خواهر و برادر معمولا اولین هم‌بازی‌های ما هستند و قدیمی‌ترین دوستان ما محسوب می‌شوند. رابطه عمیقی که ما با خواهر یا برادر خود ایجاد می‌کنیم تأثیر بسزایی بر زندگی ما دارد و حتی بسیاری از مهارت‌های اجتماعی و حل تعارضات را هنگام سروکله‌زدن با آنها می‌آموزیم. در این مقاله، رابطه خواهر و برادر و تأثیرش بر زندگی را بررسی کنیم.
رابطه خواهر برادری چقدر در رشد ما نقش دارد؟
به‌گفته مارک فینبرگ، استاد مطالعات رشد انسان در دانشگاه پنسیلوانیا، رابطه خواهر برادری به‌اندازه رابطه فرزند و والدین بر رشد عاطفی، شناختی و روانی کودک تأثیرگذار است. شگفت‌انگیز است که این رابطه در دوره کودکی بخش چشمگیری از روان آدمی را شکل می‌دهد. تحقیقات مختلفی درباره این رابطه و نقشش در رشد شناختی و عاطفی انسان انجام شده‌اند و درک تأثیرات مثبت و منفی این رابطه برای والدین ضروری است، چراکه این‌گونه می‌توانند بچه‌ها را بهتر تربیت کنند.
تک‌فرزندی بهتر است یا رابطه خواهر برادری؟
درباره اینکه رابطه خواهر و برادر چگونه بر افراد اثر می‌گذارد، تحقیقات فراوانی انجام شده‌اند. مثلا خواهر و برادر کوچک‌تر به خواهر و برادر بزرگ‌تر همدلی را می‌آموزند و خواهران و برادرانی که به یکدیگر نزدیک‌ترند به‌احتمال زیاد بر سرنوشت تحصیلی یکدیگر اثر مثبت یا منفی می‌گذارند. همچنین برخی پژوهش‌ها با بررسی نکات منفی، بین این رابطه با افسردگی، اضطراب و آسیب‌رساندن به خود ارتباط پیدا کرده‌اند.
حال این پرسش پیش می‌آید که وضعیت تک‌فرزندان چطور است. آیا کسانی که هیچ خواهر و برادری ندارند، رشد شناختی و عاطفی کمتری دارند؟ آیا تک‌فرزندی مضر است؟ سوزان داتی، روان‌شناس دانشگاه اندرسون، چنین اعتقادی ندارد. او می‌گوید: «زمانی که ما به بلوغ و بزرگ‌سالی برسیم، به‌قدر کافی تجربیات مثبت و منفی از جهان اطراف کسب کرده‌ایم که بتوانیم تأثیر رابطه خواهر برادری را نادیده بگیریم. گرچه رابطه خواهر و برادر بر زندگی فرد بی‌تأثیر نیست، تنها یکی از عوامل تأثیرگذار متعدد است.»
با وجود این، بسیاری از محققان تأکید می‌کنند که رابطه خواهر و برادر تأثیر عمیقی (چه مثبت و چه منفی) بر زندگی شخص دارد که در زندگی تک‌فرزندان وجود ندارد، پس بهتر است به‌جای مقایسه وضعیت تک‌فرزندان با خواهران و برادران، آنها را جداگانه بررسی کنیم.
آثار مثبت رابطه خواهر و برادر
نینا هاو، محقق دانشگاه کونکوردیا، می‌گوید: «خواهر و برادر معمولا اولین هم‌بازی‌های ما هستند. رابطه خواهر و برادر مانند آزمایشگاهی است که در آن یاد می‌گیریم چگونه با دیگران تعامل کنیم. کودکانی که خواهر یا برادر بزرگ‌تر دارند، زودتر از تک‌فرزندان هم‌سن‌وسالشان نظریه ذهن را پرورش می‌دهند، نظریه‌ای که به ما امکان می‌دهد خود را جای دیگران بگذاریم.»
خواهر و برادر اولین هم‌بازی‌های ما هستند، بنابراین روابطی پیش‌بینی‌پذیر بینمان شکل می‌گیرند. مثلا خواهر و برادر کوچک‌تر معمولا خواهر و برادر بزرگ‌ترشان را الگو قرار می‌دهند. خواهر یا برادر بزرگ‌تر نیز مایل است مهارت‌های خواهر یا برادر کوچک‌تر را بیازماید. این تعاملات اغلب مثبت‌اند و به رشد هر دو کمک می‌کنند. بر اساس پژوهش‌ها، خشم و حسادت در رابطه خواهر برادری زود از بین می‌رود و ماندگار نیست.
اینها نمونه‌هایی از آثار مثبت این رابطه در دوره کودکی‌اند. بااین‌حال، رابطه خواهر برادری در گذر زمان تغییر می‌کند و تکامل می‌یابد. وقتی خواهر و برادر بزرگ می‌شوند، رابطه آنها شکل بالغانه‌ای به خود می‌گیرد. آنها به یکدیگر در مسیر زندگی کمک می‌کنند، هنگام سختی‌ها پشتیبان و پناه هم می‌شوند و پس از درگذشت والدین، خواهر و برادر می‌توانند تکیه‌گاه و منبع آرامش یکدیگر باشند.
پیامدهای منفی رابطه نامناسب خواهر و برادر
بیشتر روابط خواهر برادری مثبت‌اند، اما در بعضی خانواده‌ها بین فرزندان روابط ناسالم هم مشاهده می‌شود. فینبرگ می‌گوید: «درگیری و حتی خشونت در رابطه خواهر برادری جلوی رشد را می‌گیرد. کودکانی که گرفتار این‌گونه روابط می‌شوند، بیشتر در معرض افسردگی، مصرف مواد مخدر و مشکلات تحصیلی قرار می‌گیرند.»
