در این مطلب بهترین کتاب‌های تاریخی ایران و جهان را به شما معرفی می‌کنیم؛ ۵ کتاب تاریخی جذاب و مهم که همه بهتر است خوانده باشند. سعی کرده‌ایم در انتخاب این کتاب‌ها به تنوع جغرافیایی، زمانی و بستر تحلیل هم توجه کنیم.
جهان‌دیدگان و فرهیختگان، متفق‌القول بر این باورند که مطالعه تاریخ برای همگان واجب است. این توصیه به مطالعه کتاب‌های تاریخی ممکن است ریشه در آینه عبرت دانستن گذشتگان و بنای زندگی روی ارزش‌های والا باشد یا از دیدگاه سیاسی-اجتماعی مطرح شده و لازمه ارتقای جوامع بشری از هر حیث شناخته شود. درواقع با هر دیدگاهی که به زندگی نگاه کنیم، عارف‌مسلک باشیم یا دانشمند یا سیاستمدار و هنرمند و مردم‌شناس و… مطالعه تاریخ، پیش‌نیاز کشف‌وشهودها، اختراعات، خلاقیت‌ها و پژوهش‌ها به حساب می‌آید.
نقل معروفی بیان می‌کند که «تاریخ پیوسته در حال تکرار است» و با این حساب برای پیش‌بینی آینده کدام منبع از مطالعه گذشته در دسترس‌تر است و کدام عقل سلیم است که از آینده خبر داشته باشد و مسیر اشتباه را انتخاب کند؟ حتی اگر چنین تعبیری را اغراق‌آمیز هم بدانیم، شکی نیست که با مطالعه تاریخ دست کم راه‌های آزموده را می‌شناسیم و به‌جای اتکا به تجربیات محدود عمر خود، از تجربه اندوخته گذشتگان بهره می‌بریم.
تاریخ خلاف تصور رایجی که درس و مدرسه برایمان ساخته، مجموعه‌ای از اسامی و کلماتی برای از بر کردن نیست و اتفاقا آنجا که پای کاربرد مطالعه کتاب‌های تاریخی به میان می‌آید، قدرت تحلیل حرف اول را می‌زند. در نگارش کتاب‌های تاریخی هم معمولا دو رویه وجود دارد. یکی آن که روایت سلسله‌وار یا داستان‌گونه وقایع تاریخی را در نظر می‌گیرد و رویه دیگر ارائه تحلیلی از رویدادهای گذشته است. در دسته اول تلاش بر این است که ماده خام در اختیار مخاطب قرار بگیرد و تحلیل به خود او واگذار شود و در دسته دوم نویسنده تحلیل خود را بازگو می‌کند.
برای شروع مطالعه کتاب‌های تاریخی فرقی نمی‌کند انگیزه شما شنیدن داستان گذشتگان باشد یا دریافت تحلیلی از آن، به هر حال اگر تابه‌حال سراغ تاریخ نرفته باشید، به شکل شگفت‌انگیزی تحت تاثیر آن قرار خواهید گرفت و خواهید دید که مطالعه تاریخ از روی انتخاب (و نه برای حفظ کردن و نمره گرفتن!) چقدر می‌تواند جذاب باشد. همین جذابیت در کنار تنوع اهداف و زمینه علاقه مخاطب، انتخاب و معرفی کتاب‌های تاریخی را از میان منابع بی‌شمار سخت می‌کند.
ایران بین دو انقلاب؛ مطالعه فرآیند تغییر در تاریخ معاصر ایران
در این یک قرنی که از ابتدای سده چهاردهم شمسی حالا تقریبا پشت سر گذاشته‌ایم، ایران تحولات و رویدادهای مهمی را به خود دیده است. نقش این رویدادها و گستردگی تحولات حاصل از آن، به‌قدری در زندگی امروز ما تعیین‌کننده است که می‌توان گفت برای یک شهروند ایرانی مطالعه هیچ دوره‌ای از تاریخ ایران به اندازه مطالعه تاریخ معاصر ضروری نیست.
