وقتی به سر ضربه وارد می‌شود یا با جایی برخورد می‌کند، احتمال ضربه مغزی اولین فکری است که ذهن را درگیر می‌کند. ضربه مغزی یک جراحت مغزی شایع و خفیف است که بر اثر حوادث مختلف رخ می‌دهد. مهم‌ترین نشانه این عارضه سردرد است و مدت بهبود آن برای هر فرد متفاوت است. با این حال، از بین رفتن علائم برای بیشتر افراد شامل استراحت ذهنی و فیزیکی می‌شود و از ۱۴ تا ۲۱ روز طول می‌کشد. در ادامه با دلایل، علائم خطرناک و روش‌های درمان ضربه مغزی آشنا می‌شوید. با ما همراه باشید.
ضربه مغزی چیست؟
ضربه مغزی یک جراحت مغزی یا ضربه‌ای خفیف است. ممکن است این جراحت پس از واردشدن ضربه به سر یا حرکت سریع سر و مغز به جلو و عقب رخ بدهد. همچنین می‌تواند به‌علت ضربه‌ای به بدن باشد که سر را به‌شدت به‌سمت عقب، جلو یا طرفین می‌کشاند. در نتیجه این جراحت، ممکن است حالت روانی شما تغییر کند که شامل بیهوشی نیز می‌شود.
هر فردی می‌تواند بر اثر سقوط، تصادف خودرو یا هر حادثه روزمره‌ای دچار ضربه مغزی بشود. اگر ورزش‌های پربرخوردی مانند فوتبال یا بوکس انجام می‌دهید، بیشتر در معرض خطر این جراحت قرار دارید. ضربه مغزی معمولا مرگبار نیست، اما می‌تواند علائم شدیدی داشته باشد که به درمان فوری نیاز دارند.
در ضربه مغزی، اعصاب و رگ‌های خونی مغز شما کشیده و کبود می‌شوند که می‌تواند موجب تغییرات شیمیایی در مغزتان شود و به‌طور موقت عملکرد عادی آن را مختل کند. مغز از بافت نرمی تشکیل شده است که توسط مایع مغزی-نخاعی احاطه و توسط جمجمه محافظت می‌شود. هنگامی که به سر شما ضربه وارد می‌شود، این برخورد مغز شما را تکان می‌دهد. گاهی اوقات، ضربه باعث می‌شود مغز شما درون جمجه تکان بخورد.
در نتیجه این اتفاقات، مغز شما درست عمل نمی‌کند. اگر به ضربه مغزی دچار شوید، ممکن است اختلال بینایی داشته باشید، تعادل خود را از دست بدهید یا بیهوش شوید. اگر ضربه مغزی تنها یک بار اتفاق بیفتد، نمی‌تواند باعث آسیب دائمی به مغز شود. اما چندین جراحت در طول زندگی ممکن است تغییراتی در ساختار مغز ایجاد کند.
علائم ضربه مغزی
علائم ضربه مغزی با توجه به شدت جراحت و شرایط فرد مجروح متفاوت خواهد بود. همه در اثر ضربه مغزی هوشیاری خود را از دست نمی‌دهند و شاید علائم دیگری داشته باشند.
بسیار مهم است که علائم ضربه مغزی را بشناسید و بتوانید آن‌ها را تشخیص دهید.
علائمی که ممکن است خودتان حس کنید
- اختلال در حافظه؛
- گیجی؛
- سردرگمی یا حس سستی؛
- سرگیجه؛
- دوبینی یا دید تار؛
- سردرد؛
- تهوع یا استفراغ؛
- حساسیت به نور یا صدا؛
- اختلال در تعادل؛
- عکس‌العمل کند به محرک‌ها.
این علائم ممکن است سریع ظاهر شوند یا بعد از ساعت‌ها، روز‌ها، هفته‌ها یا ماه‌ها بعد از جراحت به سراغ شما بیایند.
هنگام بهبودی نیز ممکن است این علائم بروز کنند:
- تحریک‌پذیری؛
- حساسیت به نور یا صدا؛
- دشواری تمرکز؛
- سردرد خفیف.
