در دیابت نوع 1 دستگاه ایمنی بدن سلول‌های بتا را که در لوزالمعده قرار دارند، نابود می‌کند. وظیفه‌ی اصلی این سلول‌ها ترشح انسولین است. نوع دیگری از دیابت به نام دیابت ثانویه (نوع چهارم دیابت) وجود دارد. این دیابت شبیه به دیابت نوع 1 است، با این تفاوت که در آن دستگاه ایمنی بدن موجب نابودی سلول‌های بتا نمی‌شود، بلکه این سلول‌ها توسط عاملی دیگر مانند بیماری‌ها یا آسیب‌های وارده به لوزالمعده از بین می‌روند. در این مقاله با دیابت نوع یک بیشتر آشنا می‌شوید.
وظیفه‌ی انسولین چیست؟
انسولین هورمونی است که به انتقال قند (گلوکز) به بافت‌های بدن کمک می‌کند. درنتیجه سلول‌ها می‌توانند از قندها به‌عنوان منبع انرژی استفاده کنند. آسیب‌هایی که در اثر دیابت نوع 1 به سلول‌های بتا وارد می‌شود، این روند را مختل می‌کند. در اثر نابودی سلول‌های بتا، گلوکز به سلول‌های بدن نخواهد رسید، زیرا انسولینی وجود ندارد که این کار را انجام بدهد. درنتیجه سطح قند خون افزایش می‌یابد، ولی انرژی کافی به سلول‌ها نمی‌رسد. این پدیده می‌تواند نتایج زیر را بر جای بگذارد:
- دهیدراسیون (کم‌آبی بدن): با تجمع قند اضافی در خون، نیاز به دفع ادرار بیشتر می‌شود. ادرارِ زیاد، راهکار بدن برای رهایی از قند خون بالاست. آب زیادی که در اثر ادرار از دست می‌دهید، می‌تواند موجب خشکی پوست و کم‌آبی بدن‌تان شود.
- کاهش وزن: به همراه گلوکز یا قندی که به همراه ادرار از دست می‌دهید، کالری‌‌تان هم از دست می‌رود. به همین دلیل بیشتر افرادی که قند خون بالا دارند، دچار کاهش وزن می‌شوند. البته دهیدراسیون نیز در کاهش وزن مؤثر است.
- کتواسیدوز دیابتی: اگر بدن‌تان برای تأمین انرژی‌اش قند کافی دریافت نکند، مجبور می‌شود سلول‌های چربی را برای تأمین انرژی بشکند. در اثر شکستن سلول‌های چربی، ترکیباتی شیمیایی به نام «کِتون‌ها» ایجاد می‌شوند. کبد برای کمک به این وضعیت قندی را که ذخیره کرده است، آزاد می‌کند. اما در بدن‌تان انسولینی وجود ندارد که بتواند قندها را انتقال بدهد. درنتیجه قند خون‌تان به همراه اسیدهای کتونی افزایش می‌یابد. ترکیب قند اضافی، کم‌آبی بدن و تشکیل اسیدها تحت عنوان «کتواسیدوز» شناخته می‌شود. عدم درمان به‌موقع کتواسیدوز می‌تواند زندگی فرد را با خطراتی جدی مواجه کند.
- آسیب به بدن: بالا بودن قند خون به‌مرور زمان می‌تواند به اعصاب و رگ‌های خونی موجود در چشم‌ها، کلیه‌ها و قلب آسیب بزند. همچنین احتمال سختی سرخرگ‌ها (تصلب شرایین) افزایش می‌یابد. تصلب شرایین می‌تواند زمینه‌ساز سکته مغزی و حمله‌های قلبی شود.
چه کسانی بیشتر به دیابت نوع 1 مبتلا می‌شوند؟
دیابت نوع 1 بیماری نادری است. تنها ۵٪ از کل بیماران دیابتی، به دیابت نوع 1 مبتلا هستند. دیابت نوع ۱ در سفیدپوستان شیوع بیشتری دارد و میزان ابتلا به آن در مردان و زنان برابر است. با اینکه معمولا دیابت نوع 1 در سنین کمتر از ۲۰ سال آغاز می‌شود، ولی امکان بروز آن در هر سنی وجود دارد.
