روان درمانی اصطلاحی کلی برای درمان مشکلات مرتبط با سلامت روانی است. در روان درمانی بیمار با روان‌درمان‌گران، روان‌شناسان یا مشاوران گفت‌وگو می‌کند. در طول این شیوه از درمان، شما می‌توانید نسبت به خلق‌وخوی خود و وضعیتی که در آن قرار دارید، احساسات‌تان و رفتار خود بیشتر بدانید. به کمک روان درمانی شیوه‌ی کنترل و مدیریت اوضاع مختلف و رویارویی با چالش‌ها به کمک مهارتهای مناسب و درست، آموزش داده می‌شود. همراه ما باشید، می‌خواهیم درباره‌ی روان درمانی نکات مفیدی در اختیارتان بگذاریم.
انواع گوناگونی از روان درمانی وجود دارد که هر یک رویکرد خود را دارند. شیوه مناسب هر شخص با توجه به وضعیت او، انتخاب می‌شود. اسامی دیگری نیز به روان درمانی اطلاق می‌شود: گفت‌وگودرمانی، مشاوره، درمان روان‌شناسی یا در نهایت سادگی: درمان.
روان درمانی برای درمان کدام اختلالات مناسب است؟
روان‌درمانی در رفع مشکلات روانی بسیاری راه‌گشا است. مانند:
- اختلالات اضطراب: اختلال وسواس فکری و عملی (OCD)، فوبیاها، حملات پانیک، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)؛
- اختلالات خلق‌وخو: اختلالاتی مانند اختلال دوقطبی یا افسردگی؛
- اعتیاد: انواع اعتیاد مانند اعتیاد به الکل، مواد مخدر یا کارهایی مانند قمار کردن؛
- اختلالات خوردن: مشکلاتی نظیر بی اشتهایی یا پرخوری عصبی؛
- اختلالات شخصیتی: اختلال شخصیت مرزی یا اختلال شخصیت وابسته؛
- اسکیزوفرنی: اختلالاتی از این دست که موجب جدایی و دوری از واقعیت می‌شوند. (اختلالات روان پریشی)
مراجعه و اقدام برای روان درمانی لزوما به معنای این نیست که فرد دچار بیماری‌ها و اختلالات نام‌برده است. برخی از انواع استرس ها و تضادهای موجود در زندگی نیز می‌توانند باعث آزردگی روان و نیاز به مراجعه به رواندرمانگر بشوند. برای مثال، روان درمانی می‌تواند به امور زیر نیز کمک کند:
- رفع تضادها: تضادهای موجود بین فرد با همسرش یا دیگران؛
- رهایی از اضطراب و استرس: مشکلاتی که در محیط کار یا… وجود دارد؛
- مواجهه با تغییرات سخت زندگی: طلاق، از دست دادن شغل یا عزیزان و…؛
- مدیریت واکنش‌های ناسالم: مانند خشم و خشونت جاده‌ای در رانندگی یا رفتارهای انفعالی-تهاجمی؛
- مواجهه با بیماری‌های سخت و مزمن: مانند دیابت، سرطان یا سایر دردهای مزمن و بلندمدت؛
- بهبود یافتن از سوءاستفاده جنسی یا فیزیکی: یا مشاهده چنین صحنه‌ها و وقایعی؛
- مواجهه با مشکلات جنسی: ممکن است دلایل آنها روانی یا جسمانی باشد؛
- خواب بهتر: درمان بی خوابی یا پرخوابی و مشکلاتی نظایر آن.
در برخی موارد، روان درمانی هم‌سنگ با دارودرمانی پیش می‌‌رود و می‌تواند مانند داروهای ضد افسردگی و نظایر آنها کاربرد و نتیجه داشته باشد. بنا به مشکلی که هر فرد تجربه می‌کند، شاید برای درمان و رفع مشکل روان درمانی کافی نباشد. شاید نیاز به دارودرمانی یا درمان‌های دیگر نیز به وجود آید.
خطرات روان درمانی چیست؟
به‌طور کلی، خطر و اثرات روان درمانی بسیار اندک است. اما از آنجا که ممکن است به‌واسطه‌ی آن احساسات و تجارب دردناکی کشف بشوند ممکن است از نظر احساسی، آزردگی پیش آید. چنانچه روان‌درمان‌گری ماهر بتواند نوع و شدت مشکل را به‌درستی شناسایی کند، میزان خطرات و آزردگی‌ها کاهش پیدا می‌کند.
