زندگینامه شیخ بهایی از دانشمندان بزرگ دوران صفوی

بـه پاس خدمات این دانشمند بزرگ بـه علم ستاره‌شناسی، یونسکو سال 2009 را بـه نام او سال “نجوم و شیخ بهائی” نامگذاری کرد. شیخ بهائی«ره» همچنین از افتخارات عالم اسلام اسـت ودر ابعاد مختلف علمی، فقهی، حدیثی، ادبی و …

جزو شایسته‌ترین و برجسته‌ترین دانشمندان عالم اسلام و تشیع محسوب می شود. وی یکى از پر برکت‏ترین علماى جهان اسلام از نظر تالیف و تنوع در ان بوده‏ اسـت.

وی در بعلبک لبنان متولد شد. دوران کودکی را در جبل عامل در ناحیه شام و سوریه در روستایی بـه نام “جبع” یا “جباع” زیست، او از نژاد “حارث بن عبدالله اعور همدانی” بوده‌ اسـت «از شخصیت‌هاي‌ برجسته آغاز اسلام، متوفی بـه سال ۶۴ خورشیدی». خاندان او از خانواده‌هاي‌ مشهور جبل‌عامل در قرن دهم و یازدهم خورشیدی بوده‌اند. پدر او از شاگردان برجسته شهید ثانی بوده اسـت.

محمد ۱۳ ساله بود کـه پدرش عزالدین حسین عاملی بـه خاطر اذیت شیعیان ان منطقه توسط دولت عثمانی از یک سو و دعوت شاه طهماسب صفوی برای حضور در ایران، بـه سوی ایران رهسپار گردید و چون بـه قزوین رسیدند و ان شهر را مرکز دانشمندان شیعه یافتند، در ان سکنی گزیدند و بهاءالدین بـه شاگردی پدر و دیگر دانشمندان ان عصر مشغول شد.

وقتی او ۱۷ ساله بود «۹۷۰ ق»؛ پدرش بـه شیخ‌الاسلامی قزوین بـه توصیه شیخ علی مشار از سوی شاه طهماسب منصوب شد. ۱۴ سال بعد، در ۹۸۴ قمری، پدر شیخ برای زیارت خانه خدا از ایران خارج شد اما در بحرین فوت کرد.

شخصیت علمی و ادبی و اخلاق و پارسایی او باعث شد تا از ۴۳ سالگی شیخ‌الاسلام اصفهان شود ودر پی انتقال پایتخت از قزوین بـه اصفهان «در ۱۰۰۶ قمری»؛ از ۵۳ سالگی تا پایان عمرش «۷۵ سالگی» منصب شیخ‌الاسلامی پایتخت صفوی را در دربار مقتدرترین شاه صفوی، عباس اول برعهده داشته باشد.

شیخ در فاصلهٔ سال‌هاي‌ ۹۹۴ ق تا ۱۰۰۸ ق سفرهایی چند بـه خارج از قلمروی صفویه داشت. این سفرها برای زیارت، سیاحت، دانش‌اندوزی و همچنین بـه گفته برخی مورخان بـه سفارت سیاسی بوده اسـت. مکه، مصر و شام از جمله مقصد این سفرها بوده اسـت.

آرامگاه شیخ بهایی در جوار بارگاه امام هشتم «ع»

شیخ بهائی درسال 1000 خورشیدی ودر سن 77 سالگی بر اثر بیماری در اصفهان درگذشت. پیكر شیخ را بـه وصیت خودش و فرمان شاه عباس بـه مشهد بردند ودر جوار آرامگاهٔ حضرت علی‌ابن‌موسی‌الرضا «ع» جنب موزهٔ آستان قدس بـه خاک سپردند‌. هم‌اکنون مدفن مرحوم شیخ بهائی بین مسجد گوهرشاد و صحن آزادی و صحن امام خمینی در رواقی‌ مشهور بـه شیخ بهاء‌الدین می باشد.

