عفونت معده؛ علائم، عوامل، راه‌های پیشگیری و درمان

بنابه علت عفونت، علائم عفونت معده از ۱ تا ۳ روز بعد از ابتلا به شکل‌های خفیف یا شدید در بدن ظاهر می‌شوند. معمولا نشانه‌های بیماری تنها ۱ یا ۲ روز به طول می‌انجامند، ولی گاهی‌اوقات، بیش از ۱۰ روز هم در بدن دیده می‌شوند. به‌خاطر مشابهت علائم این مشکل با اسهال میکروبی مانند انگلی چون ژیاردیا، کلستریدیوم، سالمونلا و اشریشیا کلی (E.coli) احتمال دارد که این اسهال ویروسی با میکروبی اشتباه گرفته شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر فردی بزرگسال به این عفونت دچار شود باید در صورت داشتن علائم زیر به پزشک مراجعه کند:

• عدم کنترل و نگهداری مایعات بدن برای ۲۴ ساعت (یعنی خروج مایعات و آب بدن در عرض ۲۴ ساعت)؛
• استفراغ کردن در ۲ روز پیاپی؛
• استفراغ خونی؛
• بی‌آبی شدید بدن که با نشانه‌هایی مانند خشکی دهان، تشنگی مفرط، ادرار زرد پررنگ یا ادرار نکردن، ضعف شدید، سرگیجه و منگی؛
• وجود خون در مدفوع؛
• وقوع تبی بالای ۴۰ سانتی‌گراد.

کودکان هم در صورت داشتن علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنند:

• داشتن تب ۳۸.۹ سانتی‌گراد یا بالاتر؛
• بی‌حالی و کج‌خلقی؛
• احساس درد و ناراحتی شدید؛
• اسهال خونی؛
• کم‌آبی بدن که با میزان مصرف آب و دستشویی رفتن کودک مشخص می‌شود.

یادتان باشد که تف کردن در نوزادان امری عادی است، اما استفراغ عادی نیست. دلایل استفراغ در نوزادان بسیار متنوع است و در بسیاری از موارد نیاز به بررسی پزشکی وجود دارد. در صورت بروز علائم زیر باید نوزاد را فورا نزد پزشک ببرید:

• استفراغ کردن به‌مدت چند ساعت؛
• ادرار نکردن به‌مدت ۶ ساعت؛
• مدفوع خونی یا اسهال شدید؛
• نرم شدن نقطه‌ای در جمجمه موسوم به فونتانل یا ملاج؛
• خشکی دهان یا گریستن بدون اشک؛
• خواب‌آلودگی، عدم پاسخ‌گویی و واکنش به محیط؛
• بی‌حالی.

دلایل عفونت معده چیست؟

مصرف غذا یا آب آلوده یا استفاده از ظرف و حوله مشترک با فردی که به عفونت معده دچار است، باعث ابتلا به این بیماری می‌شود. از جمله ویروس‌هایی که موجب این عفونت هستند:

• نوروویروس: این ویروس موجب بروز عفونت در کودکان و بزرگسالان می‌شود و شایع‌ترین علت مسمومیت غذایی در دنیا است. این مسمومیت به دیگران سرایت پیدا می‌کند و بین افرادی که با هم ارتباط تنگاتنگ قرار دارند، زود پخش می‌شود. ابتلا به این ویروس بیشتر از طریق مصرف آب و غذای آلوده است و از طریق ارتباط با افرد مبتلا هم در بدن ایجاد می‌شود.
• روتاویروس: این ویروس هم رایج‌ترین دلیل ابتلا به عفونت معده در کودکان است و به‌واسطهٔ تماس دست آلوده با دهان ایجاد می‌شود. این ویروس در کودکان و نوزادان باعث عفونت شدیدی می‌شود. عفونت در بزرگسالانی که به آن دچار می‌شوند با علائم همراه نیست. ولی هنوز امکان سرایت بیماری به دیگران و پخش ویروس وجود دارد، زیرا عفونت همراه با نشانهٔ خاصی نیست. همچنین احتمال دارد که فرد بزرگسال بدون اینکه بداند، عفونت را به دیگران منتقل کند. واکسن این ویروس در برخی از کشورها مانند آمریکا وجود دارد و ظاهرا مفید هم واقع می‌شود.
• بعضی از غذاهای دریایی مانند صدف خام یا نیم‌پز هم می‌توانند موجب عفونت معده شوند. هر چند آب آلوده علت ابتلا به اسهال ویروسی است، اما در بیشتر موارد این مشکل در اثر ارتباط با فرد مبتلایی ایجاد می‌شود که بعد از استفاده از سرویس بهداشتی، دست‌هایش را نمی‌شوید و با لمس غذای فردی دیگر موجبات انتقال ویروس به بدن او را فراهم می‌کند.