مهارتهای مواجهه با مشکلات می‌تواند ترس‌ها و احساسات منفی را به حداقل برساند.
آمادگی و شروع استفاده از روان درمانی
۱. یافتن روان‌درمان‌گری خوب
برای یافتن مشاوری خوب بهتر است از سایر متخصصان یا افراد مطلع دیگر کمک گرفته بشود. جست‌وجو در اینترنت نیز ایده‌ی بدی نیست.
۲. آگاهی از هزینه‌ی درمان
در مورد هزینه‌ها بهتر است نسبت به پوشش‌دهی بیمه آگاهی پیدا کنید. قبل از شروع درمان نیز نسبت به هزینه هر جلسه و… اطلاعات کسب کنید.
۳. بازبینی و بررسی نگرانی‌ها
بعد از اولین جلسه سعی کنید متوجه نقاط لازم برای پیگیری و درمان درباره خودتان بشود. هم خود فرد و هم کمک رواندرمانگر در این زمینه مهم است
۴. بررسی سابقه و مهارت رواندرمانگر
قبل از مراجعه به رواندرمانگر بهتر است درباره‌ی سابقه و مهارت او اطلاعات کسب کنید. تحصیلات، سابقه، مهارت‌ها و مدارک متخصص بسیار مهم است. رواندرمانگر اصطلاحی کلی است و به‌عنوان، عنوانی شغلی نمی‌تواند میزان مهارت و تحصیلات و… را نشان بدهد. مثلا روان‌درمان‌گرها بنا به تحصیلات و مهارتی که دارند عناوین شغلی مختلفی خواهند داشت.
بیشتر این متخصصان تا مقاطع کارشناسی‌ارشد یا دکتری تحصیل کرده‌اند. پزشکان عمومی با تخصص در زمینه روان درمانی نیز می‌توانند به درمان و تجویز مشکلات روانی بپردازند. همان‌طور که گفته شد، عناوین مختلفی وجود دارد: رواندرمانگر، روان‌شناس، مشاور حرفه‌ای، مددکاران، مشاور ازدواج و خانواده و… که همگی به درمان و کمک به مشکلات موجود در این زمینه می‌پردازند.
قبل از مراجعه باید از این موضوع اطمینان حاصل کنید که مدارج و مدارک فرد متخصص برای درمان و کمک به شما مناسب است. در واقع باید به‌دنبال روان‌درمان‌گری باشید که نوع درمان را متناسب با نیازها و شدت مشکل شما پیش‌بینی می‌کند.
فرایند روان درمانی چگونه آغاز می‌شود؟
جلسه‌ی نخست روان درمانی
در جلسه نخست روان درمانی، متخصص ابتدا در مورد بیمار و مشکلات و نیازهایش اطلاعاتی کسب می‌کند. احتمالا فُرم‌هایی برای دریافت اطلاعات عاطفی و جسمی گذشته و اخیر بیمار در اختیار او گذاشته می‌شود. احتمالا چند جلسه طول می‌کشد تا متخصص درباره‌ی بیمار و وضعیتش اطلاعاتی کسب کند و به بهترین جمع‌بندی برای درمان و مراحل آن برسد.
جلسه‌ی نخست، فرصت مناسبی برای فرد مراجع نیز وجود دارد تا از هماهنگی رویکردهای متخصص با مشکل خود و… اطلاعات کسب کند. پس فرد در جلسه نخست باید تلاش کند که به موضوعات زیر دست پیدا کند:
- از چه درمانی استفاده خواهد شد؟
- اهداف درمانی چیست؟
- طول و مدت زمان هر جلسه چقدر است؟
- به چند جلسه‌ی درمانی نیاز است؟
در جلسات از پرسیدن هیچ پرسش و نقطه‌ی مبهمی ابا نداشته باشید. اگر با رواندرمانگر احساس راحتی نمی‌کنید به شخص دیگری مراجعه کنید. هماهنگی و ارتباط مناسب با رواندرمانگر ضروری است.
