آیا کودکان نیز به افسردگی مبتلا می‌شوند؟ این مشکل چگونه بروز پیدا می‌کند؟ افسردگی کودکان با نوسانات احساسی و دلخوری‌های معمولِ مسیر بلوغ و رشد، متفاوت است و البته ناراحتی کودکان نیز دلیلی قطعی برای افسرده خواندن آنها نیست. اگر این ناراحتی دائمی باشد و باعث ایجاد اختلال در رفتارهای عادی کودک که مرتبط با فعالیت‌های اجتماعی، علایق، کار مدرسه یا زندگی خانوادگی است، زنگ خطر به‌صدا درمی‌آید. یادتان باشد که اگرچه افسردگی بیماری جدی و مهمی است، اما درهرحال راه چاره و درمان دارد.
تشخیص افسردگی کودکان
نشانه‌های افسردگی در کودکان متفاوت است. گاهی‌اوقات این نشانه‌ها نادیده گرفته می‌شوند، زیرا با احساسات و تغییرات روانشناسی دوران بلوغ اشتباه گرفته می‌شوند. مطالعات اخیر روانشناسی به موضوعی باعنوان «افسردگی مخفی یا پنهان» می‌پردازند. در این نوع از بیماری ناراحتی و افسردگی کودکان، با بروز بدخلقی یا خشم نمود پیدا می‌کند.
البته درموارد زیادی نیز افسردگی در کودکان مشابه بزرگسالان رخ می‌دهد. عوارض و نشانه‌های بیرونی افسردگی به شکل ناراحتی، احساس ناامیدی و تغییر خلق‌وخو بروز می‌کند.
نشانه‌های بیرونی افسردگی کودکان به‌این‌صورت است:
- خشم و کج‌خلقی؛
- احساس مستمر ناراحتی و ناامیدی؛
- انزوای اجتماعی؛
- افزایش حساسیت نسبت به طردشدن؛
- تغییر و اختلال در اشتها به شکل کاهش یا افزایش؛
- تغییر و اختلال در خواب به شکل کم‌خوابی یا خواب زیاد؛
- طغیان کلامی یا فریاد و گریه؛
- مشکل در تمرکز؛
- خستگی و کاهش انرژی؛
- دردهای بدنی (مانند شکم‌درد و سردرد) که با درمان‌ها متوالی بهبود نمی‌یابد؛
- کاهش توانایی برای انجام فعالیت در خانه یا با دوستان در بازی‌ها و …؛
- احساس گناه و بی‌ارزش‌بودن؛
- ضعف در تفکر یا تمرکز؛
- فکر‌کردن درباره مرگ و خودکشی.
این نشانه‌ها در تمام کودکان یکسان نیست. درواقع نشانه‌های افسردگی کودکان در شرایط مختلف و زمان‌های گوناگون به شکل‌های متنوعی خود را نشان می‌دهند. با این‌وجود بعضی از کودکان با وجود افسردگی به شکلی معقول رفتار می‌کنند و نشانه‌های بیرونی مذکور را ندارند، اما بیشتر کودکان ضمن تجربه افسردگی تغییرات محسوسی در عملکرد تحصیلی، فعالیت‌های اجتماعی، علایق و حتی ظاهرشان ایجاد می‌شود.
اگرچه در سنین زیر ۱۲ سال موضوع خودکشی در کودکان مسئله‌ای نادر است، ولی امکان گرایش به خودکشی در این سن نیز وجود دارد. تمایل بیشتر به خودکشی در هنگامی که آنها عصبانی یا ناراحت هستند، وجود دارد. میل به اقدام به خودکشی در دخترها بیشتر دیده می‌شود، درحالی‌که پسرها تمایل بیشتری دارند که در اثر این اقدام کشته شوند. نوجوانانی که سابقه‌ی خشونت، مصرف مواد و الکل یا سوء‌استفاده‌های جنسی و فیزیکی در خانواده‌هایشان وجود داشته باشد، بیشتر درمعرض این خطر هستند و ممکن است اقدام به خودکشی کنند.
کدام کودکان افسرده می‌شوند؟
در حدود ۲٫۵ درصد از کودکان آمریکایی از افسردگی رنج می‌برند و این بیماری در پسران زیر ۱۰ سال شایع‌تر است. اما در رده‌ی سنی بالای ۱۶ سال افسردگی در دختران بیشتر دیده می‌شود.
اختلال دوقطبی در نوجوانان متداول‌تر از جوانان است. اختلال دوقطبی در کودکان حتی از نوجوانان نیز بیشتر است. این اختلال می‌تواند همراه با اختلالات دیگری همچون ADHD یا اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی OCD یا اختلال وسواس فکری-عملی، CD یا اختلال سلوک باشد.
علت افسردگی کودکان چیست؟
دلیل افسردگی کودکان نیز مانند بزرگسالان، ترکیبی از عوامل مختلف است. به‌طور مثال ترکیبی است از مشکلات و عواملی مانند فقدان سلامت فیزیکی، رویدادهای ناخوشایند، سابقه‌ی خانوادگی، عوامل ژنتیکی و محیطی و اختلالات بیوشیمیایی. افسردگی در کودکان و بزرگسالان به شکل خودبه‌خود درمان نمی‌شود و مسئله‌ای گذرا و زودگذر نیست.
آیا جلوگیری از افسردگی کودکان امکان پذیر است؟
کودکانی که در خانواده‌ای با سابقه‌ی افسردگی تولد و رشد پیدا می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. وقتی والدین کودک به این مشکل دچار باشند، ابتلا به این بیماری در کودک زودتر از سایر کودکان بروز پیدا می‌کند. اختلاف و آشوب در اوضاع خانوادگی یا استفاده از مواد مخدر و … کودکان را بیشتر در معرض افسردگی قرار می‌دهد.