عوامل ایجاد خطر عفونت معده چیست؟

احتمال وقوع عفونت معده در تمام نقاط دنیا و در همهٔ نژادها، سنین و افراد وجود دارد. اما در افراد زیر ابتلا به عفونت محتمل‌تر است:

• کودکان کم‌سن: سیستم ایمنی کودکان به‌مرور رشد می‌کند. به‌همین‌خاطر، کودکانی که در مهد کودک به سر می‌برند در معرض خطر عفونت هستند.
• افراد مسن بالای ۵۵ سال: با افزایش سن، سیستم ایمنی بدن هم ضعیف‌تر می‌شود. افراد مسنی که در خانه سالمندان به سر می‌برند هم به علت ضعف سیستم ایمنی یا ارتباط با افراد مسن دیگری که حامل ویروس هستند، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به عفونت معده قرار می‌گیرند.
• افراد حاضر در خوابگاه، مدرسه و…: زندگی در محیط‌های عمومی و ارتباط داشتن با تعداد زیادی از افراد باعث می‌شود که احتمال ابتلا به عفونت معده افزایش بیاید.
• افراد با سیستم ایمنی ضعیف: افرادی که بنا به دلایل مختلف نظیر ابتلا به ویروس ایدز/HIV، شیمی‌درمانی یا مشکلات و درمان‌های پزشکی دیگر، سیستم ایمنی ضعیفی دارند هم بیشتر از باقی اشخاص در معرض ابتلا به عفونت معده هستند.

خطرات ناشی از عفونت معده چیست؟

اصلی‌ترین خطر عفونت معده، کاهش آب بدن است. از دست رفتن آب بدن به همراه نمک و مواد معدنی از نتایج عفونت در معده است. اگر فرد مبتلا دچار مشکل دیگری نبوده و سالم باشد با مصرف مقدار زیادی از مایعات و آب می‌تواند از بی‌آبی بدن در هنگام ابتلا به عفونت معده بکاهد. در افراد مسن، کودکان و کسانی که ضعف سیستم ایمنی دارند، بی‌آبی خطرناک است و برای آب‌رسانی به بدن نیاز به بستری کردن بیمار در بیمارستان و استفاده از سرم و… وجود دارد. بی‌آب شدن بدن خطرناک است و در موارد معدودی منجر به مرگ افراد می‌شود.

پیشگیری از عفونت معده چگونه است؟

بهترین روش‌ها برای پیشگیری از دچار شدن به عفونت معده به شرح زیر است:

• واکسینه کردن کودکان:‌ واکسن پیشگیری از عفونت ویروسی روتاویروس در برخی از کشورها مانند آمریکا وجود دارد. با تزریق واکسن در سال نخست تولد کودک، احتمال دچار شدن به عفونت مذکور کاهش پیدا می‌کند.
• شست‌وشوی کامل دست‌ها: شستن دست‌های خود و فرزندان هم از عفونت پیشگیری می‌کند. باید به کودکان، شیوه صحیح شست‌وشوی دست‌ها به ویژه بعد از استفاده از سرویس بهداشتی آموزش داده شود. برای نظافت دست‌ها بهتر است از آب گرم و صابون به‌مدت ۲۰ ثانیه استفاده شود و دست‌ها به‌دقت و شدت کافی به هم مالیده شوند. در شست‌و‌شوی دست‌ها، حواس‌تان به زیر ناخن‌ها، درزها و ریشه ناخن‌ها هم باشد. بعد از شستن هم، دست‌ها را خوب آب بکشید و در مواقعی هم که صابون وجود ندارد، از ژل‌های ضدعفونی‌کننده و دستمال‌های بهداشتی استفاده کنید.
• رعایت بهداشت شخصی در منزل: وقتی با اشخاص دیگری زندگی می‌کنید، نباید از ظرف و ظروف یا حوله مشترک استفاده کنید.
• دوری از افراد مبتلا:‌ تا جایی که می‌توانید از افرادی که به این عفونت دچار هستند، دوری کنید.
• ضدعفونی کردن بخش‌های مختلف خانه: اگر فردی در منزل‌تان به این عفونت دچار شده با ۲ فنجان سفیدکننده (معادل ۰.۴۷ لیتر) و ریختن آن در یک گالُن آب (۳.۸ لیتر) تمام سطوح پیشخوان، دستگیرهٔ در و شیرهای آب را تمیز و ضدعفونی کنید.
• بررسی وضعیت بهداشتی مهد کودک فرزندتان: با سر زدن به مهدکودک و بازدید از آن، مطمئن شوید که مکان تعویض پوشک و آماده‌سازی تغذیهٔ کودکان از هم مجزاست و در اتاق تعویض پوشک، سینک و دست‌شویی وجود دارد.

