رفتار درمانی چنان گسترده است که برای انواع اختلالات روانی از آن استفاده می‌کنند. رفتار درمانی به‌دنبال شناسایی رفتارهای خودمخرب و ناسالمِ افراد و کمک برای تغییر آنهاست. رفتار درمانی بر این باور استوار است که تمام رفتارهای انسان «آموخته‌شده»اند و به همین علت می‌توان رفتارهای ناسالم را تغییر داد. بنابراین رفتار درمانی عمدتا بر مشکلات فعلی بیماران و چگونگی تغییر این مشکلات متمرکز است.
چه کسانی می‌توانند از رفتار درمانی استفاده کنند؟
رفتار درمانی ممکن است برای بهبود افرادی با طیف وسیعی از اختلالات، مفید واقع شود. عموم افرادی که از رفتار درمانی برای بهبود خود استفاده می‌کنند، غالبا دارای یکی از اختلالات زیر هستند:
- افسردگی؛
- اضطراب؛
- اختلالات هراس؛
- مشکلات مرتبط با خشم و عصبانیت.
از رفتار درمانی همچنین می‌توان برای درمان اختلالات زیر هم بهره برد:
- اختلالات خوردن؛
- اختلال تنش‌زای پس از رویداد (PTSD)؛
- اختلال دو قطبی؛
- بیش فعالی (ADHD)؛
- اختلالات هراس، از جمله اختلال هراس اجتماعی؛
- اختلال وسواس فکری عملی (OCD)؛
- خود آزاری؛
- سوءمصرف مواد مخدر.
رفتار درمانی همچنین می‌تواند برای کاهش اختلالات روانی و مشکلات رفتاری در کودکان و بزرگ‌سالان مفید باشد.
انواع رویکردهای رفتار درمانی
انواع مختلفی از رویکردهای مرتبط با رفتار درمانی وجود دارند:
رفتار درمانی شناختی
رفتار درمانی شناختی رویکرد بسیار مشهوری در درمان اختلالات روانی است. این رویکرد، رفتار درمانی را با شناخت‌درمانی ترکیب کرده است. رفتار درمانیِ شناختی بر چگونگی تأثیر افکار و باورهای افراد بر شکل‌گیری احساسات و رفتارهای آنها تمرکز می‌کند. رفتار درمانی شناختی اغلب به مشکلات فعلی بیمار و نحوه‌ی حل آنها می‌پردازد. هدف بلندمدت رفتار درمانی شناختی، تبدیل شیوه‌ی تفکر و الگوهای رفتاری ناسالم به تفکرات و الگوهای رفتاری سالم است.
بازی‌درمانی با رویکرد رفتار درمانی شناختی
بازی‌درمانی با رویکرد رفتار درمانی شناختی، نوعی رویکرد درمانی است که معمولا برای درمان اختلالات کودکان از آن استفاده می‌کنند. از طریق مشاهده‌ی بازی کودکان، روان‌درمانگر قادر خواهد بود ناراحتی‌ها و اختلالاتی را شناسایی کند که کودک قادر به بیان آنها نیست. در این روش، کودکان می‌توانند اسباب‌بازی‌های موردعلاقه‌ی خود را انتخاب و آزادانه بازی کنند. روان‌درمانگران ممکن است از کودکان بخواهند نقاشی بکشند یا با استفاده از اسباب‌بازی‌ها یا قالب‌های شنی، تصویرسازی کنند. درمانگران همچنین روش‌هایی را به والدین یاد می‌دهند که بتوانند با استفاده از بازی، ارتباط عاطفی بهتری با فرزندان‌شان برقرار کنند.
حساسیت‌زدایی منظم (SD)
حساسیت‌زدایی از زمان‌‌های قدیم و در طول تاریخ به‌عنوان یکی از روش‌های درمان ترس‌ها کاربرد داشته است. حساسیت‌زداییِ منظم اغلب برای درمان فوبیاها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش به افراد آموزش می‌دهند واکنش ترس خود را با تمدد اعصاب و آرام‌سازی روانی جایگزین کنند. در رویکرد حساسیت‌زدایی منظم، ابتدا به افراد تکنیک‌های تنفسی و آرام‌سازی عضلانی را آموزش می‌دهند. هنگامی که بیمار در به‌کارگیری این شگردها تسلط پیدا کرد، درمانگر بیمار را به‌مرورزمان، با شدت بیشتری در معرض ترس‌هایش قرار می‌دهد. به‌طورمثال اگر فردی شدیدا از عنکبوت وحشت دارد، با کمک روان‌درمانگر ابتدا عنکبوت را در ذهنش تجسم می‌کند و به‌مرور زمان با دیدن عکس‌ها و فیلم‌های مختلف از عنکبوت، می‌تواند به‌صورت واقعی با عنکبوت‌ها رودررو شود. البته در همین حین بیمار باید به‌طور هم‌زمان تکنیک‌های آرام‌سازی را انجام دهد.
