سرما درمانی یا کرایوتراپی تکنیکی است که در آن بدن چند دقیقه در معرض سرمای شدید قرار می‌گیرد. بعضی‌ها ادعا می‌کنند سرمای شدید می‌تواند سلامت ذهنی و جسمی را بهبود بدهد و حتی زندگی را طولانی‌تر کند. ولی پژوهش درباره کرایوتراپی تازه شروع شده است. بنابراین پزشکان از تمام فواید و خطرات بالقوه این روش آگاهی ندارند. در ادامه توضیح می‌دهیم که سرما درمانی چیست و چه انواعی دارد. همچنین مزیت‌ها، عوارض جانبی و خطرات آن را برمی‌شماریم و نکاتی را بیان می‌کنیم که باید پیش از کرایوتراپی بدانید.
انواع سرما درمانی
می‌توان از سرما درمانی برای تمام بدن یا فقط قسمتی از آن استفاده کرد. سرما درمانی موضعی به‌روش‌های گوناگونی انجام می‌شود، مثلا با استفاده از کیسه یخ، ماساژ یخ، اسپری سردکننده، حمام یخ و گاهی نیز با پروب کرایوتراپی که روی بافت مدنظر استفاده می‌شود. بعضی از افراد فقط از سرما درمانی صورت استفاده می‌کنند و بعضی برای بخش‌های خاصی از بدن مانند مفاصل دردناک.
سرما درمانی کل بدن محبوب‌ترین نوع سرما درمانی است. در این روش فرد ۳ تا ۵ دقیقه در اتاقک سرمادرمانی می‌نشیند. طرف‌داران این روش عقیده دارند که چند دقیقه غوطه‌ورکردن بدن در هوای بسیار سرد فوایدی برای سلامتی دارد. در سرمادرمانی کل بدن فرد در اتاقکی محصور یا در محفظه کوچکی قرار می‌گیرد که بدن او را احاطه کرده ولی از بالا و قسمت سر باز است. دمای محفظه بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه فارنهایت (۹۳ تا ۱۴۹ سانتی‌گراد) پایین می‌آید و فرد دو تا چهار دقیقه در هوایی به‌شدت سرد قرار می‌گیرد.
یک جلسه کرایوتراپی نیز مفید است، ولی اگر مرتب استفاده شود، بیشترین تأثیر را خواهد داشت. بعضی از ورزشکاران ۲ بار در روز از سرما درمانی استفاده می‌کنند، بعضی نیز ۱۰ روز پشت‌سر هم و سپس یک بار در ماه.
سرما درمانی روش درمانی غیرپزشکی در مخزن یا مکان مشابهی است. البته پزشکان نیز از سرمادرمانی استفاده می‌کنند. برای نمونه می‌توان به سرما درمانی زگیل یا سلول‌های سرطانی اشاره کرد.
گرچه در ابتدا سرمادرمانی ناخوشایند است، معمولا با هر جلسه بهتر می‌شود، زیرا بدن با دمای پایین سازگار می‌شود.
فواید سرما درمانی
۱. تسکین درد و التیام عضلات
سرما درمانی می‌تواند به رفع درد عضلانی و همچنین بعضی از مشکلات مفصلی و عضلانی مانند آرتروز کمک کند. سرمادرمانی موجب بهبود سریع‌تر آسیب‌های ورزشی نیز می‌شود.
مدت‌هاست که پزشکان استفاده از کیسه یخ روی عضلات آسیب‌دیده و دردناک را توصیه می‌کنند. انجام این کار می‌تواند گردش خون را پس از برداشتن کیسه یخ افزایش دهد و موجب التیام آسیب و تسکین درد شود. بسیاری از ورزشکاران نیز سال‌هاست از سرما درمانی برای درمان آسیب‌دیدگی‌ها استفاده می‌کنند. سرمادرمانی می‌تواند عصب تحریک‌شده را بی‌حس کند و درد را تسکین دهد. پزشکان با قراردادن پروب کوچکی روی بافت نزدیک ناحیه آسیب‌دیده آن را درمان می‌کنند. این روش می‌تواند به درمان عصب تحت‌فشار/گیرافتادگی عصب (pinched nerves) یا نوروم یا تومور عصبی، درد مزمن یا حتی آسیب‌های حاد کمک کند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۰ نشان داد که سرما درمانی موجب تسکین موقتی درد ناشی از روماتیسم مفاصل می‌شود. این پژوهش نشان داد که سرما درمانی با کیسه یخ می‌تواند اثرات مخرب ورزش شدید را کاهش دهد. افرادی که از سرمادرمانی استفاده کردند نیز درد کمتری را گزارش دادند.