علائمی که می‌توانید در اطرافیان ببینید
ممکن است یکی از دوستان یا اطرافیان شما به ضربه مغزی دچار باشد و خودش از این مسئله آگاه نباشد. این علائم در تشخیص جراحت دیگران به شما کمک می‌کنند:
- تحریک‌پذیری؛
- اختلال در تعادل؛
- ازدست‌دادن هماهنگی اعضای بدن؛
- اختلال در راه رفتن؛
- تشنج؛
- خونریزی یا خروج مایع بی‌رنگ از گوش یا بینی؛
- اندازه ناهمسان مردمک دو چشم؛
- حرکت غیرعادی چشم‌ها؛
- گیجی طولانی‌مدت؛
- اختلال در صحبت؛
- استفراغ مکرر؛
- ازدست‌دادن موقت هوشیاری؛
- کما.
در صورت مشاهده این علائم، سریع به پزشک مراجعه کنید.
انواع ضربه مغزی
دکتر شدت ضربه مغزی را بر اساس علائمی مانند بیهوشی، ازدست‌دادن حافظه و اختلال در تعادل مشخص کند. شدت ضربه مغزی سه درجه دارد:
- درجه۱ یا خفیف: علائم کمتر از ۱۵ دقیقه باقی می‌مانند و بیهوشی رخ نمی‌دهد.
- درجه۲ یا متوسط: علائم بیشتر از ۱۵ دقیقه باقی می‌مانند و بیهوشی رخ نمی‌دهد.
- درجه۳ یا شدید: فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد، هرچند فقط چند ثانیه باشد.
ضربه مغزی در کودکان
از آنجایی که سر کودکان بزرگ‌تر از بقیه بدنشان است، ضربه مغزی اغلب در کودکان کوچک دیده می‌شود. با ورود کودکان به نوجوانی، رشد سریع قد و وزن آن‌ها باعث می‌شود که بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر باشند. اگر کودکی به ضربه مغزی دچار شود، فردی بزرگ‌سال باید تا ۲۴ ساعت او را تحت‌نظر داشته باشد.
ممکن است کودک نتواند به‌درستی احساسات خود را بیان کند، پس باید دنبال تغییرات رفتاری باشید. علائم ضربه مغزی در کودکان:
- سردرد؛
- سرگیجه؛
- اختلال در تعادل؛
- حالت تهوع یا استفراغ؛
- خستگی مفرط؛
- حساسیت به نور یا صدا؛
- کندی افکار یا تاری ذهنی؛
- اختلال در حافظه یا تمرکز؛
- تحریک‌پذیری، ناراحتی، اضطراب یا احساسات بیشتر از حالت عادی؛
- اختلال خواب.
ضربه مغزی در کودکان زیر یک سال
کودکان در صورت تجربه ضربه مغزی علائم مختلفی بروز می‌دهند که ممکن است ابتدا واضح نباشند. کودکان زیر یک سال مانند بزرگسالان و نوجوانان علائمی مانند اختلال در راه‌رفتن و صحبت‌کردن را نشان نمی‌دهند.
شایع‌ترین علائم در کودکان زیر یک سال:
- استفراغ؛
- ترشح مایعات از دهان، گوش‌ها یا دماغ؛
- تحریک‌پذیری؛
- سرگیجه.
با اینکه این جراحت به‌ندرت تأثیری دائمی بر مغز می‌گذارد، لازم است پزشک کودک شما را معاینه کند. اگر کودک دچار بیهوشی شد، سریع به پزشک مراجعه کنید.
ضربه مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
بیشتر افراد می‌توانند با درمان مناسب کاملا بهبودی پیدا کنند، اما ضربه مغزی می‌تواند بسیار جدی باشد. ابتدا باید برای تعیین شدت ضربه به مغز به پزشک مراجعه کنید. پزشکتان درباره جراحت و علائم شما سؤال‌هایی می‌پرسد. همچنین ممکن است شما را معاینه کند تا به علائم احتمالی پی ببرد. در صورت ابتلا به ضربه مغزی درجه۳، ممکن است ام‌آر‌آی یا سی‌تی اسکن مغز لازم باشد.
