هر پدر و مادری سبک تربیتی خاص خودشان را دارند و می‌کوشند فرزندانی قوی و موفق تربیت کنند. برخی از والدین سخت‌گیر هستند، در حالی که برخی دیگر ملایم‌تر رفتار می‌کنند. اگر تا به حال سؤال «می‌خواهم چه‌جور والدی باشم؟» به ذهنتان خطور کرده است، باید درباره سبک های فرزند پروری اطلاعاتی کسب کنید. در این مقاله، درباره ۴ سبک فرزندپروری و ویژگی‌های هرکدام صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.
سبک فرزندپروری یعنی چه؟
ممکن است عبارت سبک های فرزند پروری به گوشتان خورده باشد. روان‌شناسی به‌نام دیانا بامریند در دهه ۱۹۶۰ با بررسی‌ها و تحقیقات فراوان این سبک های فرزندپروری را معرفی کرد. بامریند طی تحقیقاتش پی برد کودکان رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهند و هر نوع رفتار با نوع خاصی از فرزندپروری ارتباط دارد.
انواع سبک های فرزند پروری
نظریه بامریند این است که رابطه نزدیکی بین نوع سبک فرزندپروری و رفتار کودک وجود دارد و سبک‌های مختلف فرزندپروری می‌توانند منجر به رشد و نتایج متفاوت شوند.
بامریند در ابتدا بر اساس مشاهده‌ها و مصاحبه‌ها و تحلیل‌های گسترده، این ۳ سبک فرزندپروری را شناسایی و معرفی کرد:
- مقتدرانه؛
- مستبدانه؛
- سهل‌گیرانه.
دایانا بامریند بابت فعالیتش در زمینه طبقه‌بندی سبک های فرزند پروری شناخته شده است، اما مککوبی و مارتین کسانی بودند که در سال ۱۹۸۳ سه سبک فرزندپروری بامریند را با استفاده از چارچوبی دوبعدی گسترش دادند. آنها سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه بامریند را ۲ دسته مجزا کردند:
- فرزندپروری سهل‌گیرانه؛
- فرزندپروری طردگرایانه.
۱. سبک فرزندپروری مقتدرانه: تقاضای زیاد و پاسخ‌گویی زیاد
والدین مقتدر از فرزندشان انتظارات زیادی برای رسیدن به موفقیت و کمال دارند، اما در عین حال صمیمی و پاسخ‌گو هم هستند. این والدین با گفت‌وگوهای باز، ارائه راهنمایی و استدلال‌گری، قوانین و حدومرزهایی را تعیین می‌کنند و به افکار، احساسات و نظرات فرزندان خود گوش می‌دهند و آنها را در نظر می‌گیرند.
این والدین درباره اعمال و رفتارشان به فرزندشان استدلال و توضیح ارائه می‌دهند. با ارائه توضیحات به کودکان آگاهی لازم را به آنها می‌دهند و ارزش‌ها، اخلاقیات و اهداف را به او می‌آموزند. روش‌های انضباطی این والدین نتیجه‌محور است.
والدین مقتدر:
- مهربان و حامی هستند؛
- به استقلال فرزندانشان احترام می‌گذارند؛
- آزادی زیادی برای آنها فراهم می‌کنند؛
- آنها را برای رسیدن به استقلال بیشتر تشویق می‌کنند؛
- امکان ارتباط دوطرفه را فراهم می‌کنند.
این سبک از فرزندپروری به سبک فرزندپروری دموکراتیک نیز معروف است. بر اساس تحقیقات بامریند درباره سبک‌های فرزندپروری، فرزندان والدین مقتدر این ویژگی‌ها را دارند:
- اغلب خوشحال و راضی به نظر می‌رسند؛
- مستقل هستند؛
- فعال هستند؛
- عملکرد تحصیلی بهتری دارند؛
- عزت‌نفس بالایی دارند؛
- سلامت روان بهتری دارند؛
- تمایلات خشونت‌آمیز کمتری دارند؛
- مهارت‌های اجتماعی خوبی برای تعامل با هم‌سالان دارند.