 شخصیت سیاسی شیخ بهائی:

محمد بن حسین عاملی «شیخ بهائی» در مدت ۷۸ سال عمر خود با چهار تن از سلاطین صفوی معاصر بوده ‌اسـت ولی عمده فعالیت سیاسی او در دورهٔ دو پادشاه آخر گذشته استک

1. شاه طهماسب «۹۰۲ – ۹۵۴ خورشیدی» «از۹۶۶ «سال هجرت» تا ۹۸۴ق بـه مدت ۱۸ سال.» 2. شاه اسماعیل دوم «۹۸۴-۹۸۵ق» «بـه مدت یکسال و اندی.» 3. پادشاه محمد خدابنده «۹۸۵-۹۹۵ق» «بـه مدت ۱۰ سال.» 4. شاه عباس اول «۹۹۵-۱۰۳۸ق» «تا ۱۰۳۱ق «سال رحلت» بـه مدت ۳۵ سال.»

او درسال ۹۶۶ق در حالی که سیزده سال داشت بـه همراه پدر«از شاگردان مطرح شهید ثانی» از جبل عامل بـه سمت ایران مهاجرت کرد.

دلیل این مهاجرت از یکسو افزایش تهدیدات حاکمان عثمانی نسبت بـه شیعیان جبل عامل و از سوی دیگر احترام فراوان حاکمان ان زمان ایران «پادشاهان صفوی» بـه عالمان دینی بود، حاکمان صفوی با اینکار ضمن ترویج دین و کمک بـه اقتدار سیاسی ایران بـه تحکیم سلطنت ‏خود نیز کمک می کردند،

عالمان شیعی نیز دراین بستر مناسب ضمن ترویج مذهب تشیع اثنی عشری، از گسترش صوفیگری در جامعه ان زمان پیشگیري میکردند.

پس از سه سال اقامت در اصفهان، پدر با توجه بـه پیشینهٔ علمی و فقهی وبا توصیه شیخ علی منشار «شیخ الاسلام اصفهان» ؛ از سوی شاه طهماسب بـه صمت‏ شیخ الاسلامی قزوین «پایتخت» منصوب شد
شیخ‌آلاسلام مهم ترین منصب روحانیت در ان دوره بودهو وظیفهٔ ان رفع ستم از مظلومان، امر بـه مشهور و نهی از منکر و تحقیق و بیان احکام شریعت برای مردم بود.

شش سال بعد عنوان شیخ الاسلامی پایتخت از او گرفته شد و شیخ‌الاسلامی مشهد و سپس هرات بـه او واگذار شد، نویسنده کتاب الهجره العاملیه این اقدام شاه طهماسب را مصداق نفی بلد و تبعید سیاسی دانسته و دلیل ان را تلاش وی در احیا و اقامه نماز جمعه

«کـه اقامه ان در عصر غیبت مورد اختلاف علما بود» در پایتخت صفویه می داند چرا کـه باعث ‏شد دولتمردان صفوی احساس خطر کنند و او را مانند محقق کرکی مانع بزرگی در برابر خواسته‏هاي‌ خود بدانند

سرانجام پدر درسال ««۹۸۳ق» ایران را بـه قصد زیارت حج ترک کرد و بعد از انجام مناسک حج‏ بـه بحرین رفت، در ان‏جا اقامت گزید و «یکسال بعد وفات یافت. مدت این چهارده سال در پایتخت ودر کنار پدر در مشهد و هرات بودن شیخ بهائی رابا منصب و وظایف شیخ‏الاسلامی آشنا ساخت و آماده پذیرش این منصب بعد از پدر نمود.

شواهدی اسـت کـه نشان می دهد صمت شیخ‌الاسلامی هرات بعداز فوت پدربه پسر«شیخ بهائی» رسیده‌اسـت، میرحسین بن حیدر کرکی «شاگرد شیخ بهائی» در روضات الجنات نقلی دارد کـه برداشت از ان این اسـت کـه شیخ بهائی بعد از پدر،

شیخ‌الاسلام هرات شده‌ کـه اگر این برداشت صحیح باشد سال وفات پدر «۹۸۴ق» و سال بعداز ان کـه سال‌های آشوب و هرج و مرج در دربار بودهنمی‌تواند تاریخ اخذ این صمت باشد و احتمال دارد کـه شیخ بعد از این تاریخ بـه این سمت منصوب شده.