ایران در این یک قرن، حکومت دو سلسله پادشاهی را از سر گذرانده و دو انقلاب را تجربه کرده است. در این قرن حتی به‌واسطه امضای قراردادهای تاریخی ترکمانچای و گلستان، نقشه جغرافیایی ایران تغییر کرده و مرزها جابه‌جا شده‌اند. همچنین مثل بسیاری از کشورهای دنیا گذار به مدرنیته در ایران از قرن اخیر شروع شده است. به همین خاطر مطالعه تاریخ معاصر ایران علاوه بر مزیت نزدیک بودن به زندگی روزمره شهروندان امروزی، از لحاظ روایی و تعدد رویدادها هم جالب توجه است.
یکی از بهترین نمونه کتاب‌های تاریخ معاصر ایران، که همزمان برای مطالعه عموم مردم مفید بوده و جزو منابع درسی دانشجویان رشته‌هایی مثل تاریخ، علوم سیاسی و جامعه‌شناسی هم هست، کتاب «ایران بین دو انقلاب» است. همان‌طور که از نام کتاب پیداست، کتاب بیشتر به شرح تحولات بازه زمانی میان انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی می‌پردازد. در این کتاب که طبعا از جنبه سیاسی هم قابل‌تامل است، آبراهامیان اولین نمونه‌های شکل‌گیری احزاب در ایران و تاثیرگذاری آن‌ها بر نیروهای اجتماعی را بررسی کرده و نقش این هردو را در انقلاب‌های ایران در قرن اخیر کاویده است.
با این شرح مشخص می‌شود که کتاب «ایران بین دو انقلاب» از آن دست کتاب‌های تاریخی با ارائه تحلیل از سوی نویسنده به حساب می‌آید. در انتخاب این نوع کتاب‌ها به‌خصوص اگر قصد بررسی و پژوهش از طریق چند منبع را نداشته باشید، قبل از مطالعه باید از میزان اعتبار و سوگیری‌های نویسنده مطلع شوید. کتاب آبراهامیان از نظر اعتبار پژوهشی و همچنین روایت بی‌طرفانه وقایع تاریخ معاصر ایران امتیاز بالایی دارد و به همین خاطر یکی از بهترین منابعی است که می‌توانید سراغش بروید.
یرواند آبراهامیان، نویسنده ارمنی-آمریکایی این کتاب، خود متولد ایران است و ده سال اول زندگی‌اش را در ایران تجربه کرده است. او را در دنیا به‌عنوان تاریخ‌نگاری برجسته می‌شناسند که در حوزه خاورمیانه و به‌ویژه ایران تخصصی کم‌نظیر دارد. او با مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاه آکسفورد و دکتری از دانشگاه کلمبیا سال‌ها به تدریس تاریخ ایران در آکسفورد و پرینستون مشغول بود و تا امروز که هشتاد ساله است، در نیویورک تدریس و پژوهش را ادامه داده است.
کتاب «ایران بین دو انقلاب» با ترجمه احمد گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتاحی توسط نشر نی به چاپ رسیده و می‌توانید آن را از سایت میدونی تهیه کنید.
دو قرن سکوت؛ مصلحت یا غفلت؟
دکتر عبدالحسین زرین‌کوب یکی از نامدارترین تاریخ‌نگاران معاصر ایران است. او که در دانشگاه تهران به درجه دکتری و سپس استادی در رشته ادبیات فارسی رسیده بود، در نگارش کتاب‌های تاریخی از قدرت قلم و زبان خاص خود بهره می‌برد. آثار تاریخی زرین‌کوب به‌خاطر همین لحن حماسی و روایت استادانه معمولا با استقبال عمومی مواجه شده و در بازار کتاب نایاب می‌شدند.
در کتاب «دو قرن سکوت» زرین‌کوب به دوره‌ای از تاریخ ایران پرداخته که به دلیل کمبود آثار و اسناد تاریخی تا پیش از او کمتر به آن پرداخته شده بود. این دوره شامل دو قرن پرتلاطم در تاریخ ایران است که از زمان ورود اسلام به ایران تا تشکیل حکومت طاهریان را در برمی‌گیرد اما عجیب آن‌که در ادبیات ما چندان به این عصر پرآشوب توجهی نشده است. خود نویسنده درباره کتاب میگوید: چرا نام کتاب را دو قرن سکوت گذاشتم و نه دو قرن آشوب و غوغا؟ چون در طی این دو قرن زبان ایرانی خاموشی گزیده بود و سخن خویش جز بر زبان شمشیر نمی‌گفت.
