ضربان قلب یکی از علائم حیاتی بدن است و به کمک بررسی آن می‌توان به وضعیت سلامت بدن پِی برد. این ضربان نشان می‌دهد که در هر دقیقه، قلب چند بار می‌تپد یا به عبارت دیگر، منقبض و منبسط می‌شود. تعداد ضربان قلب بنابه فعالیت‌های جسمانی، واکنش‌های احساسی و احساس خطری که در فرد به وجود می‌آید، دچار تغییراتی می‌شود. در زمانی هم که فرد آرام است و هیچ اضطراب و فشاری تحمل نمی‌کند، ضربان قلبی موسوم به ضربان قلب استراحتی دارد. البته ناگفته نماند که ضربان قلب نرمال نمی‌تواند تضمینی برای سلامت کامل بدن باشد. در ادامه این مطلب درمورد ضربان قلب، تعداد ضربان قلب نرمال و عوامل مؤثر بر آن و همچنین نحوه اندازه‌گیری ضربان قلب می‌خوانید.
حقایقی مختصر درباره ضربان قلب
ضربان قلب به تعداد تپش‌های قلب در بازه زمانیِ یک دقیقه گفته می‌شود. قلب یک عضو ماهیچه‌ای در مرکز سینه است. زمانی که قلب می‌تپد، خونی حاوی اکسیژن و مواد مغذی به سمت اعضای مختلف بدن پمپاژ می‌شود و در مقابل، مواد اضافی و زائد اندام‌ها را پس می‌گیرد.
با قلب سالم و ضربان قلب نرمال میزان خونی که به اندام‌ها فرستاده می‌شود، به اندازه‌ای متعادل خواهد بود. تپش قلب نرمال و سالم هم با فعالیتی که در حال انجام است، هماهنگی دارد. مثلا اگر دچار ترس یا غافل‌گیری شده باشید، به‌طور خودکار در بدن‌تان آدرِنالین ترشح می‌شود. این هورمون باعث افزایش ضربان قلب می‌شود. در نتیجه، به اکسیژن و انرژی بیشتری نیاز پیدا می‌کند تا توانایی مقابله با خطرات احتمالی را پیدا کند. باید بدانید که فقط تعداد ضربان قلب در دقیقه مهم نیست، بلکه ریتم و آهنگ آن هم اهمیت دارد. ضربان قلب نامنظم می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد.
یادتان باشد که نباید نبض را با ضربان قلب اشتباه گرفت. نبض، انقباض و انبساطی رگ‌های خونی در پاسخ به پمپاژ خون از سوی قلب است. شمار یا تعداد نبض مساوی با تعداد ضربان قلب است. انقباض قلب باعث افزایش فشار خون در رگ‌های خونی و ایجاد نبض در بدن می‌شود. اندازه‌گیری نبض، راهی برای سنجش مستقیم ضربان قلب است.
بعد از ۱۰ سالگی، ضربان قلب هر فرد در حالت استراحت و در هر دقیقه، عددی است بین ۶۰ تا ۱۰۰. در طول انجام حرکات ورزشی، ضربان قلب فرد به بیشترین حد خود می‌رسد که عدد آن بنابه سن هر شخص متفاوت است.
آگاهی از ضربان قلب و پیگیری وضعیت آن از بروز بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. در کشور آمریکا، از هر چهار مرگ، یک مورد به خاطر بیماری‌های قلبی به وقوع می‌پیوندد.
تعداد ضربان قلب نرمال چند است؟
ضربان قلب فرد سالم باید میزان متعادل و مناسبی داشته باشد. البته که ضربان قلب نرمال در سالمندان، جوان‌ترها و کودکان متفاوت است. اگر بیماری یا جراحت، ضربان قلب را ضعیف کند، به اندام‌های مختلف بدن خون کافی نخواهد رسید و به همین خاطر، به‌درستی عمل نخواهند کرد. با رشد و خروج از دوران کودکی به سمت نوجوانی، ضربان قلب به‌شکل چشمگیری کاهش پیدا می‌کند. ضربان قلب نرمال برای افراد بالای ۱۰ سال یعنی نوجوانان و بزرگسالان بین ۶۰ تا ۱۰۰ تپش در هر دقیقه (bpm) است.