علت ابتلا به دیابت نوع 1 چیست؟
پزشکان تمامی عواملی را که موجب ابتلا به دیابت نوع 1 می‌شوند، شناسایی نکرده‌اند، اما به نظر می‌رسد ژن‌ها در بروز این نوع از دیابت نقشی اساسی بازی می‌کنند. همچنین پزشکان معتقدند دیابت نوع 1 می‌تواند در اثر یک عامل محیطی مانند ویروس، ایجاد شود. به‌عنوان مثال ویروس، دستگاه ایمنی‌تان را تحریک می‌کند تا به لوزالمعده حمله کند. علائم این حمله که اتوآنتی‌بادی نامیده می‌شود، در بیشتر افرادی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستند، قابل مشاهده است. تقریبا در همه‌ی افرادی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستند، زمانی که قند خون بالا می‌رود، اتوآنتی‌بادی‌ها وجود دارند.
بیماری‌های دیگر مانند بیماری گریوز و بیماری پیسی نیز ممکن است همراه با دیابت نوع 1 به وقوع بپیوندند.
علائم دیابت نوع 1 چیست؟
علائم زیر به‌صورت خفیف در افراد مبتلا به دیابت نوع یک دیده می‌شود، ولی امکان تشدیدشان نیز وجود دارد.
- تشنگی شدید؛
- افزایش گرسنگی (مخصوصا پس از غذا خوردن)؛
- خشکی دهان؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- دردهای شکمی؛
- تکرر ادرار؛
- کاهش وزن بدون هیچ‌گونه دلیل خاص (حتی اگر به‌اندازه‌ی کافی غذا بخورید و مشکل بی اشتهایی نداشته باشید)؛
- ضعف یا احساس خستگی؛
- تاری دید؛
- تنفس سخت و سنگین (ممکن است پزشک‌تان از این وضعیت با عنوان تنفس کوسمول نام ببرد)؛
- عفونت‌های مداوم در پوست، دستگاه ادراری و مهبل؛
- لرزش و کنفوزیون (نوعی حالت گیجی و کاهش هشیاری)؛
- تنفس سریع؛
- بوی میوه‌ای نفس‌تان.
دیابت نوع 1 چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک‌تان برای تشخیص دیابت نوع 1 سطح قند خون‌تان را اندازه‌گیری می‌کند، همچنین ممکن است برای یافتن گلوکز و سایر ترکیبات شیمیایی که در نبود انسولین در بدن ساخته می‌شوند، ادرارتان را مورد آزمایش قرار بدهد.
در حال حاضر هیچ راه‌حل شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع 1 وجود ندارد.
درمان دیابت نوع 1
بسیاری از افراد با اینکه به دیابت نوع یک مبتلا هستند، عمر طولانی و زندگی سالمی دارند. کلید حفظ سلامتی در دیابت نوع 1، حفظ قند خون در محدوده‌ای است که پزشک به شما می‌گوید. شما باید قند خون‌تان را به‌طور مرتب چک کنید تا با انجام اصلاحاتی بر روی انسولین دریافتی، غذاها و فعالیت‌های بدنی‌تان، قند خون را در محدوده‌ی مناسبی نگه دارید.
تمام افرادی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستند، باید برای کنترل قند خون‌شان انسولین تزریق کنند.
وقتی که پزشک‌تان درمورد انسولین صحبت می‌کند، سه نکته‌ی زیر را به شما یادآور خواهد شد:
- زمان شروع اثر. مدت زمانی که طول می‌کشد انسولین وارد جریان خون‌تان شود و شروع به کاهش قند خون‌تان کند.
- زمان اوج اثر. زمانی‌که انسولین حداکثر اثرگذاری را در کاهش قند خون دارد.
- مدت زمان اثر. مدت زمانی که اثرگذاری انسولین پس از شروع، باقی می‌ماند.
انواع مختلف انسولین عبارتند از:
- انسولین سریع‌الاثر: زمان شروعِ تأثیرگذاری این انسولین، نزدیک به ۱۵ دقیقه است. زمان اوج اثر آن نزدیک به ۱ ساعت و مدت زمان اثر آن بین ۲ تا ۴ ساعت است.
- انسولین رگولار یا کوتاه‌اثر: زمان شروع اثر آن نزدیک به ۳۰ دقیقه است. زمان اوج اثر آن بین ۲ تا ۳ ساعت و مدت زمان اثر آن بین ۳ تا ۶ ساعت است.
- انسولین با اثر متوسط: این انسولین زودتر از ۲ تا ۴ ساعت وارد جریان خون نمی‌شود. به عبارتی زمان شروع اثر این انسولین بین ۲ تا ۴ ساعت، زمان اوج اثر آن بین ۴ تا ۱۲ ساعت و مدت زمان اثر آن بین ۱۲ تا ۱۸ ساعت است.