مطالعه دیگری در سال ۲۰۱۷ نیز مزیت‌های سرما درمانی برای تسکین درد عضلانی و تسریع بهبودی را تأیید کرد. البته این مطالعه نشان داد که غوطه‌ورشدن در آب سرد از سرمادرمانی کل بدن مؤثرتر است.
البته همه مطالعات نقش سرمادرمانی در بهبود عضلات را تأیید نمی‌کنند. در بررسی بنیاد پژوهش‌های پزشکی کاکرین در سال ۲۰۱۵ که چهار مطالعه درباره اثر سرما درمانی بر تسکین درد عضلانی را بررسی می‌کند، هیچ مزیت جالب‌توجهی مشاهده نشد.
۲. کاهش وزن
سرما درمانی به‌تنهایی موجب کاهش وزن نمی‌شود، ولی می‌تواند به فرایند کاهش وزن کمک کند. در تئوری، سرما بدن را وادار می‌کند سخت‌تر کار کند تا گرم بماند.
بعضی از ارائه‌دهندگان خدمات سرمادرمانی ادعا می‌کنند که چند دقیقه سرما می‌تواند متابولیسم را برای تمام روز افزایش بدهد. آنها ادعا می‌کنند فرد دیگر احساس سرما نمی‌کند، زیرا متابولیسم او در واکنش به دمای سرد تنظیم شده و افزایش پیدا کرده است.
بر اساس مطالعه کوچکی در سال ۲۰۱۶، پس از ۱۰ دقیقه سرمادرمانی هیچ تغییر درخوری در ترکیب بدن مشاهده نشد.
سرما درمانی به تسکین درد عضلانی کمک می‌کند، بنابراین می‌تواند پس از آسیب‌دیدگی، برگشتن به برنامه ورزشی تناسب‌اندام را آسان‌تر کند. این مزیت بالقوه سرمادرمانی برای کاهش وزن فقط شامل افرادی می‌شود که به‌دلیل درد نمی‌توانند ورزش کنند.
۳. کاهش درد آرتروز
فقط سرمادرمانی موضعی برای درمان مشکلات جدی مؤثر نیست؛ در مطالعه‌ای سرما درمانی کل بدن در افراد مبتلا به آرتروز درد را به‌میزان چشمگیری کاهش داد. سرمادرمانی امکان انجام فیزیوتراپی و کاردرمانی تهاجمی‌تر را نیز فراهم کرد و در نهایت موجب شد برنامه‌های توان‌بخشی مؤثرتر شوند.
۴. کاهش التهاب
التهاب یکی از راه‌های مبارزه سیستم ایمنی بدن با عفونت است، ولی گاهی سیستم ایمنی بیش‌ازحد واکنش نشان می‌دهد و موجب التهاب مزمن می‌شود. التهاب مزمن نیز موجب بروز مشکلات و بیماری‌های مختلف می‌شود، مانند:
- سرطان؛
- دیابت؛
- افسردگی؛
- زوال عقل؛
- آرتروز.
بنابراین کاهش التهاب می‌تواند سلامت کلی بدن را بهبود و خطر ابتلا به تعداد زیادی بیماری مزمن را کاهش بدهد.
بعضی از مطالعات نشان می‌دهند که سرما درمانی می‌تواند التهاب را کاهش بدهد. البته بیشتر پژوهش‌ها روی موش انجام شده‌اند. بنابراین برای تأیید داده‌ها باید پژوهش بیشتری روی انسان انجام شود.
۵. پیشگیری از زوال عقل و آلزایمر
گرچه برای ارزیابی اثربخشی این روش به پژوهش‌های بیشتری نیاز است، از نظر تئوری می‌توان گفت سرما درمانی کل بدن می‌تواند به پیشگیری از آلزایمر و سایر انواع زوال عقل کمک کند، زیرا اثرات ضداکسیداتیو و ضدالتهابی سرمادرمانی می‌توانند در مقابله با پاسخ‌های استرس اکسیداتیو و التهابی که در آلزایمر رخ می‌دهند، مؤثر باشند.