تشخیص افسردگی در کودکان چگونه است؟
اگر نشانه‌ها و علائم افسردگی بیش از ۲ هفته در کودک به‌طول بینجامد، حتما باید به پزشک مراجعه کنید. وجود بیماری‌های فیزیکی احتمالی یا آغاز درمان را پیگیری کنید. مراجعه به مشاور سلامت روانی متخصص در زمینه کودکان نیز توصیه می‌شود.
ارزیابی سلامت روانی شامل مصاحبه‌هایی با والدین یا سرپرست و البته خود کودک است. ضمنا سایر آزمون‌های مرتبط نیز باید از کودک گرفته و بررسی شود. کسب اطلاعات لازم از آموزگاران، دوستان و هم‌کلاسان نیز می‌تواند برای بررسی علایم افسردگی در طول زمان و درخلال فعالیت‌های مختلف، به‌عنوان معیاری برای مقایسه‌ی تغییرات رفتاری کودک بررسی شود.
البته باید اذعان کرد که هیچ‌گونه ارزیابی و آزمون ویژه‌ای نمی‌تواند به‌وضوح افسردگی را در کودک تأیید کند، اما استفاده از ابزارهایی مانند پرسش‌نامه‌هایی که به کودک و والدین او داده می‌شود، در تلفیق با اطلاعات شخصی، در تشخیص بیماری بسیار مؤثر هستند. گاهی‌اوقات این آزمون‌ها باعث برملاشدن مشکلات و اختلالات دیگری چون بیش‌فعالی و … می‌شوند.
برای درمان چه باید کرد؟
روند درمان افسردگی کودکان نیز مشابه روند درمان در بزرگسالان است؛ استفاده از دارودرمانی و همچنین برگزاری جلسات مشاوره از راه‌های درمان است. البته نقش خانواده و محیط در درمان کودک، کاملا متفاوت از درمان در بزرگسالان است. شاید پزشک کودک ابتدا مشاوره و روان‌درمانی را پیشنهاد کند، در‌صورتی‌که این روند پاسخ‌گو نبود باید دارودرمانی را شروع کرد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ترکیب این دو روند باهم برای بهبود افسردگی مناسب است.
«پروزاک» دارویی است که از سوی «سازمان جهانی غذا و دارو» (FDA)، برای درمان افسردگی کودکان ۸ تا ۱۸ ساله مناسب اعلام شده است. اگر بیماری‌های دیگر مرتبط با افسردگی وجود داشته باشد، درمان‌های دیگری نیز پیشنهاد می‌شود.
درمان کودکان دچار اختلال دوقطبی
کودکان درگیر با بیماری اختلال دوقطبی معمولا با داروهای ضدافسردگی و روان‌درمانی تحت درمان قرار می‌گیرند. روش‌های تثبیت خلق‌وخو برای آنها به‌کار گرفته می‌شود.
استفاده از داروهای ضدافسردگی در کودکان دچار این اختلال‌ها باید به‌دقت انجام شود؛ زیرا ممکن است باعث تجدید علایم بیماری و حالات شیدایی و بیش‌فعالی در آنها بشود.
«سازمان جهانی غذا و دارو» (FDA)، به‌شدت بر اهمیت دقت در تجویز داروهای ضدافسردگی تأکید دارد، به‌طوری که این موضوع را هشدار می‌دهد که امکان دوباره‌ی میل و اقدام به خودکشی در صورت مصرف این داروها در نوجوانان و کودکان وجود دارد. اگر کودک و فرزند شما از این داروها استفاده می‌کند، حتما باید پزشک متخصص و مشاور او از جزئیات وضعیت فرزندتان مطلع باشد.
دورنما در بلندمدت
مطالعات نشان می‌دهد که سن ابتلا به افسردگی اولیه در کودکان کاهش یافته است. افسردگی معمولا همراه با سایر بیماری‌ها بروز می‌کند و ممکن است بعدها در زندگی باعث شکل‌گیری بیماری‌های روحی و روانی جدی بشود. ازاین‌رو، پیگیری و درمان آن بسیار مهم است.
بعضی‌اوقات قبول وجود افسردگی و مراجعه به مشاور، برای درمان روحی کمی سخت و سنگین است. والدین باید این دیدگاه را کنار گذاشته و با اقدامات مناسب و به‌موقع خود شرایط رشد روحی و احساسی و فیزیکی فرزند را به‌طور سالم انجام بدهند. بهتر است والدین نسبت به عوارض آتی افسردگی در سنین نوجوانی و بزرگسالی نیز اطلاعاتی کسب کنند.
علائم هشداردهنده افسردگی در کودکان
- علائم بیرونی مانند اختلال در خوردن، خواب و فعالیت‌های دیگر؛
- انزوای اجتماعی، مانند دوری از خانواده؛
- صحبت درباره‌ی خودکشی، ناامیدی و بی‌پناهی؛
- افزایش بروز رفتارهای نامطلوب (جنسی/ رفتاری)؛
- افزایش رفتارهای پرخطر؛
- رخ‌دادن تصادف و حادثه؛
- سوءمصرف مواد مخدر؛
- تمرکز بر افکار منفی و مریض؛
- صحبت درباره‌ی مرگ و مردن؛
- افزایش گریه یا کاهش ابراز احساسات؛
- بخشیدن اموال و تعلقات.