اگر دچار تشنج شوید، پزشکتان آزمایش الکتروانسفالوگرام را انجام می‌دهد تا امواج مغزی شما را مشاهده کند. بعضی پزشک‌ها برای تشخیص این عارضه از آزمایش چشم استفاده می‌کنند. در این آزمایش اندازه مردمک، حرکات چشم و حساسیت به نور بررسی می‌شود.
اگر دچار ضربه مغزی درجه۱ یا درجه۲ باشید، باید صبر کنید تا علائم شما برطرف شوند. این بهبودی ممکن است چند دقیقه، چند ساعت، چند روز یا حتی چند هفته طول بکشد.
درمان ضربه مغزی
درمان ضربه مغزی به شدت علائم شما بستگی دارد. در صورت وجود موارد زیر، به مراقب پزشکی فوری نیاز خواهید داشت:
- خونریزی در مغز؛
- تورم مغز؛
- جراحت جدی در مغز.
با این حال، بیشتر ضربه مغزی‌ها به جراحی یا درمان سنگین نیاز ندارند. اگر به بستری‌شدن نیازی نباشد، فقط لازم است به توصیه‌های پزشک توجه کنید.
در نظر داشته باشید که در صورت بدترشدن علائم طی ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد از جراحت، باید دوباره به پزشک مراجعه کنید.
برای بهبودی در خانه:
- می‌توانید درد را با داروهای فاقد آسپرین درمان کنید. اگر در اثر ضربه مغزی سردرد گرفته باشید، دکتر ممکن است انواع مسکن بی‌نیاز به نسخه مانند ایبوپروفن و استامینوفن را به شما پیشنهاد کند.
- استراحت کنید. اگر ضربه مغزی شما در اثر فعالیت‌های ورزشی است، مدتی ورزش نکنید. مغز شما برای التیام به مهلت نیاز دارد، پس استراحت بسیار مهم است. در صورت ادامه فعالیت‌های ورزشی خود، مربی باید به‌دقت شما را زیرنظر داشته باشد. اگر به‌اندازه کافی صبر نکنید، ممکن است دوباره به ضربه مغزی دچار شوید که به جراحتتان اضافه می‌کند.
- از تکرار ضربه مغزی پیشگیری کنید. ضربه دوباره به مغز می‌تواند اثر آن را چند برابر کند. این امر می‌تواند به ورم مغز، آسیب مغزی دائمی، معلولیت طولانی‌مدت یا حتی مرگ منجر شود. در صورت وجود علائم، به فعالیت‌های عادی خود ادامه ندهید.
همچنین لازم است بدانید که بعضی فعالیت‌ها می‌توانند باعث تشدید علائم شما شوند. برای پیشگیری از شدت‌گرفتن علائم، از انجام فعالیت‌های زیر خودداری کنید:
- پیام‌دادن و نگاه‌کردن طولانی‌مدت به صفحه تلفن همراه؛
- کتاب‌خواندن؛
- تماشاکردن تلویزیون؛
- بازی‌های رایانه‌ای؛
- گوش‌کردن به موسیقی با صدای بلند؛
- فعالیت‌های فیزیکی.
درمان ضربه مغزی در کودکان
کودک شما باید از انجام فعالیت‌های فیزیکی و فعالیت‌هایی که به تمرکز بالا نیاز دارند خودداری کند. با کمترشدن علائم یا از بین رفتن آن‌ها، می‌توانید این فعالیت‌ها را کم‌کم شروع کنید. برای مراقبت از کودک خود، این کارها را بکنید:
استراحت (به‌مدت ۱ تا ۲ روز پس از جراحت)
- به کودکتان اجازه بدهید در خانه استراحت کند. فعالیت‌های آرامش‌بخشی مانند حرف‌زدن با خانواده و دوستان، خواندن کتاب، نقاشی‌کشیدن، رنگ‌آمیزی و بازی‌های آرام مناسب هستند. اگر علائم کودک با این کارها تداخل دارد، فرزند شما باید مدتی از این کارها دست بکشد.