این کتاب هم از جمله کتاب‌هایی بود که در زمان کوتاهی بعد از چاپ به محبوبیت بالایی رسید و مدتی به همین خاطر در بازار کتاب نایاب شد. پس از آن زرین‌کوب خود تصمیم به تجدیدنظر در متن کتاب گرفت و مدتی هم به این دلیل کتاب «دو قرن سکوت» نایاب شده بود. بعدتر این کتاب دوره‌ای از ممنوعیت چاپ را به خود دید و بالاخره امروز همچنان به‌عنوان یکی از کتاب‌های تاریخی محبوب به فروش می‌رسد. این کتاب را که انتشارات سخن به چاپ رسانده، می‌توانید از میدونی بخرید.
صلحی که همه‌ی صلح‌ها را بر باد داد؛ روایتی از خاورمیانه
به‌جز جغرافیایی که آن را به‌طور خاص با نام وطن می‌شناسیم، تاریخ کشورهای همسایه و به‌طور کلی منطقه‌ای که در حریم مرزهای آن هستیم، از موضوعات مهم و البته جالب در مطالعات تاریخی به حساب می‌آید. منطقه خاورمیانه با چهره‌ای که آن را به‌خوبی می‌شناسیم، نمایانگر هویتی مستقل از بزرگترین قاره دنیاست.
این هویت آشنا که به‌نوعی سبک زندگی ما را ساخته، متاثر از داستان‌های پرماجرای تاریخی بسیاری است که ظهور و درخشش و شکست‌ها به خود دیده و می‌بیند. آن جغرافیایی که در عصر ما با عنوان خاورمیانه معاصر یاد می‌شود، روزگاری قلمروی امپراتوری بزرگی بوده است که چندین قرن بر جنوب شرق اروپا، غرب آسیا و شمال آفریقا حکومت می‌کرد. با سقوط امپراتوری عثمانی درواقع خاورمیانه جدید یا خاورمیانه معاصر شکل گرفت و این همان موضوعی است که دیوید فرامکلین، محقق برجسته آمریکایی بسیار حساس و تعیین‌کننده یافته بود. او معتقد بود کشورهای اروپایی و نفوذ قدرت‌های آن‌ها در دهه‌های دوم و سوم قرن بیستم میلادی نقشی تاثیرگذار در فروپاشی امپراتوری عثمانی و تشکیل خاورمیانه معاصر داشته‌اند. در عین حال این فروپاشی را بر شرایط اروپا هم تاثیرگذار می‌داند و در نهایت با نامی که برای کتابش انتخاب کرده، این تحلیل را بر وقایع خاورمیانه بیان می‌کند که آتش جنگ در این منطقه از آن زمان برافروخته شده و خاموش نخواهد شد.
بیش از سه دهه از نگارش کتاب «صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد» می‌گذرد و در این مدت خاورمیانه جنگ‌ها و تحولات زیادی به خود دیده است. دیوید فرامکلین جنگ را با گوشت و خون مردم این منطقه عجین دانسته و با روایتی که گاهی در میانه کتاب به داستان هم تنه می‌زند، از حقایق تاریخی پشت پرده چنین سرنوشت تلخی میگوید. این کتاب را که نشر ماهی با ترجمه حسن افشار به چاپ رسانده می‌توانید از میدونی تهیه کنید.
اروپا از دوران ناپلئون؛ یک داستان پیوسته
اروپا نام تعداد زیادی کشور را در دل خود دارد و در طول یک قرن اخیر طی جنگ‌ها و جدایی‌ها و استقلال‌طلبی‌ها بر این نام‌ها افزوده است. اما در این قاره نه‌چندان پهناور همواره روحی حاکم بوده که سوای مرزبندی‌ها و تقسیمات سیاسی، تا همین امروز هم انگار داستان واحدی بر کشورهای اروپایی حاکم می‌کند.
دکتر دیوید تامسن، پژوهشگر تاریخ اروپا، با تایید این دیدگاه به‌طور کلی معتقد است تمدن اروپایی بر همین مبنا شکل گرفته است. او میگوید همزمانی‌های تاریخی رویدادها در کشورهای مختلف اروپایی به‌صورت مرحله‌به‌مرحله نمایانگر تغییرات بوده‌اند. از نظر تامسن (آن‌طور که ناشر در پشت جلد کتاب نوشته)، تاریخ اروپا در کنار هم نهادن تاریخ‌های جداگانه کشورهای جدا و ملت‌های جدا نیست. اشتراک کشورهای اروپایی در میراث تاریخی‌شان چنان زیاد است و این کشورها کنش و واکنشی چنان مدام و پیوسته داشته‌اند، و چنان از عقاید و نهادها و زندگی اجتماعی همدیگر الگوبرداری کرده‌اند که می‌توان بخش اعظم داستان گذشته‌شان را چنان بازگفت که داستان به هم پیوسته‌ای باشد.