مؤلف الهجره العاملیه دراین مورد نیز معتقد اسـت شیخ مانند پدراز مرکز سیاسی و قدرت «پایتخت» دور نگه‏داشته میشد.

البته تأییدی بر این منصب شیخ‏الاسلامی هرات درکتاب خیرالبیان وجود ندارد، انچه درمورد این دوره از زندگی شیخ «جوانی» در خیرالبیان عنوان شده و قابل توجه‌ اسـت این اسـت کـه شیخ در عنفوان جوانی سفری طولانی مدت بـه بلاد اسلامی انجام داده و با توجه بـه این کـه درکتاب سلافه العصر مدت سفر های شیخ را ۳۰ سال عنوان کرده .

و با درنظر گرفتن این کـه آخرین سفر شیخ درسال ۱۰۱۵قبوده می توان احتمال داد کـه این سفر میتواند در همین سال ها باشد یعنی ۹۹۴ یا ۹۹۶ کـه درآن موقع شیخ ۳۰ تا ۳۲ سال داشته اسـت.

خدمات متعدد شیخ بهائی:

بهاءالدین عاملی در علومی کـه در ان زمان مرسوم بود، بویژه در اخبار و احادیث، تفسیر، اصول فقه و ریاضیات دارای تالیفات بسیار اسـت. تالیفات شیخ بر اساس پژوهش یکی از محققان بالغ بر ۹۵ کتاب و رساله‌اسـت. عده اي از نویسندگان نیز آثار او را ۱۲۰ عنوان ذکر کرده‏اند.

بهائی در شکوفایی علمی حوزه اصفهان نقشی اساسی داشت، بـه طوری کـه بعضی منابع، او را موسس چندین مدرسه علمی در اصفهان دانسته‌اند . گزارشی نیز از جاذبه علمی بهائی و کیفیت استفاده شاگردان از محضر او حتی در ایام تعطیل در منابع آمده اسـت.

شاگردانش، از جمله محمدتقی مجلسی، فضل و دانش و کثرت محفوظات او را ستوده‌اند. هر چند بهائی در علوم و معارف اسلامی موسس نبوده و نوآوری علمی بـه‌ندرت در آثارش دیده میشود، اما جامعیت او سبب شده اسـت کـه در ارایه و تدوین مطالب، ذوق و ابتکار و نوعی نبوغ خاص از خود بروز دهد.

گذشته از علوم و معارف اسلامی، مهم ترین حوزه فعالیت علمی بهائی، ریاضی و سپس معماری و مهندسی اسـت.

مهم ترین آثار بهائی در نجوم “تشریح الافلاک” و دو رساله “اسطرلاب” بـه پارسی و عربی اسـت. بهائی در جغرافیا نیز آثار متعددی دارد کـه مشهور‌ترین ان‌ها “تضاریس الارض” یا “رساله فی کرویه الارض” اسـت هم‌ چنین، تبحر بهائی در علوم غریبه ریشه انتساب بعضی افسانه‌هاي‌ دیگر اسـت.

دراین میان استفاده شیخ از کتابی با عنوان “کله‌سر” کـه شامل علوم کیمیا، لیمیا، هیمیا، سیمیا و ریمیا بوده اسـت، بـه گزارش خود او مستند اسـت. هم‌ چنین، مصاحبت وی با آگاهان از علوم خفیه بـه گزارش محمدتقی مجلسی متیقن اسـت.

در “کشکول” نیز مطالبی در علوم غریبه و طلسمات آمده کـه حاکی از اطلاع بهائی بر ان‌هاست. هم‌ چنین فال‌نامه‌هایي کـه بـه نام بهائی بـه طبع رسیده، فاقد اعتبار، ولی و حاکی از نفوذ شخصیت او در فرهنگ عامه اسـت.

تصویری از خانه شیخ بهایی

شیخ بهائی از جمله نادر دانشمندان و عالمانی اسـت کـه علاوه بر علوم دینی و حکمی و عرفانی، بر علومی هم‌چون ریاضی، هندسه و فیزیک تسلط داشت.