- انسولین با اثر طولانی: چند ساعتی طول می‌کشد تا این انسولین شروع به تأثیرگذاری کند. تأثیر این انسولین به‌مدت ۲۴ ساعت باقی می‌ماند.
معمولا پزشک‌تان با تزریق دو نوع انسولین در روز شروع خواهد کرد. تعداد تزریق‌ها ممکن است به ۳ تا ۴ مرتبه در روز افزایش یابد.
بیشتر انسولین‌ها در ظرف شیشه‌ای کوچکی به نام «ویال» نگهداری می‌شوند. سپس به کمک سوزنی که در سر سرنگ وجود دارد، انسولین را از ویال به درون سرنگ کشیده و تزریق می‌کنند. امروزه انسولین به‌وسیله‌ی قلم انسولین نیز قابل دریافت است. همچنین انسولین می‌تواند به کمک ابزاری از طریق استنشاق توسط بدن دریافت شود. روش دیگر برای دریافت انسولین، پمپ انسولین است. در پمپ انسولین می‌توانید به کمک یک لوله‌ی نازک، انسولین موردنیازتان را دریافت کنید. پزشک‌تان با توجه به شرایط، بهترین روش دریافت انسولین را برای‌تان انتخاب خواهد کرد.
تغییر در سبک زندگی
ورزش برای درمان دیابت نوع 1 ضروری است. اما ورزش در هنگامی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستید، اصولی دارد. شما باید میان انسولین، غذای دریافتی و هر نوع فعالیت فیزیکی (حتی فعالیت‌های روزانه) توازن مناسبی برقرار کنید.
آگاهی وضعیت‌تان، کلید موفقیت شماست. باید قند خون‌تان را قبل، بعد و در حین فعالیت‌های فیزیکی کنترل کنید تا از چگونگی تأثیر فعالیت فیزیکی بر شرایط‌تان مطلع شوید. بعضی چیزها قند خون‌تان را افزایش می‌دهند، درحالی‌که برخی دیگر تأثیری بر روی قند خون ندارند. می‌توانید برای پیشگیری از افت شدید قند خون‌تان، میان‌وعده‌هایی محتوی کربوهیدرات مصرف کنید یا میزان انسولین دریافتی‌تان را کاهش بدهید.
شما همچنین باید از تأثیری که غذاها بر روی قند خون‌تان دارند، آگاه شوید. وقتی که بفهمید کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها، چگونه قند خون‌تان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌توانید یک رژیم غذایی سالم برای خودتان بچینید تا قند خون‌تان را در محدوده‌ی مناسب نگه دارید. متخصص تغذیه می‌تواند به شما در شروع یک برنامه‌ی غذایی خوب کمک کند.
اگر دیابت نوع 1 درمان نشود، چه اتفاقی برای بدن می‌افتد؟
اگر دیابت نوع یک به‌خوبی کنترل نشود، می‌تواند مشکلاتی جدی به‌وجود بیاورد و زندگی فرد را تهدید کند.
- رتینوپاتی: این اختلال در ۸۰٪ از بزرگسالانی که بیش از ۱۵ سال به دیابت نوع 1 مبتلا بوده‌اند، اتفاق می‌افتد. بروز رتینوپاتی قبل از دوران بلوغ نادر است. برای پیشگیری از رتینوپاتی و حفظ بینایی‌تان باید قند خون، فشار خون، سطح کلسترول و تری‌گلیسریدتان را به‌طور منظم کنترل کنید.
- آسیب‌های کلیوی: در حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد افرادی که به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند، دچار بیماری‌ای به نام «نفروپاتی دیابتی» می‌شوند. با گذشت زمان، احتمال بروز این پدیده افزایش می‌یابد. بیشترین احتمال بروز این بیماری بین ۱۵ تا ۲۵ سال پس از ابتلا به دیابت نوع یک است. این پدیده می‌تواند موجب بروز بیماری‌های جدی‌تری مانند نارسایی کلیوی و بیماری‌های قلبی شود.
- گردش خون ضعیف و آسیب‌های عصبی: اعصاب آسیب‌دیده و سرخرگِ سخت‌شده می‌توانند موجب کاهش حس و خون‌رسانی به پا شوند. این موضوع احتمال آسیب‌های وارده را افزایش می‌دهد و موجب می‌شود زخم‌های باز، دیرتر التیام یابند. با رخ دادن این پدیده، امکان قطع عضو نیز وجود خواهد داشت. آسیب‌های عصبی می‌تواند موجب مشکلات گوارشی مانند حالت تهوع، استفراغ و اسهال شود.
