وقتی بیماران دیابتی قند کافی برای سوخت‌وساز دریافت نکنند، دچار هیپوگلیسمی یا کاهش قند خون می‌شوند. این مسئله به دلایل مختلفی رخ می‌دهد از جمله رژیم غذایی، داروهای مصرفی، شرایط زندگی و ورزش‌کردن. قند خون پایین می‌تواند منجر به تشنج یا رفتن به حالت کما شود. در این مقاله شما را با نشانه‌های افت قند خون، نقش داروهای دیابت در هیپوگلیسمی و روش‌های درمان افت قند خون و جلوگیری از آن آشنا خواهیم کرد.
علائم قند خون پایین چیست؟
هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن قند خون به‌شدت افزایش می‌یابد و بالا باقی می‌ماند. برعکس این حالت هم ممکن است رخ دهد. بیشتر افراد هنگامی که قند خونشان به ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر و کمتر از آن می‌رسد، دچار علائم هیپوگلیسمی می‌شوند. این نشانه‌ها می‌توانند به اشکال متفاوتی در بیماران دیابتی بروز کنند و هر فرد به‌مرور زمان نشانه‌ها را در خود شناسایی می‌کند.
علائم کاهش قند خون عبارت‌اند از:
- گیجی؛
- سرگیجه؛
- احساس لرزش و سستی؛
- گرسنگی؛
- سردرد؛
- تحریک‌پذیری؛
- تپش قلب، افزایش ضربان؛
- رنگ‌پریدگی؛
- عرق‌کردن؛
- رعشه؛
- ضعف؛
- اضطراب.
درمان‌نشدن یا درمان نامناسب می‌تواند عوارض را شدیدتر هم بکند، مثلا:
- ضعف در حفظ تعادل؛
- ضعف تمرکز؛
- بی‌حسی دهان و زبان؛
- غش‌کردن؛
- تشنج؛
- کابوس؛
- کما.
نقش داروهای دیابت در بروز افت قند خون چیست؟
از پزشک خود درباره عوارض جانبی داروها و تأثیرشان بر بروز هیپوگلیسمی بپرسید.
انسولین و همچنین برخی از داروهای درمان دیابت که در دسته «سولفونیل‌اوره‌ها» قرار می‌گیرند، می‌توانند باعث افت قند خون شوند. برخی از سولفونیل‌اوره‌های رایج عبارت‌اند از:
- گلیمپرید (آماریل)؛
- گلی‌پیزید (گلوکترل)؛
- گلی‌بن کلامید (گلی‌بورید، میکروناس).
انواع قدیمی‌تر سولفونیل‌اوره‌ها که رواج کمتری دارند، بیشتر از داروهای جدید باعث افت قند خون می‌شوند. برخی از این داروهای قدیمی عبارت‌اند از:
- کلرپروپامید (دیابینیز)؛
- رپاگلینید (پارادین)؛
- تولازامید (تولیناس)؛
- تالبوتامید (اریناز).
مصرف الکل نیز می‌تواند باعث افت قند خون شود. همچنین مصرف آلوپورینول، آسپرین، بِنِمید، پروبنسید یا وارفارین هم‌زمان با داروهای دیابت نیز ممکن است به پایین آمدن قند خون منجر شوند.
معمولا فقط با مصرف بازدارنده‌های آلفا‌گلوکزیداز، بیگوآنیدهایی مانند متفورمین و همچنین تیازولیدیندیون‌ها نباید دچار هیپوگلیسمی شوید، اما اگر آنها را همراه داروهایی از خانواده سولفونیل‌اوره‌ها یا انسلولین مصرف کنید، ممکن است این اتفاق بیفتد.
درمان قند خون پایین
- اگر دیابت دارید و فکر می‌کنید دچار افت قند خون شده‌اید، قند خونتان را اندازه بگیرید.
- اگر قندتان پس از مصرف وعده‌های غذایی پر از قند افت می‌کند، رژیم غذایی‌تان را تغییر دهید و از غذاهای قندی اجتناب کنید. در طول روز، وعده‌های غذایی بیشتری را با حجم کمتر مصرف کنید.
- اگر هنگام گرسنگی دچار افت قند خون می‌شوید، پیش از خواب وعده غذایی سبکی میل کنید. بهتر است از غذاهای پروتئین‌دار یا کربوهیدرات‌های پیچیده استفاده کنید.
- اگر پزشک متوجه شود که بدنتان انسولین زیادی دریافت می‌کند و این وضعیت در طول عصر تا صبح روز بعد به اوج می‌رسد، ممکن است دوز انسولین دریافتی یا زمان دریافت آن را تغییر دهد.
نقش رژیم غذایی در قند خون پایین چیست؟
جذب بیش از اندازه انسولین از طریق کربوهیدرات‌های دریافتی می‌تواند باعث افت قند خون شود. مثلا در این موارد ممکن است هیپوگلیسمی رخ دهد:
- پس از خوردن غذای گوشتی که شامل مقدار زیادی قند ساده (مانند فروکتوز، ساکاروز، دکستروز یا گلوکز) است؛
- حذف میان‌وعده؛
- نخوردن وعده غذایی کامل؛
- غذاخوردن دیرتر از زمان معمول.
