حتما برای شما هم پیش آمده که فکر کنید موقعیتی را قبلا زندگی کرده‌اید. حتی اگر غیر ممکن باشد. این پدیده آشنا پنداری یا دژاوو نام دارد و دانشمندان در یک قدمی کشف راز آن هستند.
گاهی اوقات ناگهان فکر می‌کنید که قبلا موقعیتی را در خواب دیده‌اید یا اینکه آن را حتی تجربه کرده‌اید. این پدیده راز آلود دژاوو نام دارد و برای اکثر انسان‌ها اتفاق می‌افتد. دژاوو مدت زیادی است که بسیاری از فلاسفه، عصب‌شناسان و نویسندگان را درگیر خود کرده است. از اواخر دهه ۱۸۰۰ میلادی فرضیه‌های زیادی در توضیح این پدیده ارائه شدند.
مسیر رسیدن به راز پدیده دژاوو
برخی گمان می‌کردند که دژاوو به نوعی اشکال در مغز یا اختلال ذهنی برمی‌گردد. برخی دیگر آن را وقفه‌ای در عملکرد بخش حافظه انسان می‌دانستند و حتی عده‌ای نیز از آن به عنوان اثبات وجود جهان‌های موازی استفاده کردند. با همه اینها، پدیده دژاوو زمان زیادی نیست که زیر ذره‌بین دانشمندان قرار گرفته است.
در اوایل قرن جاری دانشمندی به نام Alan Brown تصمیم گرفت تمامی پژوهش‌های انجام شده در رابطه با دژاوو را مورد بررسی قرار دهد. بیشتر پژوهش‌های پیشین به جنبه ماورایی این پدیده اشاره داشتند و آن را به مواردی همچون به زندگی‌های گذشته فرد یا توانایی دیدن آينده مربوط می‌دانشتند. هرچند که او به تحقیق‌هایی نیز برخورد که تجربه دژاوو در افراد عادی را مورد بررسی قرار داده بودند.
در نتیجه مطالعه آنها براون توانست قدم‌های اولیه را برای پرده‌برداری از راز پدیده دژاوو بردارد. به عنوان مثال او متوجه شد که تقریبا دو سوم افراد در طول زندگی خود پدیده دژاوو را تجربه می‌کنند. وی همچنین متوجه شد که رایج‌ترین عامل دژاوو یک صحنه یا مکان آشنا است و پس از آن نیز مکالمه‌ای با فردی دیگر در جایگاه دوم قرار دارد.
علاوه بر اینها، او دریافت که در مطالعات پزشکی ۱.۵ قرن گذشته از برخی فعالیت‌ها در مغز انسان به عنوان راز پدیده دژاوو نام برده‌اند. کارهای براون باعث شد که موضوع دژاوو به مجامع علمی راه پیدا کند.
بررسی دژاوو در آزمایشگاه‌های روانشناسی
Anne Cleary، استاد روانشناسی شناختی دانشگا کلرادو تصمیم گرفت با تیمی به بررسی راز پدیده دژاوو بپردازد. آنها ابتدا به بررسی نظریه آشنایی گشتالت که به تقریبا صد سال پیش تعلق داشت، پرداختند. در آن نظریه دلیل رخ دادن دژاوو شباهت فضایی بین محیط کنونی و محیطی در حافظه که فرد به خاطر نمی‌آورد، عنوان شده بود.
به عنوان مثال تصور کنید وقتی که می‌خواهید از دوست بیمارتان عیادت کنید، از بخش پرستاری یک بیمارستان می‌گذرید. اگرچه شما قبلا هرگز به این بیمارستان نیامده‌اید، اما فکر می‌کنید که صحنه برایتان آشنا است. بر اساس نظریه گشتالت راز پنهان این پدیده دژاوو می‌تواند به طرح کلی آن بخش برگردد.
در واقع نحوه چینش مبلمان و دیگر وسایل به یک صحنه متفاوت که در گذشته تجربه کرده‌اید، شباهت دارد. مثلا شاید چیزی شبیه به آن را پیشتر در بخش ورودی یک مراسم دانشجویی دیده باشید. بر اساس نظریه آشنایی گشتالت، اگر ذهن انسان نتواند خاطره مربوطه را به یاد بیاورد، فرد به شدت حس می‌کند که قبلا در آن مکان بوده است.
برای آزمایش کردن این نظریه در آزمایشگاه، تیم دکتر Cleary تصمیم گرفتند از واقعیت مجازی برای قرار دادن افراد در صحنه‌های مختلف استفاده کنند. برخی از صحنه‌ها طرح کلی آشنایی داشتند؛ اما برخی دیگر کاملا منحصر به فرد بودند. همانطور که پیش‌بینی می‌شد، پدیده دژاوو در مکان‌هایی که به یکی از خاطرات گذشته فرد شباهت داشتند، بیشتر رخ مي‌داد.
این پژوهش نشان داد که یکی از عوامل تاثیرگذار در شکل‌گیری déjà vu شباهت صحنه جدید به خاطره‌ای است که شما نمی‌توانید به صورت خودآگاه به خاطر آورید. البته نمي‌توان گفت که راز پدیده دژاوو کشف شده است؛ زیرا احتمالا عوامل زیاد دیگری نیز در این زمینه تاثیرگذار هستند. خبر خوب اینکه قرار است پژوهش‌های بیشتری در این زمینه انجام شوند تا جنبه‌های مختلف این پدیده اسرار آمیز آشکار گردد.
منبع :Science Alert