از شیخ آثار و تالیف‌هاي‌ بسیاری در علوم گوناگون بر جای مانده و نام بیش از یک‌صد اثر وی درکتاب‌ها ذکر شده اسـت کـه بعضی از ان‌ها عبارت‌اند از: “نان و حلوا”؛ “شیر و شکر”؛ “جامع عباسی”؛ “کشکول”؛ “تشریح الافلاک”؛ “خلاصه‌الحساب”؛ “فوائد‌الصمدیه”؛ “موش و گربه” و “حبل‌المتین فی احکام” «با کسره الف» احکام «با فتحه الف» دین.

این دانشمند بزرگ در زمینه معماری نیز منشاء آثار گران‌قدری شد کـه عمده‌ترین ان‌ها عبارت‌اند از: مسجد امام، حمام شیخ، ساعت شاخص اوقات شرعی، شهر نجف آباد و هم‌ چنین طرح تقسیم آب زاینده‌رود.

در عرف مردم ایران، شیخ بهائی بـه مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی مشهور بوده و هنوز هم بـه همین صفت مشهور اسـت، چنانکه معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را بـه او نسبت میدهند.

و نیز شاخصی برای تعیین اوقات شبانه روز از روی سایه آفتاب یا بـه اصطلاح فنی، ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام «مسجد شاه سابق» در اصفهان هست کـه میگویند وی ساخته اسـت.

در احاطه وی در مهندسی مساحی تردید نیست و بهترین نمونه کـه هنوز در بین اسـت، نخست تقسیم آب زاینده رود بـه محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه اسـت کـه مشهور اسـت هیئتی در ان زمان از جانب شاه عباس بـه ریاست شیخ بهائی مأمور شده و ترتیب بسیار دقیق و درستی

با منتهای عدالت و دقت علمی در باب حق آب هر ده و آبادی و محله و بردن آب و ساختن مادیها داده اند کـه هنوز بـه همان ترتیب معمول اسـت و اصل طومار ان در اصفهان هست.

دیگر از کارهای علمی کـه بـه بهائی نسبت میدهند طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان اسـت کـه بـه نام قنات زرین کمر، یکی از بزرگ ترین کاریزهای ایران اسـت و از مظهر قنات تا انتهای آبخور ان 9 فرسنگ اسـت و بـه 11 جوی بسیار بزرگ تقسیم می شود و طرح ریزی این کاریز را نیز از مرحوم بهائی می‌دانند.

ارگ شیخ بهائی در نجف آباد اصفهان

دیگر از کارهای شیخ بهائی، تعیین سمت قبله مسجد امام بـه مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب و خاتمه دادن بـه یک سلسله اختلاف نظر بود کـه مفتیان ابتدای عهد صفوی راجع بـه تشخیص قبله عراقین در مدت یک قرن و نیم اختلاف داشته اند.

یکیدیگر از کارهای شگفت کـه بـه بهائی نسبت می‌دهند، ساختمان گلخن گرمابه اي کـه هنوز در اصفهان مانده و بـه حمام شیخ بهائی یا حمام شیخ مشهور اسـت و ان حمام در بین مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه نزدیک بقعه مشهور بـه درب امام واقع اسـت

و مردم اصفهان از دیر باز همواره عقیده داشته اند کـه گلخن ان گرمابه را بهائی چنان ساخته کـه با شمعی گرم می شد ودر زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه کرده و شمعی افروخته در بین ان گذاشته و ان فضا را بسته بودو شمع تا مدتهای مدید همان‌ گونه می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد و خود گفته بود کـه اگر روزی ان فضا را بشکافند،

شمع خاموش خواهد شد و گلخن از کار میوفتد و چون پس از مدتی بـه تعمیر گرمابه پرداختند و ان محوطه را شکافتند، فوراً شمع خاموش شد و دیگر از ان پس نتوانستند بسازند. همچنین طراحی منار جنبان اصفهان کـه همین حالا نیز پا برجاست بـه او نسبت داده می شود.