شروع روان درمانی
طول مدت درمان در هر جلسه و تعداد دفعات مراجعه معمولا هفته‌ای یک‌بار یا یک‌هفته در میان است و هر جلسه نیز ۴۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد. روان درمانی می‌تواند در کلینیک یا مطب صورت بگیرد. جلسات گروهی با هدف تمرکز بر امنیت و ثبات نیز برگزار می‌شود. گاهی نیز درمان در صورت پذیرش فرد از سوی بیمارستان، در بیمارستان انجام می‌شود.
انواع روان درمانی
انواع گوناگونی از روان درمانیِ مؤثر وجود دارد. برخی از انواع برای درمان وضعیت‌های مشخصی به‌کار می‌روند و تأثیرگذارتر نیز هستند. در برخی روش‌ها، رواندرمانگر از تلفیق چند روش استفاده می‌کند. متخصص برای انتخاب درمان باید خواسته‌ها و وضعیت فرد را بررسی کند. علی‌رغم وجود روش‌های مختلف درمانی، برخی از انواع ثابت‌شده‌تر هستند:
۱. رفتار درمانی شناختی (CBT)
رفتار درمانی شناختی به فرد کمک می‌کند تا رفتارها و عقاید منفی خود را شناسایی کند و آنها را با موارد مثبت و سالم جایگزین نماید.
۲. رفتاردرمانی دیالکتیکی
رفتار درمانی دیالکتیکی نوعی از CBT است که به بیمار مهارتهای رفتاری را می‌آموزد تا به کمک آنها به مدیریت استرس و کنترل احساسات خود بپردازد. در نتیجه روابطش با دیگران بهبود و توسعه پیدا خواهد کرد.
۳. درمان از طریق پذیرش و تعهد
در این روش فرد از احساسات و عواطف خود آگاه می‌شود و نسبت به ایجاد تغییرات و افزایش تطبیق خود با موقعیت‌های مختلف توانمند می‌گردد.
۴. درمان‌های روانکاوی
در این شیوه فرد بر افکار و رفتارهای ناخودآگاه خود تسلط بیشتری پیدا می‌کند. در نتیجه دیدگاه جدیدی برای انگیزش و حل تضادها می‌یابد.
۵. روان درمان‌گری بین‌فردی
در این روش برای گسترش مهارتهای ارتباط بین فردی، به روابط فرد با دیگران توجه می‌شود. مثلا شیوه‌ی روابط فرد با دوستان، اقوام، همکاران و… بررسی می‌شود.
۶. روان درمانی حمایتی
در این روش، فرد مهارت مواجهه با استرس ها و موقعیت‌های سخت را پیدا می‌کند.
روان درمانی در قالب‌های مختلف پیشنهاد می‌شود. مثلا به شکل انفرادی، گروهی، خانوادگی، همسران و… . روان درمانی برای تمام گروه‌های سنی مفید واقع می‌شود.
روند درمان چگونه است؟
در بیشتر انواع روان درمانی، متخصص فرد را تشویق می‌کند تا از احساسات و افکارش بگوید و چیزی را که آزارش می‌دهد عنوان کند. در ابتدا گشودن صندوق قلب کمی دشوار است اما نباید نگران بود، زیرا رواندرمانگر به سهولت و افزایش اعتماد به نفس فرد کمک زیادی خواهد کرد. روان درمانی با بحث‌های احساسی شدیدی رو به رو است پس کاملا طبیعی است که فرد گاهی گریه کند، غمگین بشود یا حتی در طول جلسات درمان عصبانی بشود. برخی از افراد پس از جلسات روان درمانی از نظر جسمانی خسته می‌شوند. رواندرمانگر در این زمینه‌ها برای مواجهه با احساسات و عواطف در کنار فرد خواهد بود.
ممکن است، رواندرمانگر براساس موضوعات و محتوای هر جلسه، تمریناتی برای فرد در نظر بگیرد. در طول زمان نیز، صحبت کردن درباره مشکلات و نگرانی‌ها باعث بهبود خلق‌وخوی فرد می‌شود و شیوه تفکر و احساسات هر کس نسبت به خودش نیز تغییر می‌کند و در مواجهه با مشکلات تواناتر خواهد شد.