«اروپا از دوران ناپلئون» در دو جلد به تاریخ یک قرن و نیم اخیر اروپا اختصاص پیدا کرده و دکتر دیوید تامسن، نویسنده کتاب، همواره در این تاریخ‌نگاری بنا را بر شرح و تفصیل تغییرات تاریخی گذاشته است. از همین جهت مطالعه این کتاب دوجلدی به‌خصوص برای کسانی که به دنبال کتاب مرجع برای تاریخ اروپا هستند، می‌تواند در حکم یک دور سریع در تاریخ سراسر اروپا باشد. در عین حال مخاطب را هرچقدر هم که در مطالعه تاریخ کم‌تجربه یا بی‌حوصله باشد، با خود پیش می‌برد و نه تنها به شرح تغییرها بلکه به فرآیند شکل‌گیری این تغییرها می‌رساند.
«اروپا از دوران ناپلئون» ده‌ها بار در آمریکا و انگلستان به تجدید چاپ رسیده و جایگاه یک کتاب مرجع را برای دانشجویان دارد. این کتاب که توسط خشایار دیهیمی و احمد علیقلیان به فارسی برگردانده شده و نشر نی آن را به چاپ رسانده، از سایت میدونی قابل‌تهیه است.
توپ‌های ماه اوت؛ جنگ جهانی اول در ماه اول
باربارا تاکمن را باید یکی از تاثیرگذارترین تاریخ‌نویسان امروز بدانیم. او که با سابقه روزنامه‌نگاری وارد حوزه تاریخ‌نویسی شد، تلاش می‌کرد مردم عادی را به مطالعه تاریخ علاقه‌مند کند و از این جهت نقش تاثیرگذاری در تغییر نگاه مردم به کتاب‌های تاریخی داشت.
تاکمن از ابتدای جوانی به روزنامه‌نگاری مشغول شد و با کار در حوزه جنگ و حضور در اسپانیا در جنگ جهانی اول، برای نوشتن کتاب‌هایی درباره جنگ مصمم شد. او معتقد بود در ثبت جزییات وقایع تاریخی باید زبان و روایت مناسبی را برگزید تا برای مخاطب خسته‌کننده نباشد. توصیف‌های دقیق و روایت داستان‌گونه تاکمن از وقایع تاریخی باعث شده آثار تاریخی او را از نظر خوش‌خوانی با رمان در یک سطح بدانند. او برای کتاب پرفروش «توپ‌های ماه اوت» برنده جایزه پولیتزر شد.سبکی را که تاکمن برای تاریخ‌نگاری انتخاب کرده، با نام «تاریخ‌نگاری همه‌پسند» هم می‌شناسند. این به آن معنا نیست که برای جذاب‌تر شدن داستان و جلب نظر مخاطب، تحریف در روایت تاریخ مجاز شمرده می‌شود بلکه اتفاقا از مهارت مضاعفی برای توصیف و ارائه تصویر به مخاطب حکایت دارد. تاکمن در «توپ‌های ماه اوت» وقایع تاریخی ماه اوت ۱۹۱۴ ینی ماه اول شروع جنگ جهانی اول را بازگو می‌کند و با شروع کردن از این نقطه، به بررسی نخستین نشانه‌های جنگ، علت و مقصرهای آن، رفتار و تصمیم‌های سیاستمداران و… می‌رسد.
باربارا تاکمن به‌جز «توپ‌های ماه اوت»، ده کتاب دیگر هم نوشته که همگی در زمینه تاریخ هستند. کتاب‌های «تاریخ بی‌خردی» و «برج فرازان» از جمله کتاب‌هایی هستند که از این نویسنده به فارسی ترجمه شده‌اند. «توپ‌های ماه اوت» با ترجمه محمد قائد توسط نشر ماهی به چاپ رسیده و برای خرید از سایت میدونی در دسترس است.