هنگام افت قند خون چه باید کرد؟
پیش از هر چیز ۱۵ گرم کربوهیدرات زوداثر میل کنید. می‌توانید این کربوهیدرات را از خوراکی‌های زیر دریافت کنید:
- ۳ تا ۴ قرص گلوکز؛
- ژل گلوکز؛
- ۴ تا ۶ عدد آب‌نبات قنددار؛
- نیم فنجان آب‌میوه؛
- یک فنجان شیر بدون چربی؛
- نیم فنجان نوشیدنی قندی؛
- ۱ قاشق غذاخوری عسل (زیر زبانتان بگذارید تا زودتر جذب خون شود).
۱۵ دقیقه پس از میل‌کردن خوارکی قنددار، قند خونتان را اندازه بگیرید. اگر قند خونتان هنوز کمتر از ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است، یک وعده دیگر از خوراکی‌های نام‌برده میل کنید. این روند را تکرار کنید تا سطح قند خونتان به حالت طبیعی برسد.
در صورت ازحال‌رفتن، اطرافیان باید چه‌کار کنند؟
هیپوگلیسمی ممکن است باعث ازحال‌رفتن فرد شود. اگر چنین شد، اطرافیان باید به فرد گلوکاگون تزریق کنند. گلوکاگون دارویی است که باعث افزایش قند خون می‌شود و نیاز به تجویز پزشک دارد. اگر به هیپوگلیسمی شدید دچارید، ممکن است که به این دارو نیاز پیدا کنید و خانواده یا دوستان نزدیکتان باید تزریق این دارو را بلد باشند.
اگر شاهد ازحال‌رفتن شخصی با علائم هیپوگلیسمی بودید، سریع آمبولانس خبر کنید یا او را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برسانید. به فردی که بیهوش است خوراکی، مایعات یا انسولین نخورانید چراکه ممکن است باعث خفگی او شود.
با قند خون پایین رانندگی نکنید
اگر در حال رانندگی نشانه‌های افت قند خون را احساس کردید، باید توقف کنید. قند خونتان را اندازه بگیرید و خوراکی قندی بخورید. ۱۵ دقیقه صبر کنید و اگر لازم بود دوباره این روند را تکرار کنید. پیش از رانندگی، خوراکی‌های حاوی پروتئین یا کربوهیدرات‌دار مصرف کنید. همیشه آماده و مجهز باشید و در ماشینتان خوراکی‌های قندی داشته باشید.
جلوگیری از افت قند خون
اگر به دیابت مبتلا هستید، می‌توانید روش‌های مختلفی را برای جلوگیری از افت قند خون به کار ببرید:
- برنامه‌ی غذایی منظمی داشته باشید؛
- دست‌کم ۳ وعده غذایی هم‌اندازه و میان‌وعده بخورید؛
- بین وعده‌های غذایی بیش از ۴ تا ۵ ساعت فاصله نگذارید؛
- پس از صرف وعده غذایی نیم تا ۱ ساعت ورزش کنید. قند خون را پیش و پس از آن اندازه بگیرید و درباره تغییراتی که می‌توانید ایجاد کنید با پزشکتان صحبت کنید.
- پیش از مصرف انسولین و داروهای قند خون، دوز مصرفی‌تان را دوباره چک کنید؛
- زمان مصرف بیشترین مقدار دارو را بدانید؛
- پیوسته و هماهنگ با دستور پزشک قند خونتان را اندازه بگیرید؛
- دستبند، گردنبند یا کارت ویژه‌ای همراه داشته باشید که نشان بدهد شما مبتلا به دیابت هستید.
سؤالات رایج درباره افت قند خون
۱. درمان سریع افت قند خون چگونه است؟
اگر فرد به‌هوش باشد، باید سریع ۱۵ گرم کربوهیدارت زوداثر مصرف کند و ۱۵ دقیقه بعد در صورت نیاز این کار را تکرار کند. اگر فرد بیهوش شده باشد، اطرافیان باید به او گلوکاگون تزریق کنند.
۲. چه داروهایی باعث افت قند افت خون می‌شود؟
انسولین و همچنین برخی از داروهای درمان دیابت که در دسته «سولفونیل‌اوره‌ها» قرار می‌گیرند، می‌توانند باعث افت قند خون شوند.
۳. علت افت قند خون ناگهانی چیست؟
- خوردن غذای گوشتی که شامل مقدار زیادی قند ساده (مانند فروکتوز، ساکاروز، دکستروز یا گلوکز) است؛
- حذف میان‌وعده؛
- نخوردن وعده غذایی کامل؛
- غذاخوردن دیرتر از زمان معمول؛
- مصرف بعضی داروها.
۴. درمان افت قند خون در خانه چگونه است؟
- برنامه‌ی غذایی منظمی داشته باشید؛
- دست‌کم ۳ وعده غذایی هم‌اندازه و میان‌وعده بخورید؛
- بین وعده‌های غذایی بیش از ۴ تا ۵ ساعت فاصله نگذارید؛
- پس از صرف وعده غذایی نیم تا ۱ ساعت ورزش کنید. قند خون را پیش و پس از آن اندازه بگیرید و درباره تغییراتی که می‌توانید ایجاد کنید با پزشکتان صحبت کنید.
- پیش از مصرف انسولین و داروهای قند خون، دوز مصرفی‌تان را دوباره چک کنید؛
- زمان مصرف بیشترین مقدار دارو را بدانید؛
- پیوسته و هماهنگ با دستور پزشک قند خونتان را اندازه بگیرید.
۵. قند خون نرمال با دستگاه خانگی چقدر است؟
قند خون نرمال در حالت ناشتا باید بین ۹۰ تا ۱۲۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد.