از مفاخر و کارهای برجسته شیخ بهائی طراحی بقعه امیرالمومنین در نجف اشرف، ساخت دیوار قدیمی این شهر، ساخت منار جنبان اصفهان، طراحی مسجد شاه لطف الله اصفهان، تقسیم بندی آب زاینده رود و سخت گلخن حمام اصفهان کـه توسط یک شمع گرم می شد از اقدامات مهم معماری و مهندسی ایشان اسـت.

نقش چهار گلدسته اطراف گنبد از هنرهای معماری این عالم ربانی بوده اسـت و تقارن آن ها بـه گونه اي طراح شده کـه علیرغم فاصله طولانی از یک دیگر بـه صورت دو گلدسته درکنار گنبد بـه چشم می‌خورند.

 اختراعات و ابتکارات جالب شیخ بهائی :

1. تقسیم آب زاینده‌رود

اولین کار جالب او تقسیم صحیح و طریقهٔ مهندسی آب زاینده‌رود بـه محله‌ها و باغات شهر اصفهان بود‌. او با ارزیابیٔ دقیق و بـه دست آوردن آمار بارندگی مناطق مختلف اصفهان‌؛ حومه و کوهستان‌هاي‌ اطراف و همچنین سرچشمهٔ زاینده‌رود‌؛ طرح دقیق نهر‌ها و شیب و عرض جویبار‌ها و سهم استفادهٔ آب هر باغ و محله و منزل‌؛ بـه اختلاف چندین سالهٔ مردم این منطقه پایان داد‌.

این منطقه تا قبل از تقسیم آب همیشه در حال نزاع و جنگ و خون ریزی قبیله‌اي برای تقسیم آب بودو با اینکار شیخ بهائی‌؛ این گرفتاری برای همیشه حل شد‌.

شیخ بهائی طرز تقسیم‌بندی جریان آب زاینده‌رود رابا توجه بـه محاسبات خیلی دقیق بـه ۳۳ سهم تقسیم نمود کـه هر سهم معادل ۵ شبانه‌روز قسمتی از آب رودخانه اسـت کـه باید آب موجود در رودخانه بـه هر محله سرازیر شود کـه امروزه با نصب دستگاه‌هاي‌ مختلف آب‌سنج‌ها‌؛ در نقاط زاینده‌رود بـه‌‌ همان نتیجه رسیده‌اند کـه او در ۴۲۰ سال قبل رسیده بود‌.

2. ساخت مسجد چهارباغ روی لجنزار

کار مهم دیگر شیخ بهائی بنای مسجد مشهور چهارباغ اسـت کـه چون در مسیر یکی از کانال‌هاي‌ آب زاینده‌رود قرار داشت و امکان نداشت کـه روی ان همه ی لجن و آب‌؛ ساختمان عظیم و سنگی ساخته شود و ساختمان‌؛ با خطر ریزش مواجه می ‌شد‌؛ شیخ بهائی دست بـه ابتکار جالبی زد‌.

شیخ برای انجام اینکار پیشنهاد کرد کـه ابتدا‌؛ مقدار زیادی زغال چوب بـه ضخامت ۲ متر در سرتاسر پی ساختمان پخش کنند و پس از کوبیدن زغال در کف پی‌ها روی ان رابا ساروج و شفته پر کرده و پی‌هاي‌ ساختمان را روی ساروج و شفته‌؛ قرار دهند‌.

از ان‌جا کـه هر چه ملات‌؛ بیشتر پا بخورد‌؛ چسبندگی گل بهتر شده و خوب عمل می آید از این لحاظ بـه دستور شیخ بهائی ابتکاری برای هر چه بیشتر پا زدن گل‌ها بـه کار برده شد کـه ملات بنای مسجد هرروز زیر پای مردم و کودکان اهل اصفهان بلاوقفه پا بخورد و باهم مخلوط شود‌.

ابتکار شیخ بهائی این بود کـه دستور داد هرروز صبح چند سکه طلا را در خاک ملات‌ها بریزند و سپس گل درست کنند و بـه مردم اطلاع دهند کـه بیایند و سکه‌ها را برای خود بیابند‌.