گرچه ممکن است خواهر و برادر در کودکی مدام با هم سر مسائل مختلف جروبحث کنند، بیشتر این دعواها بی‌خطر‌ند. به‌گفته محققان، برای درک اینکه کدام درگیری مضر و کدام بی‌خطر است، باید به نتیجه آن توجه کرد. فرزندان یک خانواده در کودکی زیاد با هم دعوا می‌کنند، اما با گذر زمان و رسیدن به دوره نوجوانی، این دعواها باید کاهش یابند. اگر خواهر و برادر پس از گذر از این دوران همچنان با یکدیگر درگیر می‌شوند، یعنی مشکلی وجود دارد.
یکی دیگر از مشکلاتی که در این رابطه مشاهده می‌شود، مسئله زورگویی و قلدری است. این مشکل به‌خصوص زمانی رخ می‌دهد که یکی از اعضا بزرگ‌تر از دیگران است. برادر یا خواهر بزرگ‌تر ممکن است به برادر یا خواهر کوچک‌تر خود قلدری کند. والدین باید به این مسئله دقت کنند. طبق تحقیقات، این قلدری ممکن است به افسردگی و آسیب به خود منجر شود. گاهی نیز کودکی که قربانی قلدری شده است خودش به دیگران قلدری می‌کند.
یکی از عوامل مهمی که باعث بروز مشکل در رابطه خواهر و برادر می‌شود، رفتار والدین با فرزندان است. اگر والدین یکی از بچه‌ها را بیشتر از دیگری دوست بدارند و با او بهتر از دیگران رفتار کنند، این مسئله زمینه‌ساز مشکلات خواهد شد.
چطور بفهمیم رابطه خواهر و برادر سالم است یا ناسالم؟
یکی از این عواملی که باید به آن توجه کنیم اختلاف سنی است. مثلا اگر خواهر و برادری بیش از ۶ سال اختلاف سن داشته باشند، تأثیر مثبت یا منفی اندکی بر یکدیگر خواهند گذاشت، چراکه در مراحل رشد بسیار متفاوتی به سر می‌برند.
عامل دیگر تنش‌ها و مشکلات خانوادگی است. مثلا کودکان طلاق ممکن است بیشتر به هم نزدیک شوند. فقر یا کم‌سوادی والدین نیز ممکن است سبب نزدیک‌شدن بیشتر خواهر و برادر به یکدیگر شود. در چنین شرایطی فرزندان بیشتر به هم تکیه می‌کنند تا از سختی‌ها گذر کنند.
البته همه خانواده‌ها چنین شرایطی ندارند، پس ما به سنجه دیگری نیاز داریم. لاری کرامر، استاد و محقق دانشگاه نورث ایسترن، سال‌ها از عمر خود را وقف بررسی این روابط کرده است. او با زیرنظرگرفتن بلندمدت خواهران و برادران از سنین کودکی تا بزرگ‌سالی دریافت که بهترین روش برای تشخیص وضعیت رابطه خواهر برادری، بررسی رابطه هریک از آنان با دیگران است.
به‌گفته کرامر، اگر کودکی بتواند با کودکان دیگر درست ارتباط برقرار کند، این تعامل صحیح را با خواهر و برادرانش نیز ایجاد خواهد کرد. مثلا اگر کودکی هنگام بازی با دیگران می‌تواند از پس تعارضات برآید و مرتب با آنها گلاویز نشود، با خواهر و برادرش نیز چنین رفتاری خواهد داشت.
نقش رفتار والدین در سلامت رابطه خواهر و برادر
یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر رابطه خواهر و برادر، رفتار والدین با فرزندان است. والدین می‌توانند رفتار مناسب خود را به فرزندانشان منتقل کنند. فینبرگ می‌گوید: «اگر والدین نشان دهند که می‌توانند تعارض‌های خود را درست و منطقی حل کنند، کودکان نیز آن را می‌آموزند.» او همچینن توصیه می‌کند که والدین استانداردهای رفتاری مشخصی را تعیین کنند. مثلا از فرزندان انتظار داشته باشند که همیشه و در تمام مراحل زندگی یار و یاور هم باشند. فینبرگ تأکید می‌کند که والدین هرگز نباید قلدری و دعوای بین فرزندان را امری عادی و پذیرفتنی تلقی کنند.
علاوه بر اینها، والدین باید هنگام تعارض کودکان را به‌سمت حل اختلاف سوق دهند. والدین باید خواهر و برادر را راهنمایی کنند تا بتوانند خودشان مسائل را بین یکدیگر حل کنند نه اینکه مدام با مداخله مشکل را برطرف کنند. چنین کاری توان حل مسئله را از کودکان سلب و آنها را وابسته می‌کند.
جمع‌بندی
رابطه خواهر و برادری رابطه‌ای عمیق است که بسیاری از انسان‌ها در زندگی تجربه‌اش می‌کنند. سلامت این رابطه نقش مهمی در خوشبختی و شادی افراد دارد. اگر این رابطه دچار مشکل شود، ممکن است آثار و پیامدهای زیان‌بارش تا پایان عمر همراه فرد بمانند. نقش والدین در ایجاد رابطه‌ای سالم بین فرزندان بسیار مهم است.
امیدواریم رابطه صمیمی و مناسبی با خواهران و برادرانتان داشته باشید. برای ما از تجربیات خود بنویسید. منتظر نظرات شما هستیم.