نکات مهم برای جلوگیری از عفونت معده در سفر چیست؟

با سفر به شهر یا کشوری دیگر، احتمال ابتلا به عفونت ناشی از مصرف آب یا غذای آلوده افزایش پیدا می‌کند، اما اقدامات زیر در کاهش احتمال عفونی شدن معده مؤثر هستند:

• فقط از آب‌های تمیز معدنی که در بطری‌های پاکیزه و پلمپ‌شده هستند یا آب گازدار، استفاده کنید.
• از مصرف یخ‌هایی که به فروش می‌رسد هم پرهیز کنید. شاید با آب آلوده درست شده باشند.
• برای مسواک زدن هم از آب معدنی استفاده کنید.
• از خوردن میوه و سبزیجات خام (میوه پوست‌کنده، سبزی و سالاد) که دیگران درست کرده‌اند هم پرهیز کنید، چون ممکن است دستان‌شان آلوده باشد.
• از خوردن گوشت و ماهی نیم‌پز هم خودداری کنید.

تشخیص عفونت معده چگونه است؟

پزشکان بنا به علائمی که در بیمار می‌بینند، شیوع عفونت معده در میان افراد جامعه یا معاینهٔ جسمی به وجود عفونت در بدن پی می‌برند. اگر علت عفونت روتاویروس یا نوروویروس باشد، با آزمایش مدفوع سریعا می‌توان علت عفونت را کشف کرد، اما برای عفونت‌های دیگر امکان تشخیص فوری وجود ندارد. در برخی از موارد هم پزشک با بررسی نمونه مدفوع دربارهٔ وجود عفونت انگلی یا میکروبی تحقیق می‌کند.

درمان عفونت معده چگونه است؟

معمولا درمان مشخصی برای عفونت معده وجود ندارد و آنتی‌بیوتیک‌ها هم برای مقابله با ویروس مؤثر نیستند و استفادهٔ بیش‌ازحد از آنها می‌تواند موجب مقاومت آنتی‌بیوتیکی شود. درمان عفونت معمولا با مراقبت‌های شخصی آغاز می‌شود.

اثر سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای رفع عفونت معده چیست؟

برای بهبود و جلوگیری از بی‌آبی بدن در هنگام عفونت معده به موارد زیر توجه کنید:

• به معده خود آرامش بدهید و چند ساعت از مصرف غذاهای جامد پرهیز کنید.
• تکه‌های کوچک یخ مصرف کنید و آب را جرعه‌جرعه بنوشید. مصرف نوشیدنی‌های ورزشی بدون کافئین، آب گازدار، آبگوشت رقیق و نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز هم مفید است. هر بار که آب می‌نوشید، آن را جرعه‌جرعه و آرام مصرف کنید.
• غذاهای زودهضمی مثل نان تُست، گلاتین، برنج، موز، مرغ، بیسکویت تُرد و… بخورید. اگر دوباره دچار حالت تهوع شدید، از خوردن دست بکشید.
• از مصرف بعضی غذاها و مواد خوراکی مانند محصولات لبنی، کافئین، الکل، نیکوتین و مواد غذایی سُس‌دار و چرب پرهیز کنید.
• به‌اندازهٔ کافی استراحت کنید، زیرا بی‌آبی بدن و بیماری موجب ضعیف شدن بدن می‌شود.
• در مصرف دارو هم محتاط و دقیق باشید. برای مثال، مصرف ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و…) باعث بدتر شدن وضعیت معده می‌شوند. در مصرف استامینوفن (تیلنول و…) هم محتاط باشید. زیرا گاهی باعث مسمومیت کبد (به ویژه در کودکان) می‌شود. از دادن آسپرین به کودکان و نوجوانان هم جدا خودداری کنید، زیرا احتمال ابتلا به سندروم رِی را افزایش می‌دهد. این سندروم بسیار نادر اما کشنده است. قبل از دادن هر گونه مسکن به کودکان با پزشک مشورت کنید.