۲. سبک فرزندپروری مستبدانه: تقاضای زیاد و پاسخ‌گویی کم
کنترلگری زیاد و پاسخ‌گویی کم والدین ۲ ویژگی سبک فرزندپروری مستبدانه هستند. اگرچه شیوه‌های فرزندپروری مستبدانه و مقتدرانه نام‌های مشابهی دارند، چندین تفاوت اساسی دارند. هر دو سبک استانداردهای بالایی را می‌طلبند، اما والدین مستبد با تکیه بر دلایلی مانند «چون من می‌گم باید این کار رو انجام بدی» اطاعت کورکورانه فرزندشان را طلب می‌کنند. آنها با قوانین و دستورات سخت‌گیرانه فقط اجازه ارتباط یک‌طرفه را می‌دهند و هرگونه تلاش برای صحبت‌کردن با استدلال و منطق با این افراد اغلب بی‌نتیجه است.
این والدین طالب نظم و انضباط شدیدی هستند و اغلب از تنبیه شدید مانند تنبیه بدنی همچون ابزاری برای کنترل رفتار فرزندشان استفاده می‌کنند. روش‌های انضباطی این والدین خودسرانه، آمرانه و سلطه‌جویانه است.
کودکان این والدین ویژگی‌های زیر را دارند:
- ناراحتی و سرخوردگی بیشتری احساس می‌کنند؛
- استقلال کمتری دارند؛
- ناامنی بیشتری احساس می‌کنند؛
- عزت‌نفس پایین دارند؛
- مشکلات یا مسائل رفتاری بیشتری دارند؛
- عملکرد تحصیلی ضعیف دارند؛
- مستعد درونی‌کردن رفتار و مسائل ذهنی هستند؛
- مهارت‌های مقابله‌ای ضعیفی دارند.
۳. فرزندپروری سهل‌گیرانه: تقاضای کم و پاسخ‌گویی زیاد
والدین سهل‌گیر برای فرزندشان قوانین و مرزهای بسیار کمی تعیین می‌کنند و تمایلی به اجرای قوانین ندارند. این والدین صمیمی و مهربان هستند و دوست ندارند به فرزندشان نه بگویند یا او را ناامید کنند.
فرزندان والدین سهل‌گیر اغلب ویژگی‌های زیر را بروز می‌دهند:
- نمی‌توانند از قوانین پیروی کنند؛
- خودکنترلی برایشان دشوار است؛
- تمایلات خودمحورانه دارند؛
- در روابط و تعاملات اجتماعی با مشکلات بیشتری مواجه می‌شوند.
۴. فرزندپروری طردگرایانه: تقاضای کم و پاسخ‌گویی کم
این دسته از والدین حدومرزهای محکم یا استانداردهای بالایی تعیین نمی‌کنند. آنها به نیازهای فرزندان خود بی‌تفاوت هستند و در زندگی‌شان دخالتی ندارند. این والدین ممکن است خودشان مشکلات روانی مانند افسردگی، آزار جسمی یا بی‌توجهی را در دوران کودکی‌شان تجربه کرده باشند.
فرزندان والدینی با سبک فرزندپروری طردگرایانه این ویژگی‌ها را دارند:
- عجول هستند؛
- نمی‌توانند احساساتشان را مهار کنند؛
- رفتارهای بزهکارانه بیشتری بروز می‌دهند؛
- مشکلات روانی بیشتری دارند.
کدام سبک فرزندپروری مؤثرتر است؟
بررسی‌ها و تحقیقات چندساله نشان می‌دهد سبک فرزندپروری مقتدرانه بهترین نتایج را برای کودک دارد و روان‌شناسان و روان‌پزشکان این سبک را بهترین سبک فرزندپروری می‌دانند.