ضربان قلب استراحتی یا همان ضربان قلب در حالت استراحت برای ورزشکاران حرفه‌ای که تمرین زیادی انجام می‌دهند، به زیر ۶۰ تپش در هر دقیقه (bpm) و گاهی حتی ۴۰ تپش در هر دقیقه (bpm) می‌رسد. اگر می‌خواهید بدانید عدد ضربان قلب نرمال چند است، در جدول زیر، این رقم برای سنین مختلف آمده است:
| سن | ضربان قلب نرمال | |||
| بالای یک ماه | ۷۰ تا ۱۹۰ | |||
| از یک تا ۱۱ ماهگی | ۸۰ تا ۱۶۰ | |||
| از یک تا دو سالگی | ۸۰ تا ۱۳۰ | |||
| از سه تا چهار سالگی | ۸۰ تا ۱۲۰ | |||
| از پنج تا شش سالگی | ۷۵ تا ۱۱۵ | |||
| از هفت تا نُه سالگی | ۷۰ تا ۱۱۰ | |||
| بالای ۱۰ سال | ۶۰ تا ۱۰۰ |
| سن | منطق ضربان قلب در تمرینات با شدت ۵۰ تا ۸۵ درصد | متوسط بیشینه ضربان قلب در تمرینات با شدت ۱۰۰ درصد | ||
| ۲۰ | ۱۰۰ تا ۱۷۰ | ۲۰۰ | ||
| ۳۰ | ۹۵ تا ۱۶۲ | ۱۹۰ | ||
| ۳۵ | ۹۳ تا ۱۵۷ | ۱۸۵ | ||
| ۴۰ | ۹۰ تا ۱۵۳ | ۱۸۰ | ||
| ۴۵ | ۸۸ تا ۱۴۹ | ۱۷۵ | ||
| ۵۰ | ۸۵ تا ۱۴۵ | ۱۷۰ | ||
| ۵۵ | ۸۳ تا ۱۴۰ | ۱۶۵ | ||
| ۶۰ | ۸۰ تا ۱۳۶ | ۱۶۰ | ||
| ۶۵ | ۷۸ تا ۱۳۲ | ۱۵۵ | ||
| ۷۰ | ۷۵ تا ۱۲۸ | ۱۵۰ |
| تمرینات ورزشی | مثال | دقایق | تعداد دفعات | دقایق کلی در هفته |
| ورزش‌های هوازی با شدت متوسط | پیاده‌روی، ایروبیک | حداقل ۳۰ دقیقه | ۵ روز در هفته | بیش از ۱۵۰ دقیقه |
| ورزش‌های هوازی شدید | دویدن، ایروبیک استپ (انجام حرکات ورزشی با پله) | حداقل ۲۵ دقیقه | ۳ روز در هفته | بیش از ۷۵ دقیقه |
| ورزش‌های تقویت ماهیچه در سطح متوسط تا شدید | کار با وزنه، ورزش بادی‌پامپ | نامشخص | ۲ روز در هفته | نامشخص |
| ورزش‌های هوازی با شدت متوسط تا خیلی شدید | ورزش‌های توپی، دوچرخه‌سواری | به طور متوسط ۴۰ دقیقه | ۳ تا ۴ روز در هفته | نامشخص |
سرعت قلب تنها موردِ لازم برای بررسی وضعیت سلامت قلب نیست. ریتم قلب هم مهم است. قلب سالم، ریتمی ثابت دارد و بین هر تپش آن، فاصله‌ای مشخص و منظم به وجود می‌آید. هر ماهیچه دارای سیستمی الکتریکی است که زمان تپش قلب و انتقال خون به اندام‌های مختلف را گزارش می‌کند. اگر سیستم الکتریکی مذکور سالم نباشد، امکان تشکیل ریتم نامطلوب و غیرعادی در قلب به وجود می‌آید. ضمنا یادتان باشد، ضربان قلب در زمان اضطراب، هیجان، ترس، ورزش و… با حالت استراحت آن متفاوت است. اگر احساس می‌کنید که ضربان قلبتان کمتر یا بیشتر از حد طبیعی می‌زند، باید حتما به پزشک مراجعه کنید.