مردم‌؛ گروه گروه گل ملات‌ها را از صبح لگدمال کرده و تا غروب‌؛ تعدادی سکه برای خود پیدا می کردند و با این روش گل ملات‌ها کاملاً عمل می‌آمد‌؛ یعنی همین کاری کـه امروزه هم برای گل خاک رس کاشی‌سازی با خودرو‌هاي‌ مکانیکی مخلوط‌کن انجام میگیرد‌ «البته امروزه‌؛ این بنا بـه مدرسهٔ چهارباغ‌؛ مشهور اسـت» ‌.

روش ساخت گل مخصوص شیخ بهائی برای بنای ساختمان‌هاي‌ عظیم روی مرداب‌ها و لجنزارها‌؛ بعد‌ها مورد توجه اروپاییان قرار گرفت و ان‌ها هم برای ساختن ساختمان‌هاي‌ خود از این روش جالب استفاده ‌کردند و ساختمان‌هاي‌ عظیم خودرا با این روش ساختند و هنوز هم در بعضی از نقاط بـه همین روش عمل میکنند‌.

3. گرمابهٔ شیخ بهائی

ماجرای این حمام و گرم نگه داشتن آب ان‌؛ با یک شمع‌؛ بـه رازی حل‌نشدنی در تاریخ تبدیل شده بود کـه با کنکاش‌هاي‌ پی در پی بالاخره راز این حمام ۳۰۰ ساله کشف شد‌.

شیخ بهائی با استفاده از طلا کـه رسانایی بالا ودر انتقال گرما نقش مؤثری دارد‌؛ منبع این حمام را ساخت و بـه دلیل استفاده از طلا و جلوگیري از سرقت ان‌؛ راز ساخت ان را پنهان نگه داشت‌. یکیدیگر از کارهای شیخ بهائی ساختن گرمابه‌اي اسـت کـه بـه احتمال نزدیک بـه یقین از روی ایدهٔ شمع خودکار احمدبن موسی بن شاکر خراسانی ساخته شده اسـت‌.

تأمین مایع سوخت‌؛ در زمان شیخ بهائی با یک لولهٔ زیرزمینی بـه عصار خانهٔ جنب حمام وصل شده بودو با تولید روغن‌هاي‌ کرچک‌؛ کنجد و روغن‌هاي‌ سوختی دیگر کـه در محل مذکور روغن‌کشی می‌شده‌؛ تأمین میگردید‌.

روی شمع مذکور ظرف لگن مسی بوده کـه حجم آبی را برابر با ۳ و یا ۴ سطل گنجایش داشته و مرتباً در شبانه‌روز گرم بوده و آب ان برای کسانی کـه از شستشو فراغت یافته و سربینهٔ حمام قسمت خروجی نزدیک در کار گذاشته و جاسازی کرده بودند‌.

دستگاه مذکور را حدوداً اواخر حکومت زندیه از زیر زمین بیرون آوردند و بـه خارج از ایران منتقل کردند‌. تقریبا کار این دستگاه شبیه آبگرمکن‌هاي‌ گازیِ دیواری اسـت کـه آب را سریع گرم می کند‌.

4. ابداع شهر نجف‌آباد

در دورهٔ صفوی شهر نجف‌آباد با طرح شیخ بهائی و بـه پیشنهاد او بـه عنوان یک شهر جدید احداث شده اسـت‌. در مورد انگیزهٔ ایجاد شهر نجف‌آباد نظرات مختلفی وجوددارد و مشهور‌ترین این نظرات این اسـت کـه‌؛ نذورات و عایدات موقوفات منطقهٔ اصفهان‌؛ با کاروانی از اصفهان بـه سوی نجف اشرف می‌رفت کـه پس از پیمودن ۲۵ کیلومتر از حرکت باز ایستاد و دیگر پیش نرفت‌.

شیخ بهائی چاره را دراین دید کـه با اذن شاه‌عباس‌؛ محمولات شتران را هزینهٔ بنای شهری کنند بـه نام نجف‌آباد‌.

