زبان پریشی؛ علائم، علل ابتلا، روش‌های تشخیص و درمان

هر بیماری‌ای که به مغز آسیب می‌زند، ممکن است سبب آفازی شود. گاهی هم علت ابتلا به آن مشکلاتی است که عملکرد مغز را مختل می‌کنند. علل احتمالی این اختلال عبارت‌اند از:

• بیماری آلزایمر؛
• آنوریسم؛
• جراحی مغز؛
• تومورهای مغزی (از جمله سرطان)؛
• هیپوکسی مغزی (آسیب مغزی ناشی از کمبود اکسیژن)؛
• ضربه مغزی؛
• زوال عقل؛
• اختلالات رشدی و مشکلات مادرزادی؛
• صرع یا تشنج (به‌خصوص اگر باعث آسیب دائمی به مغز شود)؛
• اختلالات ژنتیکی؛
• التهاب مغز (آنسفالیت) ناشی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی یا شرایط خودایمنی؛
• میگرن (این اثر موقتی است)؛
• پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی؛
• سموم (مانند مسمومیت با مونوکسید کربن یا مسمومیت با فلزات سنگین)؛
• سکته مغزی یا حملات ایسکمی گذرا (TIAs).

تشخیص زبان پریشی

برای تشخیص آفازی، از ترکیب معاینه فیزیکی، پرسیدن سؤالاتی درباره سابقه بیماری، تصویربرداری و آزمایش‌های تشخیصی استفاده می‌شود. گاهی پزشک انجام چندین آزمایش را برای رد سایر بیماری‌ها که ممکن است علائمی مشابه آفازی داشته باشند، توصیه می‌کند. چند نمونه از این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:

• بررسی‌های عملکرد حسی و عصبی: این آزمایش‌ها نشان می‌دهند مشکلات شنوایی یا آسیب عصبی دلیل مشکل فعلی نیستند.
• تست‌های شناختی و حافظه: این تست‌ها به پزشک اطمینان می‌دهند که مشکل از توانایی تفکر یا حافظه فرد نیست.
• تست‌های تشخیصی و تصویربرداری: این آزمایش‌ها ضایعات یا علائم آسیب به مغز را مشخص می‌کنند.

انجام برخی از آزمایش‌ها هم برای تشخیص علت آفازی هستند، از جمله:

• آزمایش خون؛
• سی‌تی اسکن؛
• الکتروانسفالوگرام (EEG)؛
• الکترومیوگرافی؛
• تست پتانسیل‌های برانگیخته؛
• آزمایش ژنتیک؛
• ام‌آرآی؛
• توموگرافی با گسیل پوزیترون (PET)؛
• پونکسیون کمری؛
• اشعه ایکس.

پیشگیری از زبان پریشی

اختلال زبان پریشی معمولا ناگهانی اتفاق می‌افتد، بنابراین امکان پیشگیری از آن وجود ندارد. با این حال، می‌توانید سعی کنید از شرایطی که باعث آن می‌شوند جلوگیری کنید یا خطر ابتلا به آنها را کاهش دهید. برخی از کارهایی را که می‌توانید انجام دهید در ادامه توضیح می‌دهیم.

۱. رژیم غذایی متعادل و وزن متناسبی داشته باشید

بسیاری از بیماری‌های دستگاه قلب و عروق، به‌ویژه سکته مغزی، می‌توانند به مغز آسیب بزنند و باعث آفازی شود. پیشگیری از سکته مغزی و شرایط مشابه مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از بروز آفازی یا کاهش خطر ابتلا به آن است. داشتن رژیم غذایی سالم و وزن متناسب می‌توانند خطر ابتلا به سکته مغزی را کاهش دهند.

۲. عفونت‌ها را نادیده نگیرید

عفونت‌های چشم و گوش نیاز به درمان سریع دارند. اگر این عفونت‌ها به مغز سرایت کنند، می‌توانند باعث آسیب مغزی شوند و این آسیب مغزی هم می‌تواند منجر به آفازی شود.

