رتینول چیست؛ مزایا و عوارض احتمالی مصرف آن برای پوست

رتینوئید واژه‌ای فراگیرتر و کلی‌تر است. رتین-A و رتینول هر دو حالت اولیه‌ی ویتامین A و در دسته‌ی رتینوئیدها هستند. به‌گفته‌ی نازاریان رتین-A و رتینول نوعی رتینوئید هستند که در طبقه‌ی مواد دارویی دسته‌بندی می‌شود. هر دو به افزایش چرخه‌ی تولید سلول‌های پوست کمک می‌کنند و تأثیر آن‌ها در کند کردن روند پیری پوست ثابت شده است. رتینول نیازی به نسخه ندارد و برای اثرگذاری باید در پوست در وضعیت فعال قرار بگیرد. اما رتینA نیاز به تجویز پزشک دارد، زیرا محصولی قوی‌تر و اثرگذاری آن در مبارزه با چین‌ها، جوش و آکنه کمی بیشتر است. رتینA ساختار سلول‌های پوست را در اپیدرم بازیابی می‌کند، درنتیجه از گشاد شدن منافذ جلوگیری و آن‌ها را جمع می‌کند. بنابراین گرفتگی منافذ، بروز جوش و ضایعات دیگر کاهش می‌یابد. کوچک شدن منافذ و بازیابی بافت پوست ظاهر بهتری به آن می‌بخشد. برای دریافت نسخه باید از متخصص پوست مشورت بگیرید.

رتینوئیدهای تجویزی که معمولا با نام و برچسب رتینA یا ترتینوئین شناخته می‌شوند در مقایسه با انواع بدون نیاز به نسخه، حاوی مقدار بیشتری از ترکیبات فعال اسید رتینوئیک و مقدار کمتری نرم‌کننده هستند. بنابراین سریع‌تر جذب می‌شوند و در یک یا دو هفته‌ی نخست مصرف باعث قرمزی و پوسته‌شدن پوست می‌شوند. رتینوئیدهای تجویزی در مدت کوتاه‌تری تغییرات چشمگیر و ملموسی ایجاد می‌کنند.

رتینوئیدهای طبیعی یا مصنوعی بدون‌ نسخه در سطحی میانه دارای رتینول یا رتینیل کم‌اثر (معادل ۰/۵ تا ۲ درصد محصول) هستند. هنگام خرید به‌دنبال موادی مانند «رتینیل پالمِتات»، «رتینیل اَستات» یا «رتینیل لینولِئات» در فهرست مواد تشکیل‌دهنده‌ی محصول باشید. محصولات بدون نسخه دارای رتینول کمتر و نرم‌کننده‌ی بیشتری هستند و بنابراین مانند انواع تجویزی با قرمزی، خشکی و پوسته‌شدن همراه نیستند. درنتیجه برای پوست‌های حساس مناسب‌اند.

لب کلام اینکه رتینA و رتینول هر دو اثر یکسانی دارند؛ فقط زمان و میزان اثرگذاری آنها متفاوت است.

مزیت‌های استفاده از رتینول چیست؟

مصرف رتینول و رتینA خط‌های ریز چهره و چین‌ها را کاهش و تولید کلاژن را افزایش می‌دهد. اما رتینA اثرگذاری بیشتری دارد، سریع‌تر نتیجه می‌دهد و نه‌تنها در مبارزه با آثار پیری بلکه در درمان آکنه مؤثر است. رتینوئید تجویز‌شده توسط پزشک به‌ویژه در درمان جوش‌های سرسفید و سرسیاه و گرفتگی منافذ مؤثر است.

افزودن رتینوئید به برنامه‌ی بهداشت و مراقب پوست باعث می‌شود اثرگذاری دیگر روش‌های درمانی آکنه بیشتر شود و همچنین از ماندگاری جای آکنه جلوگیری می‌کند.

رتینول همچنین در رفع لک‌های تیره‌ی پوستی و دیگر انواع هایپرپیگمنتیشن مؤثر است زیرا چرخه‌ی تولید سلول‌های پوستی را سرعت می‌بخشد. علاوه بر این درمانی موضعی برای بیماران مبتلا به پسوریازیس (صدفک) است.

آیا مصرف رتینول عوارضی دارد؟

مصرف بیش‌ازاندازه‌ی رتینول ممکن است باعث حساسیت و خشکی پوست شود. برخی افراد با پوست‌های حساس هم شاید با آن سازگار نباشند. همچنین رتینول و رتینA هر دو باعث حساسیت بیشتر در برابر نور خورشید و درنتیجه سوختگی بیشتر می‌شوند. همچنین مصرف آن‌ها در دوره‌ی بارداری توصیه نمی‌شود.