- کودک شما باید کمتر به صفحه‌نمایش نگاه کند. استفاده از شبکه‌های مجازی، پیامک، بازی‌های ویديوئی و تلویزیون‌دیدن می‌تواند باعث ایجاد علائم جدید یا بدتر شدن علائم قبلی شود.
- مطمئن شوید که فرزند شما از همه فعالیت‌ها و ورزش‌هایی که ممکن است باعث جراحت دوباره شوند (مانند دوچرخه‌سواری و بازی با دوستان) پرهیز کند.
- به فرزند خود کمک کنید به‌اندازه کافی بخوابد. کودکتان باید برنامه منظمی برای خواب و بیداری داشته باشد، از خیره‌شدن به صفحه‌نمایش و گوش‌دادن به موسیقی بلند قبل از خواب خودداری کند، خوراکی‌های کافئین‌دار مصرف نکند و در طول روز به‌اندازه کافی بخوابد.
- اگر کودک شما سردرد داشت، می‌توانید با مشورت پزشک به او مسکن بدهید.
فعالیت سبک (معمولا چند روز تا یک هفته بعد از جراحت)
- فرزند شما می‌تواند کم‌کم بیشتر فعالیت کند، مثلا پیاده‌روی یا تلویزیون‌دیدن. اگر علائم او در انجام فعالیت تداخلی ایجاد کردند، فرزندتان باید مدتی استراحت کند و بعد از چند دقیقه یا مدتی طولانی‌تر، دوباره تلاش کند.
- بعد از چند روز، کودکتان می‌تواند به مدرسه برگردد. برای این کار حتما با پزشک و کارکنان مدرسه مشورت کنید. شاید لازم باشد ابتدا کودک شما مدت کوتاه‌تری در مدرسه بماند یا تکالیف سبک‌تری داشته باشد. اگر کودک شما نتوانست تا ۵ روز پس از ضربه مغزی به مدرسه بازگردد، به پزشک مراجعه کنید.
- فرزندتان باید از انجام همه ورزش‌ها و فعالیت‌هایی که ممکن است منجر به جراحت جدید شوند خودداری کند.
- مطمئن شوید کودک شما در طول شب به‌اندازه کافی می‌خوابد. اگر در طول روز احساس خستگی نکرد، نیازی به خواب در طول روز ندارد.
- اگر فرزندتان هنوز به‌علت سردرد به دارو نیاز داشت، با پزشک تماس بگیرید.
فعالیت متوسط (معمولا از یک هفته پس از جراحت)
اگر علائم تقریبا از بین رفته‌اند، کودک شما می‌تواند بیشتر فعالیت‌ها را از سر بگیرد، از جمله مدرسه‌رفتن. البته باید مراقب باشید که فرزندتان از تمام فعالیت‌هایی که ممکن است باعث جراحت دوباره شوند دوری کند.
فعالیت عادی (یک ماه پس از جراحت)
- اگر همه علائم ضربه مغزی از بین رفته‌اند، کودک شما می‌تواند همه فعالیت‌ها، به جز ورزش، را از سر بگیرد.
- برای شروع ورزش، پزشک باید با مربی کودک هماهنگی داشته باشد و برنامه‌ای برای کودک تعیین کند. بدون مشورت با پزشک، به کودک خود اجازه شرکت در فعالیت‌های ورزشی را ندهید.
سخن پایانی
معمولا بیشتر افراد پس از ضربه مغزی کاملا بهبود پیدا می‌کنند، اما شاید از بین رفتن علائم ماه‌ها طول بکشد. برای جلوگیری از این عارضه ناخوشایند، بهتر است از سر خود محافظت کنید و در ورزش‌های مختلف از کلاه‌های ایمنی مخصوص استفاده کنید.
آشنایی با علائم ضربه مغزی و تشخیص آن‌ها در خود و دیگران به شما کمک می‌کند به‌موقع اقدام کنید. همچنین با رعایت مراقبت‌های گفته‌شده می‌توانید سریع و بی‌دردسر بهبود پیدا کنید.
منابع دیگر: webmd