درمان عفونت در کودکان چگونه است؟

وقتی کودکان به عفونت معده دچار می‌شوند، باید به آنها مقدار زیادی آب و مایعات داد تا از بی‌آبی نجات پیدا کنند:

• از ORS یا داروی رفع اسهال استفاده کنید. این داروها بدون نیاز به نسخه در داروخانه‌ها موجود هستند. اگر شیوهٔ مصرف این دارو را نمی‌دانید با پزشک صحبت کنید. یادتان باشد که دادن آب خالی برای جایگزینی الکترولیت‌های از‌دست‌رفتهٔ بدن کودک کافی نیست. زیرا آب خالی در بدن کودک جذب نمی‌شود. از دادن آب سیب به او هم خودداری کنید، چون اسهال را بدتر می‌کند.
• به‌مرور زمان و به‌کمک مواد غذایی زودهضم و نرمی چون موز یا نان تُست، سیب‌زمینی و برنج سعی کنید، رژیم غذایی کودک را به شکل عادی بازگردانید.
• از دادن مواد غذایی شیرین مانند بستنی، نوشابه و آب‌نبات یا لبنیات به کودک خودداری کنید. این مواد اسهال را وخیم‌تر می‌کنند.
• اسهال و بی‌آبی بدن، کودک را ضعیف و خسته می‌کند؛ پس حواس‌تان باشد تا به‌اندازهٔ کافی استراحت کند.
• به صورت سَرخود و بدون مشورت پزشک از داروهای ضداسهال بی‌نسخه استفاده نکنید، چون ممکن است مبارزه بدن با ویروس‌ها را سخت‌تر کنند.

۱۵ تا ۲۰ دقیقه بعد از اسهال یا استفراغ به کودک مایعات بدهید و اگر نوزاد شیرخوارتان به این مشکل مبتلا شده، بعد از این مدت به او شیر بدهید. در صورتی هم که نوزاد شیر با شیشه می‌خورد، مقدار کمی محلول خوراکی ORS یا شیر خشک عادی به او بدهید. شیرخشک را هم رقیق نکنید.

برای مراجعه به پزشک باید چه آمادگی‌ای داشت؟

قبل از ورود به مطب، پرسش‌های خود را آماده کنید:

• آیا نیاز به انجام آزمایش خاصی وجود دارد؟
• علت وقوع علائم بیماری چیست؟ دلایل محتمل دیگر چه چیزهایی می‌تواند باشد؟
• بهترین رویکرد درمانی چیست؟ روش جایگزین هم وجود دارد؟
• نیاز به مصرف دارو وجود دارد؟
• در منزل برای کاهش شدت علائم چه می‌توان انجام داد؟

پزشک هم احتمالا پرسش‌های زیر را مطرح می‌کند:

• علائم از چه زمانی شروع شده‌اند؟
• علائم به‌طور مداوم بوده یا همراه با ضعف و شدت نمایان می‌شوند؟
• شدت علائم چقدر است؟
• چه چیزی علائم را وخیم‌تر می‌کند؟
• چه چیزی علائم را بهبود می‌بخشد؟
• آیا با شخصی که علائم مشابه دارد، در ارتباط و تماس بوده‌اید؟

هنگام ابتلا به عفونت معده باید آب زیادی بنوشید و غذاهایی مصرف کنید که با معده و هضم سازگار هستند. اگر کودک‌تان هم به این مشکل دچار است به او غذاهای راحت‌الهضم بدهید و مایعات را فراموش نکنید. درصورتی‌که کودک شیرخوار است، از شیر خود یا شیر خشک مصرفی‌اش به او بدهید. با پزشک درباره دادن داروی ORS به کودک مشورت کنید.