانی به‌وقوع می‌پیوندد که یک انسداد، جریان خون به روده را متوقف می‌کند. بدون خون، اکسیژن به بافت‌ها نخواهد رسید و باعث مرگ آنها می‌شود. بافت‌های مرده باعث ضعف دیواره‌های روده می‌شوند. در نتیجه پارگی روده و نَشت محتویات موجود در آن به‌سادگی ممکن می‌شود و روده سوراخ می‌شود.
التهاب صفاق
سوراخ شدن روده که پیش‌تر عنوان شد موجب التهاب صفاق نیز می‌شود. این التهابی جدی است که در حفره‌ی شکمی به‌وسیله‌ی باکتری و قارچ ایجاد می‌شود. در روده باکتری‌های زیادی وجود دارد، مانند: اشریشیا کلی. این باکتری‌ها باید درون معده بمانند؛ نه‌اینکه آزادانه در حفره‌ی شکمی قرار بگیرند. التهاب صفاق می‌تواند منجر به گندخونی یا سِپتیسمی بشود. این مشکل بسیار حاد است و می‌تواند منجر به شوک یا ازکارافتادن اندام‌ها بشود.
درمان انسداد روده چیست؟
درمان انسداد وابسته به شدت و وخامت مشکل است. مثلا:
انسداد بخشی
گاهی‌اوقات، در بیماری کرون یا دیورتیکولیت بخشی از روده از حرکت باز می‌ایستد، اما مواد روده به حرکت ادامه می‌دهند. در این وضعیت، چنانچه شرایط باثباتی داشته باشید، پزشک رژیم غذایی با میزان فیبر کم تجویز خواهد کرد. این کار باعث سهولت در شکل‌گیری مدفوع و خروج آن می‌شود. اگر این روش جواب ندهد باید به سراغ جراحی رفت و بخشی از روده را عمل کنند.
انسداد کامل
این وضعیت اضطراری است. درمان این مشکل وابسته به شرایط سلامت عمومی است. برخی از افراد مانند کسانی که مبتلا به سرطان کلون هستند یا سن بالایی دارند، نمی‌توانند عمل‌های جراحی گسترده انجام بدهند. در این شرایط، از استِنت برای بازتر نگه داشتن روده استفاده می‌شود. به‌طور ایده‌آل، غذا با کمک استنت حرکت خواهد کرد. اما بااین‌حال، جراحی شکمی برای برداشتن انسداد روده یا انسداد بخشی لازم است.
انسداد فلج‌کننده
درمان انسداد فلج‌کننده با شناخت عوامل ریشه‌‌ای صورت می‌گیرد. اگر مشکل از دارو باشد، پزشک دارویی دیگر تجویز می‌کند تا باعث تحریک حرکات روده بشود. مِتوکلوپرامید (رگلان) نمونه‌ای از این داروها است. در صورت امکان متوقف کردن دارویی که باعث انسداد شده نیز می‌تواند به رفع مشکل کمک کند. در هر حال، قطع مصرف هر دارویی به‌ویژه داروهای ضدافسردگی بدون مشورت با پزشک مجاز نیست.
در اوایل دوره ابتلا به انسداد فلج‌کننده، درمان بدون جراحی نیز ممکن است. اما تا رفع مشکل و برای دریافت مایعات لازم باید فرد در بیمارستان بستری بشود. پزشک می‌تواند از لوله نازوگاستریک با ساکشن کردن هم بهره ببرد. ضمن اینکه برای بیمار هیدراتاسیون مایع داخل وریدی صورت می‌گیرد و درواقع به بدن فرد آب‌رسانی می‌شود. فشرده‌سازی نازوگاستریک روش دیگری است که در آن لوله‌ای ازطریق حفره‌ی بینی به معده منتقل می‌شود. این لوله، هوا و مواد اضافی را می‌کشد، زیرا ممکن است این مواد باعث استفراغ بشوند. بیشتر مشکلات انسداد روده با جراحی‌های مرتبط با انسداد روده در عرض ۲ تا ۴ هفته رفع می‌شود. اگر این مشکل در مدت زمان گفته شده بهبود پیدا نکند، فرد باید دوباره جراحی بشود.
ملاحظات جراحی
روده‌ها بسیار بلند و طولانی هستند؛ بنابراین ازدست‌رفتن بخش کوچکی از آن، مشکلی ایجاد نمی‌کند. البته فرایند هاضمه تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد، اما معمولا افرادی که بخشی از روده‌ی خود را ازدست می‌دهند، زندگی سالم و بدون دردسری را پشت سر می‌گذارند. در برخی از موارد، روده باید کاملا تخلیه بشود. در این موارد، پزشک اقدام به ساخت کیسه‌ای خاص موسوم به اوستومی می‌کند. این کیسه کمک می‌کند تا مدفوع از مجاری گوارشی به آن جذب بشود. بعد از خروج روده با وجود اوستومی همچنان امکان زندگی وجود دارد.
چشم‌اندازی پیش روی مشکل انسداد روده
انسداد روده رایج اما درمان‌شدنی است. اگر اخیرا برای مشکلی جراحی انجام داده باشید یا سایر عوامل خطرزای دیگری در زمینه انسداد روده، تهدیدتان می‌کند، حتما مراقب علائم انسداد روده باشید. اگر به‌موقع این علائم بررسی و درمان پیگیری بشود، ممکن است دیگر نیازی به جراحی‌های سخت و تهاجمی وجود نداشته باشد. بیشتر عوامل خطرزایی که موجب انسداد روده می‌شوند، غیرقابل‌پیشگیری هستند. مثلا جراحی و بیماری‌های مزمن ازجمله عوامل خطرزایی هستند که نمی‌توان از آنها پرهیز کرد و ممکن است موجب انسداد روده بشوند. اگر قرار است جراحی صورت بگیرد، باید احتمال ابتلا به انسداد روده هم درنظر گرفته بشود، اما نباید به‌خاطر ترس از احتمال انسداد، جراحی لغو بشود. شناخت علائم انسداد روده می‌تواند به پیگیری و درمان سریع‌تر مشکل کمک کند.