اگر تعداد ضربان قلبتان بیشتر از حد مناسب باشد، دچار ضربان قلب اکتوپیک (ectopic) شده‌اید. این موضوع بسیار رایج و بی‌خطر است و معمولا نیاز به درمان ندارد. افرادی که دچار این مشکل یا تپش قلب هستند، باید به پزشک مراجعه کنند تا با گرفتن نوار قلب، ریتم و ضربان قلبشان بررسی شود. ریتم قلبی نامنظم، انواع مختلفی دارد. شناسایی نوع آن بستگی به این دارد که ریتم نامنظم و غیرعادی از کدام ناحیه قلب شروع می‌شود و آیا ضربان قلب تند است یا کند. یکی از رایج‌ترین مشکلات درباره ریتم قلب، فیبریلاسیون دهلیزی است. در این مشکل، ریتم قلب از الگویی منظم پیروی نمی‌کند.
ریتم تند قلبی را تندتپشی می‌گویند و شامل مشکلات زیر است:
- فلوتر دهلیزی؛
- فیبریلاسیون دهلیزی؛
- تندتپشی فوق بطنی؛
- تاکی‌کاردی بطنی؛
- تاکی‌کاردی سینوسی؛
- فیبریلاسیون بطنی.
بلوک قلبی در ناحیه دهلیز و بطن، بلوک باندل شاخه راست و برادی کاردی هم ناشی از کُندتپشی قلب هستند.
چطور می‌توان ضربان قلب نرمال داشت؟
ضربان قلب نرمال باعث داشتن قلبی سالم می‌شود. علاوه بر ورزش کردن، موارد دیگری هم وجود دارد که به سالم ماندن قلب و ایجاد ضربان نرمال آن کمک می‌کند:
- کاهش استرس: استرس باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. با تمرین تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و تلاش برای زیستن در زمان حال می‌توان از میزان استرس کم کرد.
- پرهیز از مصرف تنباکو: سیگار کشیدن باعث افزایش ضربان قلب می‌شود. ترک مصرف این ماده، ضربان قلب را به حالت طبیعی بازمی‌گرداند.
- کاهش وزن: هر چقدر که وزن بیشتری داشته باشید، قلب برای رساندن اکسیژن و مواد مغذی به نقاط مختلف بدن با چالش‌های بیشتری روبه‌رو است. پس، کاهش وزن می‌تواند به تنظیم ضربان قلب کمک کند.
از هر ۴ مرگی که در کشوری مانند آمریکا به وقوع می‌پیوندد، یک مورد بر اثر بیماری‌های قلبی است. داشتن ضربان قلبی منظم، آسان‌ترین راه برای حفظ سلامت قلب است.
برای سنجش میزان ضربان قلب چه باید کرد؟ در ادامه، درباره روش‌هایی برای اندازه‌گیری ضربان خواهید خواند.
نحوه اندازه‌گیری ضربان قلب
۱. اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض دست
برای اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض، گام‌های زیر را یاد بگیرید:
- انگشت وسط و اشاره را روی نبض دست خود، یعنی دقیقا در امتداد شست‌تان قرار بدهید.
- شست‌تان را روی نبض نگذارید؛ چون شریان موجود در این انگشت، دقت شمارش تعداد ضربان قلب را کاهش می‌دهد.
- زمانی که ضربان‌های نبض را حس کردید، تعداد ضربان‌ها را در ۱۵ ثانیه بشمارید.
- عدد به‌دست‌آمده در گام قبلی را در ۴ ضرب کنید. این عدد تعداد ضربان قلبتان است؛ برای نمونه، اگر در ۱۵ ثانیه به عدد ۲۰ رسیدید، تعداد ضربان قلبتان در هر دقیقه معادل ۸۰ خواهد بود.