بیزاری‌درمانی
بیزاری‌درمانی را اغلب برای درمان اختلالاتی مانند سوءمصرف موادمخدر و مشروبات الکلی به‌کار می‌گیرند. در این شیوه‌ی درمانی، رفتارهای ناسالم فرد بیمار با یک حادثه یا خاطره‌ی دردناک پیوند داده می‌شود و به‌مرور زمان فرد بیمار از انجام رفتارهای ناسالم دوری می‌کند. به‌عنوان‌مثال فردی که دچار سوءمصرف مشروبات الکلی است، با پیوند مصرف مشروبات الکلی با حالت تهوع و سردردهای شدید، از مصرف آن بیزار می‌شود.
آیا رفتار درمانی برای درمان اختلالات روانی مؤثر است؟
پژوهش‌های متعددِ تجربی و بالینی و علمی، تأثیر موفقیت‌آمیز رفتار درمانی را در درمان بسیاری از اختلالات و بیماری‌های روانی تأیید کرده‌اند. درحقیقت رویکردهای رفتار درمانی در التیام اختلالات روانی بسیار مؤثرند. بیش از ۷۵درصدِ افرادی که از رویکرد رفتار درمانی شناختی استفاده کرده‌اند، از مزایای درمانی آن سود برده‌اند.
پژوهشی نشان داده است رفتار درمانی شناختی در درمان اختلالات زیر بسیار موثرتر عمل می‌کند:
- اختلالات اضطرابی؛
- استرس و سندرم انطباق عمومی؛
- پرخوری عصبی؛
- مشکلات کنترل خشم؛
- اختلالات روان‌تنی؛
- افسردگی؛
- سوءمصرف موادمخدر.
همچنین پژوهش‌ها نشان داده‌اند بازی‌درمانی در درمان اختلالات کودکان ۳تا۱۲ سال بسیار مؤثر بوده است. بااین‌حال استفاده از تکنیک‌های بازی‌درمانی برای افراد با هر سنی، به‌صورت روزافزون در حال افزایش است.
رفتار درمانی برای کودکان
رفتار درمانی و بازی‌درمانی به‌طور گسترده برای درمان اختلالات کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرند. این درمان‌ها شامل تدریس واکنش‌های سالم‌تر و مثبت‌تر به کودکان برای مواجهه با موقعیت‌های مختلف‌اند. بخش اصلی رویکردهای رفتار درمانی برای کودکان شامل پاداش برای رفتارهای مثبت و تنبیه برای رفتارهای ناسالم است و والدین باید به کودک برای پیشرفت هرروزه در درمان اختلالات کمک کنند.
ممکن است مدت‌زمانی نسبتا طولانی برای اعتماد کودک به روان‌درمانگر نیاز باشد. این موضوع کاملا طبیعی است. کودکان پس از آنکه متوجه شوند می‌توانند تجربیات و احساسات خود را بدون ترس از عواقب آن با مشاور در میان بگذارند، رابطه‌ی مثبتی با روان‌درمانگر برقرار می‌کنند. برای درمان و کاهش علائم اختلالات اوتیسم و اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی در کودکان، اغلب از تکنیک‌های رفتار درمانی استفاده می‌کنند.
چگونه درمانگر رفتاری پیدا کنیم؟
پیداکردن روان‌درمانگرِ خوب ممکن است دشوار باشد، اما منابع اطلاعاتی زیادی وجود دارد که می‌توان با استفاده از آنها روان درمانگران را آسان‌تر پیدا کرد. شما می‌توانید از بین گروه‌های مختلفِ مشاوره، روان‌درمانگرتان را انتخاب کنید که شامل مددکاران اجتماعی، روان‌شناسان و روان‌پزشکان می‌شوند. باید مطمئن باشید که روان‌درمانگرتان مدارک معتبر در زمینه‌ی تخصصی روانشناسی و روان‌پزشکی دارد. همچنین بسیاری از روان‌درمانگران به‌طور تخصصی روی درمان بیماری‌های خاص تمرکز م‌کنند، مانند اختلالات اضطرابی و افسردگی یا اختلالات خوردن.
اگر نمی‌دانید چگونه باید روان درمانگر مناسب را پیدا کنید، می‌توانید از پزشکان عمومی مشاوره بخواهید تا شما را به روان‌پزشکان معتبر معرفی کنند. همچنین روان‌پزشکان ممکن است برای درمان بهتر اختلالات شما دارو تجویز کنند. عموم داروهای مرتبط با بیماری‌های اعصاب و روان از پوشش بیمه برخوردارند، اما متأسفانه هنوز استفاده از مشاوره‌های تخصصی روانشناسی در کشور ما تحت پوشش بیمه‌های درمانی قرار نگرفته است. امید می‌رود در آینده‌ای نزدیک، خدمات روان‌درمانی هم مشمول پوشش بیمه‌های درمانی قرار بگیرند.
ممکن است روان‌درمانگران از شما برای درک بهتر اختلالات و مشکلات‌تان، سؤالات خصوصی بپرسند. این مهم است که بتوانید با روان‌درمانگرتان راحت باشید. درنهایت باید بدانید ممکن است برای یافتن روان درمانگر مناسب، چندین روان‌درمانگر مختلف را ملاقات کنید تا فردی را پیدا کنید که بهتر می‌تواند به شما کمک کند.
