یکی از کارهای اشتباهی که بیشتر ما انجام می‌دهیم این است که وقتی زندگی سخت می‌شود، سریع انگشت اتهام را به‌سمت فرد دیگر نشانه می‌رویم. سرزنش کردن الگویی نادرست است. این رفتار آسیب‌زا اوضاع را به هم می‌ریزد، روابطمان را دچار مشکل می‌کند و باعث اختلال در زندگی و کار ما می‌شود. در این مقاله، علت سرزنش کردن را توضیح می‌دهیم و روش‌های مقابله با آن را معرفی می‌کنیم. با ما همراه باشید.
چرا دیگران را سرزنش می‌کنیم؟
۱. برای توضیح اتفاقی که رخ داده است
وقتی افراد به ما صدمه می‌زنند، اشتباهاتی رخ می‌دهد یا روابط به تعارض می‌رسند، ذهن ما به روشی هوشمندانه متوسل می‌شود تا درد روانی ناشی از این رویداد منفی را انکار کند. بیشتر مواقع، ساده‌ترین راه برای جلوگیری از بروز چنین دردی این است که دیگران را مسئول بدانیم و فرد دیگری را به‌خاطر اتفاق رخ‌داده سرزنش می‌کنیم.
این فرایند می‌تواند آن‌قدر سریع باشد که حتی متوجه انجام آن نشویم. برای بسیاری از افراد برون‌سازی آن‌قدر غریزی است که به نوعی روش عملیاتی استاندارد تبدیل شده است.
پیش‌فرض ما این است که همیشه باید دنبال دلیل اتفاق‌ها باشیم. دوست داریم روایت‌هایی داشته باشیم که توضیح دهند چرا اتفاقات رخ داده‌اند. به‌جای اینکه به نقش خودمان در یک اتفاق توجه کنیم، با نسبت‌دادن آن به دیگران مسائل را سریع‌تر و راحت‌تر توضیح می‌دهیم.
۲. برای اینکه رفتار بد کسی را تلافی کنیم
انداختن تقصیر به گردن دیگران راهی ظریف برای حمله به آنهاست. گاهی ممکن است ناخودآگاه این کار را انجام دهیم، اما اگر به دلایلی از کسی کینه داشته باشیم و فرصتی برای سرزنش او پیش بیاید، استفاده از این فرصت برای انتقام‌گرفتن بسیار وسوسه‌انگیز خواهد بود.
۳. چون مکانیسم دفاعی راحت و بی‌دردسری است
سرزنش کردن دیگران بهترین راه برای جلوگیری از انعکاس رفتار خودمان یا بررسی دقیق روان خودمان است. با سرزنش کردن دیگران می‌توانیم کاستی‌های خود را نادیده بگیریم، پس برایمان نوعی مکانیسم دفاعی عالی خواهد بود.
۴. چون سرزنش کردن دیگران کار راحت‌تری است
وقتی می‌توانیم تقصیر را گردن شخص یا چیز دیگری بیندازیم، چرا باید این‌همه خودتحلیلی و اقداماتی برای اصلاح یک موقعیت انجام دهیم؟ گاهی اوقات خودمان را متقاعد می‌کنیم که مقصر شخص دیگری است، اما گاهی هم می‌دانیم که دروغ می‌گوییم.
البته بیشتر اوقات در لحظه تصمیم می‌گیریم که دروغ‌گفتن آسان‌تر از مقابله با پیامدهای حقیقت است. می‌سنجیم که دروغ‌گفتن آسان‌تر است یا کنارآمدن با عواقب مسئولیت‌پذیری و گزینه آسان‌تر را انتخاب می‌کنیم.
چگونه با سرزنش کردن دیگران مقابله کنیم؟
دلایلی که ذکر کردیم برای شما هم صادق‌اند؟ اولین قدم برای تغییر رفتارتان پذیرفتنش است، پس این واقعیت که در حال خواندن این مقاله هستید نشانه فوق‌العاده‌ای است. این یعنی شما به‌خاطر خود و اطرافیانتان مایلید در درونتان تغییراتی ایجاد کنید و به فرد بهتری تبدیل شوید. در ادامه چند راهکار مفید مطرح کرده‌ایم برای ترک عادت سرزنش کردن و انداختن تقصیر به گردن دیگران.
۱. نفس عمیق بکشید
وقتی اتفاقی می‌افتد که می‌دانید منجر به واکنش منفی و تدافعی شما خواهد شد، سعی کنید قبل از اینکه واکنشی نشان دهید یا چیزی به کسی بگویید، چند نفس عمیق بکشید و احساسی را که باعث می‌شود بخواهید دیگران را سرزنش کنید، شناسایی کنید. با صرف چند لحظه برای ارزیابی موقعیت، می‌توانید هوشمندانه‌تر واکنش نشان دهید.
۲. اشتباه خود را به‌چشم فرصتی برای یادگیری ببینید
هر اشتباهی که مرتکب می‌شویم به ما درس زندگی می‌آموزد و باعث رشدمان می‌شود، از اشتباهات کوچک گرفته تا اشتباهات بزرگ. بنابراین دفعه بعد که در چنین موقعیتی قرار گرفتید، به این فکر کنید که چه چیزهایی می‌توانید یاد بگیرید و با میل به سرزنش کردن دیگران برای انکار شکست‌هایتان مبارزه کنید. سپس می‌توانید تصمیم بگیرید که چه راه‌هایی برای جلوگیری از تکرار این اتفاق وجود دارد.