۲. اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض کاروتید
برای اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض گردنی یا نبض کاروتید، باید مراحل زیر را طی کنید:
- انگشت وسط و اشاره را در یک سمت نای و در زیر فک بگذارید. با کمی جابه‌جاکردن انگشت‌ها ضربان را احساس خواهید کرد.
- تعداد ضربان در ۱۵ ثانیه را بشمارید.
- برای به‌دست‌آوردن ضربان قلب، عدد گام قبلی را در ۴ ضرب کنید.
۳. اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض پا
اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض بالای پا هم ممکن است. برای اندازه‌گیری باید:
- انگشت وسط و اشاره را روی بالاترین نقطه استخوان در پا، یعنی جایی بگذارید که به‌سمت بالای پا می‌رسد. برای لمس نبض، باید دو انگشت‌تان را در دو طرف استخوان پایین پا یا روی استخوان حرکت بدهید.
- با پیداکردن نبض، تا ۱۵ ثانیه تعداد ضربان‌ها را بشمارید.
- برای به‌دست‌آوردن ضربان قلب، عدد قسمت قبلی را در ۴ ضرب کنید.
۴. اندازه‌گیری ضربان قلب با نبض بازویی
برای اینکه بدانید ضربان قلب نرمال دارید یا خیر، روش دیگری هم وجود دارد. از راه شمارش نبض بازو هم می‌توانید تعداد تپش‌های قلب در هر دقیقه را شناسایی کنید. این روش بیشتر برای کودکان استفاده می‌شود:
- بازو را بچرخانید تا بخش درونی آن مقابل سقف قرار بگیرد.
- انگشت وسط و اشاره را بین آرنج و بازو بگذارید. سپس انگشت‌ها را حدود ۲ سانتی‌متر روی بخش درونی بازو به‌سمت بالا حرکت بدهید. برای حس‌کردن نبض باید انگشت‌ها را روی بازو کمی فشار بدهید.
- زمانی که نبض را احساس کردید تا ۱۵ ثانیه تعداد تپش‌ها را بشمارید.
- عدد گام قبلی را در ۴ ضرب کنید تا ضربان قلبتان را به دست بیاورید.
۵. اندازه‌گیری ضربان قلب با ابزارهای کمکی
ابزارهایی هم برای سنجش ضربان قلب وجود دارند:
- دستگاه‌های فشارسنج؛
پرطرفدارترین فشارسنج‌های دیجیتالی در بازار ایران
- برنامه‌های گوشی‌های هوشمند؛
- وسایل ورزشی مانند تردمیل‌ها؛
- ساعت‌های هوشمند.
مچ بند هوشمند یا ساعت هوشمند؛ خرید کدامیک برای من بهتر است؟
دقیق‌ترین ابزاری که می‌تواند ضربان قلب را اندازه بگیرد، صفحه نمایشی بی‌سیم است که به دور سینه وصل می‌شود و تعداد ضربان قلب را از طریق مچ‌بندی هوشمند به شما اطلاع می‌دهد. البته باید بدانید که دقت اندازه‌گیری ابزارها برای سنجش ضربان قلب کمتر از سنجش با دست است، اما در طول ورزش‌کردن، می‌توانند اطلاعات ضربان قلب را به‌طور تقریبی در اختیارتان بگذارند. دقت اندازه‌گیری وسایل ورزشی مانند تردمیل‌ها چندان زیاد نیست.
در آخر
ضربان قلب نرمال را بشناسید و با اندازه‌گیری تپش‌های قلبتان، بیشتر به سلامت خود دقت کنید. درباره قلب و نقش عاشقانه آن در داستان‌ها و شعرهای مختلف زیاد خوانده‌اید. حالا دیگر نوبت آن است که با عینک علم هم به این عضو تپنده نگاهی داشته باشید و سلامتش را زیر نظر بگیرید.