بر اساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۲، مطرح شد که استفاده از سرما احتمالا باعث می‌شود التهاب و استرس اکسیداتیو مرتبط با این مشکلات کاهش پیدا کند:
- زوال عقل؛
- اختلال شناختی خفیف؛
- سایر اشکال زوال شناختی مرتبط با سن.
۶. پیشگیری از سرطان و درمان آن
سرما درمانی کل بدن التهاب را کاهش می‌دهد، پس می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را کم کند.
سرمادرمانی پزشکی از روش‌های درمانی اثبات‌شده برای انواع خاصی از سرطان است. پزشک می‌تواند از سرمادرمانی برای منجمدکردن سلول‌های سرطانی پوست یا دهانه رحم و گاهی برای ازبین‌بردن سایر سرطان‌ها استفاده کند.
گاهی پزشکان از سرما درمانی موضعی و هدفمند که سرماجراحی یا کرایوسرجری (cryosurgery) نامیده می‌شود برای درمان سرطان استفاده می‌کنند. این روش با منجمدکردن سلول‌های سرطانی و احاطه‌کردن آنها با کریستال‌های یخ انجام می‌شود. از این روش برای درمان بعضی تومورهای کم‌خطر در انواع خاصی از سرطان مانند سرطان پروستات استفاده می‌شود.
۷. کاهش اضطراب و افسردگی
سرمادرمانی التهاب را کاهش می‌دهد، بنابراین می‌تواند مشکلات سلامت روان مرتبط با التهاب را نیز درمان کند. برخی از پژوهش‌های اولیه درباره سرمادرمانی و سلامت روان نیز از این ادعا پشتیبانی می‌کنند.
مطالعه کوچکی در سال ۲۰۰۸ نشان داد که سرمادرمانی در یک‌سوم افراد مبتلا به افسردگی یا اضطراب، علائم را دست‌کم ۵۰درصد کاهش می‌دهد. این کاهش علائم در مقایسه با کسانی که سرمادرمانی نمی‌شدند بسیار بیشتر بود.
در سرما درمانی کل بدن دمای بسیار سرد می‌تواند موجب پاسخ‌های هورمونی فیزیولوژیکی شود. این پاسخ‌های هورمونی شامل ترشح آدرنالین، نورآدرنالین (noradrenaline) و اندورفین می‌شود و می‌تواند روی کسانی که دچار اختلالات خلقی مانند اضطراب و افسردگی هستند، اثری مثبت داشته باشد.
۸. بهبود و درمان مشکلات پوستی مانند اگزما
اگزما (درماتیت آتوپیک) از بیماری‌های التهابی مزمن پوستی است که موجب می‌شود بخش‌هایی از پوست دچار خشکی و خارش شوند. در آزمایشی روی افراد مبتلا به اگزما در سال ۲۰۰۸، از شرکت‌کنندگان خواسته شد مصرف داروهای ضداگزمای خود را قطع و از سرما درمانی استفاده کنند. بسیاری از آنها شاهد بهبود علائم خود بودند، گرچه بعضی از سرمازدگی در بخش‌های کوچکی از پوست شکایت داشتند.
سرمادرمانی می‌تواند سطح آنتی‌اکسیدان‌ها را در خون بالا ببرد و هم‌زمان التهاب را کاهش بدهد، پس منطقی است که سرمادرمانی موضعی و کل بدن بتوانند به درمان درماتیت آتوپیک کمک کنند.
مطالعه دیگری (روی موش‌ها) نیز تأثیر سرمادرمانی بر درمان آکنه را نشان داد. در این مطالعه از سرما درمانی برای هدف‌قراردادن غدد چربی استفاده شد.
۹. درمان سردردهای میگرنی
سرما درمانی می‌تواند با خنک و بی‌حس‌کردن اعصاب در ناحیه گردن به درمان میگرن کمک کند. در پژوهشی، استفاده از پوششی دور گردن که دو کیسه یخ منجمد را روی شریان‌های کاروتید گردن قرار می‌داد، درد میگرن داوطلبان را به میزان چشمگیری کاهش داد.