۳. خودآگاهی را تمرین کنید
اولین قدم برای توقف سرزنش، خودآگاهی است. یعنی باید به افکار و احساسات خود آگاه‌تر شویم. اگر بتوانید دلایل اساسی سرزنش کردن دیگران را پیدا و آن را مهار کنید، ۲ مزیت اساسی کسب خواهید کرد:
- توجیه سرزنش دیگران برایتان بسیار دشوارتر خواهد بود؛
- به بینش انتقادی دست خواهید یافت.
اگر عواملی را بررسی کنید که زمینه‌ساز گرایش شما به سرزنش کردن دیگران هستند، ناامنی‌ها، آسیب‌پذیری‌ها و انتظاراتی را کشف خواهید کرد که چسب‌زخم ضعیفی به‌نام «سرزنش کردن» به آنها را زده بودید.
۴. سرزنش کردن را با درک‌کردن جایگزین کنید
وقتی کسی را مقصر می‌دانیم و سرزنشش می‌کنیم، یعنی مسئولیتی فراتر از مسئولیت واقعی‌اش را به او نسبت می‌دهیم. وقتی هم که این سرزنش را درونی می‌کنیم، مسئولیتی بیش از آنچه که باید را می‌پذیریم. رعایت اعتدال همیشه بهترین کار است؛ وقتی مسئولیت را درست بین خود و طرف مقابل تقسیم کنیم، به مسئولیت‌پذیری واقعی دست خواهید یافت.
مسئولیت‌پذیری واقعی مستلزم صداقت، خودآگاهی و تمایل به تحمل درد ناشی از رویداد است. برای انجام این کار، باید انگیزه سرزنش کردن را با تعهد به درک جایگزین کنیم. تنها با انتخاب درک‌کردن به‌جای سرزنش، می‌توانیم همه عوامل ایجادکننده موقعیتی منفی را دقیق تشخیص بدهیم. در این شرایط، پرسیدن سؤالات زیر از خودتان می‌تواند مفید باشد:
- چطور به این وضع دچار شدیم؟ چه اتفاقات، تصمیمات یا عواملی منجر به این اتفاق شدند؟
- چه کسی دیگری در این وضعیت دخیل است؟ نقش و مسئولیت او چیست؟
- در این شرایط نقش و مسئولیت من چیست؟
- کدام عوامل خارجی (که تحت کنترل مستقیم کسی نیستند مثل آب‌وهوا و قوانین) در این وضعیت نقش داشتند؟
- برای درک بهتر شرایط چه سؤالاتی می‌توانم از خودم و طرف مقابل بپرسم؟
- درباره این وضعیت چه چیزی را نمی‌دانم؟
پاسخ به این سؤالات به شما امکان می‌دهد به تمام داده‌های مهمی دسترسی پیدا کنید که این موقعیت را ایجاد کرده‌اند.
۵. همدلی کنید
بهترین پادزهر سرزنش همدلی است. وقتی سؤالات بالا را با همدلی پاسخ می‌دهید، از منظرهای مختلف به موقعیت نگاه می‌کنید تا دلایل اصلی را درک کنید. به این ترتیب وضعیت را با دقت و انصاف بیشتری بررسی می‌کنید و دیدگاهتان خودمحورانه نخواهد بود.
همدلی به شما کمک می‌کند درگیری‌ها و مشکلات را صادقانه‌تر بررسی کنید، به شما امکان می‌دهد به داده‌های مهمی دسترسی داشته باشید که در غیر این صورت نداشتید و مهم‌تر از همه، شما را از رفتارهای نادرستی مانند رنجش، خودپسندی و سرزنش دور می‌کند.
۶. سهم خودتان را از رویداد منفی بپذیرید
هنگامی که اختیار همه متغیرهای یک موقعیت را به دست گرفتید، گام بعدی شناسایی سهم خودتان پذیرفتنش است. پس از پذیرش مسئولیت، باید ۲ کار انجام بدهید:
- زبان سرزنش را با زبان تفاهم جایگزین کنید: وقتی آگاهانه زبان سرزنش را به زبان تفاهم تغییر می‌دهید، پویایی ایجاد می‌کنید که منجر به همکاری، هماهنگی و مسئولیت‌پذیری می‌شود. در نهایت این تغییر شرایط را بهتر می‌کند. به همین دلیل باید کلمات و طرز فکر خودمان را با دقت انتخاب کنیم.
- نقش خود در موقعیت را بپذیرید: دلیل سرزنش کردن دیگران این است که می‌خواهیم ناراحتی ناشی از مسئولیت‌پذیری جلوگیری کنیم. برای شکستن این الگو، باید آن ناراحتی را تحمل کنیم. تحمل آن ناراحتی بهایی است که برای واکنش سالم می‌پردازیم و قطعا ارزشش را دارد.
شما بگویید
شما هم در مواقع حساس انگشت اتهام را به طرف فرد دیگری می‌گیرید و عادت دارید دیگران را سرزنش کنید؟ چه راهکاری برای کنارگذاشتن این عادت مخرب در پیش گرفته‌اید؟ لطفا نظرات و تجربیات‌تان در این زمینه را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.