۳. از تجهیزات ایمنی استفاده کنید

یکی از علل آسیب مغزی ضربه یا آسیب به سر است. چه در محل کار باشید و چه خارج از آن، استفاده از تجهیزات ایمنی سبب می‌شود جلوی آسیب مغزی را بگیرید که ممکن است منجر به آفازی شود. نمونه‌هایی از تجهیزات ایمنی کلاه ایمنی و کمربند ایمنی هستند.

۴. حواستان به وضعیت سلامت‌تان باشد

مدیریت عارضه‌های مزمن می‌تواند از بیماری‌هایی جلوگیری کند که می‌توانند باعث آسیب مغزی و آفازی شوند. چند نمونه از عارضه‌های مزمن که خطر لخته‌شدن خون را افزایش می‌دهند که ممکن است منجر به سکته شود، عبارت‌اند از:

• دیابت نوع ۲؛
• فشار خون بالا؛
• صرع.

درمان زبان پریشی

متأسفانه هیچ درمان مستقیمی برای آفازی وجود ندارد و برای درمان آن باید بیماری ایجادکننده‌اش را درمان کنید. در شرایطی مانند سکته مغزی، گاهی بازگرداندن سریع جریان خون به ناحیه آسیب‌دیده مغز می‌تواند آسیب دائمی را محدود یا از آن جلوگیری کند.

در مواردی که آفازی به دلیل مشکل موقتی مانند ضربه مغزی، میگرن، تشنج یا نوعی عفونت اتفاق می‌افتد، معمولا آفازی موقتی است. آفازی معمولا با بهبودی مشکل موقتی بهبود می‌یابد یا کاملا از بین می‌رود.

برای افرادی که دچار آسیب مغزی طولانی مدت یا دائمی هستند، گفتاردرمانی می‌تواند مفید باشد و توانایی‌های زبانی فرد را بهبود بخشد.

تفاوت آفازی، دیزآرتری، دیسفازی و آپراکسی چیست؟

زبان‌پریشی وضعیتی است که با چندین اختلال دیگرِ مرتبط با گفتار مانند دیزآرتری، دیسفازی و آپراکسی ارتباط یا همپوشانی دارد. هرکدام از این شرایط را مختصر تعریف می‌کنیم:

آفازی: این اصطلاح کلی زمانی استفاده می‌شود که توانایی‌های زبانی مانند صحبت‌کردن یا درک حرف‌های دیگران دچار اختلال شده باشند. کارشناسان این اصطلاح را برای ازدست‌دادن کامل یا جزئی توانایی‌های زبانی به کار می‌برند.

دیسفازی: این اصطلاح قدیمی هنگام ازدست‌دادن جزئی توانایی‌های زبانی ناشی از مشکلات مربوط به مغز به کار می‌رفت، اما دیگر چندان رایج نیست. دلیل استفاده‌نکردن از این اصطلاح، خطر اشتباه‌گرفتن آن با اصطلاح «دیسفاژی» است.

دیسفاژی: این اصطلاح پزشکی برای مشکلات مربوط به بلع به کار می‌رود. توانایی بلع متکی به ماهیچه‌های خاصی است که غذا، مایعات و داروها را به‌سمت گلو هل می‌دهند. دیسفاژی ممکن است ناشی از اختلالات مغزی، عصبی یا مشکلات مربوط به عضلات باشد.

دیزآرتری: دیزآرتری زمانی استفاده می‌شود که نمی‌توانید قسمت‌هایی از دهان، صورت و دستگاه تنفسی فوقانی‌تان را کاملا کنترل کنید و برای صحبت‌کردن مشکل دارید. این مسئله می‌تواند باعث شود خیلی بلند یا خیلی آهسته صحبت کنید، کلمات را اشتباه تلفظ کنید، یا تغییرات غیرعادی در زیر و بم صدا داشته باشید.