رتینوئیدها تنها درصورتی آسیب‌رسان خواهند بود که فرد پوستی حساس داشته باشد؛ مثلا به اگزما یا آکنه‌ی روزاسه مبتلا باشد. در این شرایط مصرف رتینوئید باعث التهاب و تورم می‌شود. البته افراد با پوست حساس هم می‌توانند به‌شرطِ مصرف تدریجی، از مزیت‌های رتینوئیدها بهره ببرند. افراد دارای پوست حساس باید به‌تدریج این ماده را در برنامه‌ی مراقبت از پوست بگنجانند؛ مثلا مصرف را با هفته‌ای یک‌ بار آغاز و پیش از آن از مرطوب‌کننده استفاده کنند.

درحالی‌که رتینA دارویی رایج برای درمان آکنه است، همه‌ی گونه‌های آکنه واکنش یکسانی به آن ندارند. برخی انواع آکنه در پوست‌های حساس ممکن است یا مصرف رتینوئیدها بدتر و باعث التهاب و تورم پوست‌های حساس شوند. در افراد دارای پوست‌های حساس، مصرف رتینA در آغاز ممکن است با خشکی، حساسیت و پوسته شدن همراه باشد اما به‌تدریج این عوارض کاهش می‌یابد. اگر دچار این عوارض شدید مصرف رتین‌A را برای چند روز قطع کنید؛ یا پیش یا پس از مصرف از مرطوب‌کننده استفاده کنید. همچنین می‌توانید چند روزی از لایه‌بردارهای ضعیف‌تر مانند آلفاهیدروکسی اسید استفاده کنید.

اگر پوست‌تان تیره است، باید بیشتر در مصرف رتینوئیدها دقت کنید. هرچند با گذر زمان سازگاری پوست می‌شود، اما گاهی افراد با پوست تیره درصورت بروز حساسیت زیاد دچار لک‌های پوستی موقتی می‌شوند. بهتر است برای اطمینان از متخصص پوست مشاوره بگیرید.

نکته‌ی مهمی که در مصرف رتینول یا رتینA باید به‌یاد داشته باشید، استفاده‌ی مناسب و به‌اندازه‌ی ضدآفتاب است. مصرف رتینول بدون محافظت پوست‌ در برابر آفتاب توصیه نمی‌شود. مصرف روزانه‌ و به‌اندازه‌ی ضدآفتاب برای رسیدن به نتیجه‌ی دل‌خواه از مصرف رتینول، حیاتی است.

چه وقت باید مصرف رتینول را آغاز کرد؟

قاعده‌ی خاصی برای شروع مصرف رتینول وجود ندارد. به‌گفته‌ی نازاریان بیشتر زنان با مصرف رتینوییدها در سال‌های پایانی نوجوانی یا آغاز دهه‌ی ۲۰ زندگی از مزیت‌های آن بهره می‌برند. هدف از شروع مصرف در این سن، پیشگیری از بروز نشانه‌هاست. اگرچه در این سال‌ها نشانه‌های پیری پوست ظاهر نشده‌اند (در بعضی افراد حتی تا سال‌های دهه‌ی ۳۰ هم این نشانه‌ها بروز پیدا نمی‌کنند)، مصرف رتینول باعث قوام بیشتر پوست می‌شود و بروز چین و چروک را به تأخیر می‌اندازد.

مصرف رتینول در آغاز دهه‌ی سوم زندگی برای افرادی که مشکلات پوستی ندارند و دوره‌ی جوش‌های بلوغ را پشت سر گذاشته‌اند، توصیه می‌شود. این زمانی است که کم‌کم روند بازیابی سلول‌های پوست کند می‌شود. هرچند رتینول برای پوست‌های حساس هم اثربخش است، اما رتینوئید‌های نیازمند تجویز پزشک می‌توانند باعث التهاب و حساسیت بیشتر شود. با مصرف پیوسته‌ی رتینول لک‌های پوستی کاهش می‌یابد و پوست ظاهری یک‌نواخت‌تر و شفاف‌تر می‌یابد؛ بدون اینکه با خشکی ناشی از رتینول‌های تجویزی همراه باشد.

چه زمانی و چگونه باید رتینول را مصرف کرد؟

بیشتر رتینوییدها در برابر نور پایدار نیستند، بنابراین باید در ظرف‌های مات و با بسته‌بندی مناسب نگهداری شوند. بهتر است محصولات دارای سطح بالای رتینوئید را تنها شب‌ها مصرف کنید زیرا این مواد به اکسید‌شدن و پرتو فرابنفش حساس هستند. البته برخی محصولات بدون نسخه ممکن است برای مصرف روزانه تولید شوند. مقدار رتینوئید در این محصولات اغلب به اندازه‌ای است که حساسیتی در برابر نور خورشید ایجاد نمی‌کند. در مقابل اثرگذاری زیادی هم ندارند.