در چه شرایطی رواندرمانگر می‌تواند اسرار بیمار را فاش کند؟
به‌جز مواردی نادر، گفت‌وگوها با رواندرمانگر محرمانه است. اما اگر آنچه بازگو می‌شود نشان از در خطر قرار داشتن فرد یا دیگران باشد و مشکلات امنیتی و… ایجاد کند، رواندرمانگر باید اسرار را فاش کند و مثلا پلیس را در جریان بگذارد. در هر حال، رواندرمانگر درباره‌ی محرمانه نگه داشتن اسرار و فاش کردن به‌موقع آنها پاسخ‌گو است.
روان درمانی چه مدت طول می‌کشد؟
مدت زمان و بسامد جلسات درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد:
- بیماری مشخص و موقعیت فرد؛
- شدت علائم موجود در فرد؛
- مدت زمانی که فرد علائم مشکلات روانی را داشته یا با آن دست‌وپنجه نرم می‌کرده است؛
- میزان پیشرفت فرد؛
- میزان استرسی که فرد تجربه کرده است؛
- میزان مداخله مشکلات روحی-روانی در زندگی روزمره‌ی فرد؛
- میزان حمایت خانواده و نزدیکان از فرد،
- هزینه و پوشش‌دهی بیمه و … .
شاید درمان چند هفته و در کوتاه‌مدت به طول بینجامد؛ شاید هم وجود مشکلات بلندمدت جدی روند درمان را طولانی‌تر کند.
اقداماتی برای کسب بهترین نتیجه از روان درمانی
روان‌درمانی نمی‌تواند مشکل افراد را درمان کند و آن را ریشه‌کن کند، اما می‌تواند به افراد کمک کند تا شیوه رویارویی با مشکلات به شکلی صحیح و سالم را بیاموزند و احساس بهتری نسبت به خود در زندگی داشته باشند. برای کسب نتایج بهینه از روان درمانی باید به موارد زیر توجه داشت:
۱. مطمئن بشوید که با رواندرمانگر راحت هستید
اگر با او احساس راحتی ندارید باید متخصص دیگری انتخاب کنید.
۲. روان درمانی را به شراکتی مؤثر بدل کنید
این درمان وقتی پاسخ‌گو است که همراهی فعال در تصمیم گیری داشته باشید. مطمئن بشوید که شما و متخصص درباره‌ی موضوعات اساسی و شیوه مدیریت آنها تفاهم دارید. در کنار هم می‌توانید اهدافی تعیین کنید و به آنها برسید.
۳. صادق و روراست باشید
میزان موفقیت درمان به خواست شما در ابراز و بازگویی احساسات، افکار و تجارب‌تان بستگی دارد. باید برای انجام کارها، دیدگاه‌ها و ایده‌های تازه‌ای به‌کار بگیرید. اگر از بازگو کردن برخی موضوعات به‌دلیل شرم، احساسات دردناک یا ترس از واکنش متخصص خوشحال نیستید بهتر است این موارد را با او در میان بگذارید.
۴. به برنامه درمانی خود متعهد باشید
اگر انگیزه کافی به خرج ندهید ممکن است جلسات درمانی را درست پیش نبرید. این پای‌بند نبودن به درمان باعث اختلال در روند درمان می‌شود. پس منظم باشید و قبل از هر جلسه به آنچه در جلسه خواهد گذشت، بیندیشید.
۵. منتظر نتایج مثبت آنی و فوری نباشید
کار کردن روی مسائل احساسی سخت و زمان‌بر است. ممکن است قبل از رسیدن به نتایج مطلوب به چندین جلسه روان درمانی نیاز داشته باشید.
۶. تمرینات لازم در بین جلسات را انجام بدهید
اگر متخصص به شما تمرینات یا تکالیفی مانند نوشتن و مستندسازی احساسات روزانه‌تان می‌دهد حتما آنها را انجام بدهید. این تمرینات به شما کمک می‌کند تا آنچه را در جلسات آموخته‌اید، در زندگی به‌کار بگیرید.
۷. اگر روان درمانی مؤثر نیست، حتما متخصص‌تان را در جریان بگذارید
اگر بعد از چندین جلسه نتیجه‌ای نگرفته‌اید با متخصص صحبت کنید. برای حل این مشکل باید به کمک هم به رویکرد و روش جدیدی دست پیدا کنید.