آپراکسی: این اصطلاح یعنی نمی‌توانید کاری را انجام بدهید، حتی اگر نحوه انجام آن را یاد گرفته باشید یا قبلا آن را انجام داده باشید. مثل اینکه ندانید چطور از کلید برای بازکردن قفل در استفاده کنید، با اینکه می‌دانید قفل و کلید چگونه کار می‌کنند و این کار را هزاران بار انجام داده‌اید. افراد مبتلا به آپراکسی اغلب برای بیان صحیح کلمات مشکل دارند.

سؤالات رایج درباره زبان پریشی

– چه کسانی دچار زبان پریشی می‌شوند؟

وقتی قسمت‌هایی از مغز فرد آسیب دیده باشد که توانایی صحبت‌کردن یا درک حرف‌های دیگران را به ما می‌دهند، دچار زبان‌پریشی می‌شویم. این بیماری در میان‌سالان و افراد مسن شایع‌تر است، مخصوصا به‌دلیل شرایطی مانند سکته مغزی، اما ممکن است در هر سنی رخ بدهد.

– زبان پریشی چه اثری روی فرد دارد؟

این عارضه توانایی‌های ارتباطی فرد را مختل می‌کند، بنابراین احساس می‌کند دیگران درست درکش نمی‌کنند. این مسئله می‌تواند طیف وسیعی از مشکلات را ایجاد کند که برخی از آنها فقط ناراحتی‌های جزئی هستند مانند ناتوانی برای درخواست یک لیوان آب و برخی دیگر ممکن است به ناتوانی‌های تهدیدکننده زندگی تبدیل شوند، مانند اینکه نتوانید به کسی بگویید علائم سکته مغزی را دارید.

– چگونه از خودم مراقبت کنم یا علائم را مهار کنم؟

آفازی نشانه آسیب یا اختلالات جدی مغز است. بیشتر شرایطی که باعث آفازی می‌شوند حاد و برخی از آنها تهدیدکننده زندگی هستند. به همین دلیل نباید خودسرانه عمل کنید و اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان علائمی مانند علائم آفازی دارید، باید سریع به دکتر مراجعه کنید. افرادی که آفازی دارند می‌توانند اقدامات زیر را برای مراقبت از خود انجام دهند:

• به توصیه‌های پزشکتان عمل کنید: مرتب برای معاینه به پزشک مراجعه کنید. داروهایتان را سروقت بخورید و به تمام توصیه‌های پزشک عمل کنید.
• در صورت امکان دنبال گروه‌های پشتیبانی باشید: آفازی مشکلی ارتباطی است و افراد مبتلا به آن معمولا احساس تنهایی می‌کنند. شرکت در گردهمایی‌های حضوری یا آنلاین به شما کمک می‌کند با افرادی ارتباط برقرار کنید که شرایط و مشکلات شما را درک می‌کنند.
• دنبال راه‌های جایگزین برای برقراری ارتباط باشید: برای بسیاری از افراد مبتلا به آفازی، به‌خصوص آفازی بروکا، برقراری ارتباط از طریق نوشتن مفید است.
• از فناوری کمک بگیرید: تلفن همراه هوشمند و تبلت به افراد مبتلا به آفازی کمک می‌کند بدون صحبت‌کردن با دیگران ارتباط برقرار کنند.

– چه‌مدت بعد از درمان احساس بهتری خواهم داشت؟

زمان لازم برای بهبودی کامل به علت ایجاد مشکل، درمان‌ها و زمانشان بستگی دارد. پزشک شما بهترین فردی است که می‌تواند درباره زمان بهبودی به شما اطلاعات بیشتری بدهد.

شما بگویید

شما یا اطرافیانتان دچار آفازی شده‌اید؟ چه علائمی داشتید و از چه روش‌هایی برای درمان استفاده کردید؟ لطفا تجربیات ارزشمندتان را با ما و کاربران عزیزمان در میان بگذارید.