بیشتر پوست‌ها واکنش بدی به مصرف رتینوئیدها ندارند و با آن سازگارند، اما بهتر است آن را به‌تدریج به برنامه‌تان اضافه کنید. وقتی پای رتینوئیدها در میان است، همیشه «کم» اثرگذاری بهتر دارد. اندازه‌ی یک نخود برای همه‌ی صورت کافی است. همچنین واکنش رتینول با دیگر محصولاتی را که برای مراقب از پوست استفاده می‌کنید، درنظر داشته باشید. اگر در تابستان رتینول مصرف می‌کنید، استفاده از ضدآفتاب با SPF بالا ضروری است، زیرا به‌دلیل حساس شدن پوست احتمال آفتاب‌سوخ تگی افزایش می‌یابد. همچنین بهتر است در ساعت‌هایی که شدت تابش نور خورشید زیاد است، در فضای باز از کلاه و آفتاب‌گیر استفاده کنید.

نازاریان توصیه می‌کند، هفته‌ای یک بار به‌اندازه‌ی نخود، محصول دارای رتینول را پس از مرطوب‌کننده روی پوست بمالید. پس از یک ماه، مصرف را به دو شب در هفته افزایش دهید. این روند را ادامه دهید تا سرانجام به مصرف شبانه برسید. مقدار مصرف را باید متناسب با واکنش پوست افزایش داد. فراموش نکنید که احتمالا مشکلی با مصرف شبانه‌ی محصولات بدون نسخه نخواهید داشت، ولی درمورد محصولات تجویزی افزایش تدریجی مصرف را درپیش بگیرید. به ‌یاد داشته باشید که گاهی ممکن است مرطوب‌کننده‌ها در ترکیب با رتینوئيدها ایجاد حساسیت کنند؛ پس شاید لازم باشد محصول را روی پوست خشک بمالید.

یک روش مصرف این است که سرم رتینول را روی پوست صورت و گردن بمالید. درصورت نیاز، پس از ۳ دقیقه هم کمی مرطوب‌کننده بمالید. پس از دو شب مصرف سرم رتینول، در شب بعد سرم لایه‌بردار یا سرم تغذیه‌ی پوست را جایگزین کنید. چون رتینول با افزایش چرخه‌ی تولید سلول‌ها درواقع باعث لایه‌برداری می‌شود؛ پس بهتر است هر شب آن را مصرف نکنید. دو روز طول می‌کشد تا سلول‌های پوست از سطوح زیرین به سطح رویی برسند. بنابراین با استفاده از سرم لایه‌بردار در شب سوم سلول‌های مرده‌ی سطح رویی پوست دفع می‌شوند. درنتیجه، شب بعد، رتینول اثرگذاری بهتری خواهد داشت. مصرف یک‌بار در هفته‌ از سرم آب‌رسان و تغذیه‌، به پوست فرصت استراحت و ترمیم می‌دهد. همچنین واکنش پوست به انواع گوناگون مواد مغذی و اثربخش خیلی بهتر از واکنش‌ آن به تنها یک ماده است. بهتر است برای مصرف روزانه کرم‌هایی را انتخاب کنید که پوست را در برابر آسیب‌های نور خورشید مقاوم کند، مانند کرم‌های حاوی ویتامین C. پیش از هر چیز کرم ضدآفتاب را در روزهای آفتابی یا ابری فراموش نکنید. محافظت در برابر نور خورشید هنوز هم بهترین راه مبارزه با پیری پوست است.

آیا مصرف رتینول نیاز به لایه‌بردار را رفع می‌کند؟

برخلاف لایه‌برداری فیزیکی، رتینوئیدها لایه‌ی بیرونی پوست را لایه‌برداری نمی‌کنند. رتینوئیدها سلول‌های پیر لایه‌های زیرین پوست را هدف می‌گیرند، چرخه‌ی زندگی آنها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و با لایه‌های بالایی پوست می‌رانند. لایه‌برداری فیزیکی سلول‌های مرده را از سطح پوست جدا و آن را تمیز و پاک می‌کند. پس استفاده از رتینول دلیل بر حذف لایه‌برداری نیست. البته زیاده‌روی در لایه‌بردای باعث خشکی و پوسته‌شدن پوست می‌شود.

چه مدت طول می‌کشد تا آثار مصرف رتینول آشکار شود؟

با مصرف رتین‌A تجویز‌شده توسط پزشک پس از ۶ هفته متوجه تغییرات بافت و رنگ پوست‌تان می‌شوید. نتیجه‌ی مصرف رتینول بدون نسخه را پس از ۸ تا ۱۰ هفته، و نه به‌اندازه‌ی تأثیر رتینA می‌بینید. می‌توانید با استفاده‌ی کرم‌های حاوی رتینول همراه با دیگر محصولات دارای ترکیبات ضدپیری مانند هیدروکینون و ویتامین C نتیجه‌ی سریع‌تر و بهتری بگیرید.