این طبقه‌بندی سبک‌های تربیت کودک بیش از ۲۵ سال در کشورهای مختلف بررسی شده است. با اینکه نتایج هر سبک فرزندپروری مطابق انتظار است، ناهماهنگی‌ها و استثنائاتی نیز در برخی زمینه‌ها وجود دارد. عوامل مهمی در تعیین چگونگی رفتار کودک نقش دارند که ۲ مورد از مهم‌ترینشان عبارت‌اند از:
۱. تفاوت‌های فرهنگی و قومیتی
برخی از مطالعات نشان دادند سبک مقتدرانه همیشه با بیشترین پیشرفت تحصیلی مرتبط نیست، مثلا محققان دریافتند دانش‌آموزان آفریقایی‌آمریکایی که والدینشان سبک فرزندپروری مقتدرانه را دنبال می‌کنند بدون حمایت هم‌سالانشان از نظر تحصیلی عملکرد خوبی ندارند. برخی بررسی‌ها هم نشان دادند دانش‌آموزان آسیایی‌آمریکایی با سبک فرزندپروری مستبدانه و داشتن حمایت هم‌سالان بهترین عملکرد را در مدرسه دارند.
۲. سرشت و خلق‌وخوی کودک
رفتار خود کودک می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر عملکرد او باشد. مثلا وقتی کودکان حساس‌تر هستند، ممکن است همین روحیه زودرنجی باعث شود والدینشان سبک تربیتی خود را مقتدرانه‌تر کنند.
با این تفاسیر، به نظر می‌رسد سبک فرزندپروری تنها عامل تعیین‌کننده رفتار کودک نیست و تفاوت موقعیت اجتماعی و خلق‌وخوی کودکان نیز می‌تواند تفاوت‌هایی ایجاد کند.
تا به امروز هیچ مطالعه‌ای به‌طور قطعی مزایای فرزندپروری مقتدرانه را رد نکرده است، در حالی که بسیاری دیگر مزایای آن را نشان داده‌اند و همچنان سبک فرزندپروری مقتدرانه توصیه‌شده‌ترین سبک فرزندپروری محسوب می‌شود.
تفاوت سبک های فرزند پروری و شیوه‌های فرزندپروری
یکی دیگر از مؤلفه‌هایی که می‌تواند بر نتیجه تأثیر بگذارد، تمایز سبک فرزندپروری و شیوه فرزندپروری است. سبک فرزندپروری جوی عاطفی و کنترل‌شده است که والدین در آن فرزندان خود را تربیت می‌کنند، در حالی که شیوه فرزندپروری اقدامات خاصی است که والدین برای تربیت فرزندشان به کار می‌گیرند. حتی والدینی که سبک فرزندپروری یکسانی دارند، ممکن است روش‌ها یا رویکردهای متفاوتی را برای فرزندپروری انتخاب کنند.
سخن پایانی
وقتی صحبت از سبک‌های فرزندپروری به میان می‌آید، نمی‌توانیم سبکی مشخص را بهترین سبک بنامیم.
والدین موفق بسته به موقعیت می‌دانند چه زمانی باید سبک تربیتی‌شان را تغییر بدهند. مثلا والدین مقتدر ممکن است بخواهند در شرایطی خاص، مثل وقتی کودک بیمار است، کمی از سخت‌گیری‌هایشان بکاهند و سهل‌گیرتر شوند یا ممکن است والدین سهل‌گیر در شرایطی، مانند زمانی که کودک در خطر است، سخت‌گیرتر شوند.
بهتر است بسته به شرایط و موقعیت و عوامل مهم دیگر، سبکی را انتخاب کنید که مناسب فرزندتان است. باید سبکی را به کار بگیرید که برای خانواده شما بهترین کارایی را دارد.
شما بگویید
شما برای فرزندتان از کدام سبک فرزندپروری استفاده می‌کنید؟ به‌نظرتان بهترین و بدترین سبک‌ها کدام‌ها هستند؟ لطفا نظرات و تجربیات ارزشمندتان درباره سبک فرزندپروری را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.