راجر سیوری درکتاب خود مینویسد: شاه‌عباس و طراح اصلی او شیخ بهائی با ایجاد شبکه‌هاي‌ کامل آبیاری و ارتباطی و بنیان نهادن شهر بازرگانی و پررونق نجف‌آباد در ۲۵ کیلومتری غرب اصفهان برای تهیهٔ آذوقهٔ شهر «اصفهان» زیربنای زراعی استواری برای پایتخت جدید فراهم آورد‌.

سابقهٔ تهیهٔ مایحتاج خوراکی اصفهانی‌ها مانند: گوشت‌؛ میوه و لبنیات از نجف‌آباد کـه اکنون نیز کم و بیش دیده می شود‌؛ این نظر را تأیید میکند‌. نجف‌آباد نقشهٔ معماری و شهرسازی پیشرفته‌اي دارد کـه گفته می شود نقشهٔ اصلی ان از سوی شیخ بهائی ترسیم شده اسـت ودر موزهٔ شهر لیسبون پایتخت پرتغال نگه داری می شود‌.

 ماجرای ابداع نان سنگک توسط شیخ بهائی

در سرزمین کهن ایران، بر اثر تجربه‌ها و اعمال سلیقه‌ها در طول سالیان دراز تاریخ، غذا‌ها و پختنی‌هاي‌ گوناگون رسم شده و بوجود آمده کـه در نزد تعداد زیادی از کشور های دیگر و حتی مردم سرزمین ما، این غذا‌ها بـه عنوان غذا هاي ملی و سنتی مشهور شده‌اند.

نان سنگک از نظر مزه، طعم، هضم و بهداشت و سلا‌مت یکی از بهترین نان‌هاي‌ ایرانی اسـت کـه مورد توجه خانواده مخصوصا در ماه مبارک رمضان قرار دارد. ویژگی این نان پخت ان روی سنگ ریزه‌هاي‌ داغ اسـت کـه بـه کیفیت ان می‌افزاید.

در تقویم سالنمای کمیته ‌نانوایان تهران «در ۱۹ اردیبهشت سال ۱۳۲۶ شمسی در تهران چاپ شده» درباره‌ تاریخچه و چگونگی پیدایش نانوایی و نان سنگک اینگونه آمده اسـت:

“شاه عباس برای رفاه حال طبقات تهی‌دست و لشگریان خود کـه غالباً در سفر احتیاج بـه نان و خورش موقت و فوری داشتند و لازم بود بـه هر شهری می رسند نانواهایی باشند کـه بتوانند بـه قدر مصرف سربازان نان تهیه نمایند و غذایی باشد کـه خورش نان قرار دهند،

درصدد چاره برآمد و حل این مشکل را از” شیخ بهائی “کـه از اجلّه‌ علما و دانشمندان ایران بود خواست. شیخ بهائی نیز با تفکر و تعمق تنور سنگکی را ابداع نمود.”

در تاریخ آمده کـه مخترع نان سنگک و شکل تنور ان شیخ بهائی از علما و دانشمندان قرن دهم هجری بوده اسـت. این اختراع بـه قدری بادقت و هوشیاری طراحی و عملی شده کـه پس از گذشت چند صد سال هنوز بـه‌‌ همان صورت اولیه پخته میشود و نانی کـه از تنور سنگکی بدست می آید، محبوب‌ترین نان ایرانی اسـت.

شیخ بهائی شعر هم میگفت‌. از مثنویات مشهور او میتوان‌؛ “نان و پنیر” ‌؛ “نان و حلوا” ‌؛ “شیر و شکر” را نام برد‌ کـه شعری کوتاه از اشعار او را در پایان این ایمیل مرور می‌کنیم:

همه ی روز روزه بودن‌؛ همه ی شب نماز کردن
هرساله حج نمودن‌؛ سفر حجاز کردن

ز مدینه تا بـه مکه‌؛ بـه عریان پای رفتن
دو لب از برای لبیک‌؛ بـه وظیفه باز کردن

شب جمعه‌ها نخفتن‌؛ بـه خدای راز گفتن
ز وجود بی‌نیازش‌؛ طلب نیاز کردن

بـه خدا سوگند کـه ان را‌؛ ثمر ان‌قدر نباشد
کـه بـه روی ناامیدی‌؛ درِ بسته باز کردن