تصور می‌شود تأثیرگذاری این روش به‌علت خنک‌کردن خونی است که از رگ‌های درون‌جمجمه‌ای عبور می‌کند. شریان‌های کاروتید دو رگ بزرگ در دو طرف گردن هستند که از رگی به‌نام کاروتید مشترک منشعب می‌شوند. این دو رگ نزدیک سطح پوست و بنابراین در دسترس‌اند.
خطرات و عوارض جانبی سرما درمانی
رایج‌ترین عوارض جانبی تمام انواع سرمادرمانی عبارت‌اند از:
- بی‌حسی؛
- سوزش یا سوزن‌سوزن‌شدن؛
- تحریک و قرمزی پوست.
البته این عوارض جانبی بیشتر مواقع موقتی هستند. اگر این عوارض ظرف ۲۴ ساعت برطرف نشدند، به پزشک مراجعه کنید.
هرگز نباید از سرمادرمانی بیش از زمان توصیه‌شده استفاده کنید. زمان توصیه‌شده برای سرما درمانی کل بدن ۴ دقیقه است. انجام سرمادرمانی بیشتر از چند دقیقه می‌تواند کشنده باشد. فرد هرگز نباید هنگام سرمادرمانی بخوابد و باید به زمان هر جلسه توجه داشته باشد تا مطمئن شود که طولانی‌تر از زمان توصیه‌شده نیست.
اگر از کیسه یخ یا حمام یخ در خانه استفاده می‌کنید، هرگز نباید یخ را بیش از ۲۰ دقیقه روی ناحیه مدنظر قرار دهید. کیسه‌های یخ را در حوله‌ای بپیچید تا به پوست شما آسیب نزند.
سرما درمانی به‌طور کلی خطری ندارد، ولی بهتر است که پیش از انجامش با پزشک صحبت کنید.
سرما درمانی برای چه کسانی توصیه نمی‌شود
افراد مبتلا به دیابت یا بیماری‌هایی که روی اعصاب اثر می‌گذارند نباید از سرمادرمانی استفاده کنند، زیرا ممکن است نتوانند اثر سرما درمانی را کاملا حس کنند و این می‌تواند موجب آسیب عصبی بیشتر شود.
سرما درمانی برای این افراد ممنوع است:
- زنان باردار؛
- کودکان؛
- افراد با فشارخون بسیار بالا؛
- مبتلایان به بیماری‌های قلبی.
نکات و راهنمایی‌های لازم برای سرما درمانی
اگر به نوعی بیماری مبتلا هستید که می‌خواهید با سرما درمانش کنید، حتما درباره‌اش با فردی که سرمادرمانی را برای شما انجام می‌دهد صحبت کنید. همیشه بهتر است پیش از استفاده از هر نوع درمانی، با پزشک مشورت کنید.
اگر از سرما درمانی کل بدن استفاده می‌کنید:
- لباس‌های خشک و گشاد بپوشید؛
- برای محافظت در برابر سرمازدگی جوراب و دستکش داشته باشید؛
- در طول درمان در صورت امکان به اطراف حرکت کنید تا جریان خون حفظ شود.
در صورت نیاز به سرماجراحی، پزشک درباره آمادگی‌های لازم پیش از آن با شما صحبت خواهد کرد. این آمادگی‌ها می‌تواند شامل پرهیز از خوردن و آشامیدن ۱۲ ساعت پیش از جراحی باشد.
سخن پایانی
شواهد فراوانی نشان می‌دهند که سرما درمانی می‌تواند به برطرف‌کردن طیف وسیعی از مشکلات کمک کند، از جمله کُند یا وارونه‌کردن پیری پوست، کمک به کاهش چربی بدن و جلوگیری از بیماری‌های مزمن. بعضی از پژوهش‌ها نیز از مزایای سرما درمانی پشتیبانی می‌کنند، ولی تا زمانی که پژوهش‌های بیشتری این ادعاها را تأیید نکنند، نمی‌توان دقیق مشخص کرد که سرمادرمانی چقدر می‌تواند روش درمانی مؤثری باشد.
