کم‌خونی فقر آهن چیست؟
کم‌خونی فقر آهن زمانی اتفاق می‌افتد که آهن کافی در بدن وجود نداشته باشد. اهمیت آهن به این دلیل است که به بدن کمک می‌کند به میزان کافی اکسیژن دریافت کند. بدن از آهن برای تولید هموگلوبین استفاده می‌کند. هموگلوبین بخشی از سلول‌های قرمز خون است و اکسیژن را در بدن حمل و انتقال می‌دهد. اگر در بدن شما به اندازه‌ی کافی آهن وجود نداشته باشد، بدن‌تان سلول‌های قرمز کوچک‌تر و کمتری می‌سازد. در این وضعیت بدن شما هموگلوبین کمتری خواهد داشت و نمی‌تواند اکسیژن کافی دریافت کند. کمبود آهن رایج‌ترین علت کم‌خونی محسوب می‌شود، ولی دلایل، علائم و درمان آن چه می‌تواند باشد؟
علت کم‌خونی فقر آهن چیست؟
علت کم‌خونی فقر آهن میزان پایین آهن در بدن است و بدن ممکن است به این دلایل میزان آهن پایینی داشته باشد:
– خونریزی شدیدِ دوران قاعدگی
– عدم دریافت آهن کافی از طریق غذا. این شرایط در افرادی رخ می‌دهد که به آهن زیاد نیاز دارند مثل کودکان، نوجوانان و زنان باردار.
– وجود خونریزی داخلی. این خونریزی‌ها ممکن است به دلیل مشکلاتی از قبیل زخم‌معده، بواسیر یا حتی سرطان اتفاق بیفتد. همچنین علت دیگر چنین خونریزی‌هایی مصرف مرتب آسپرین است. خونریزی داخلی معمول‌ترین علت کم‌خونی فقر آهن در مردان و زنان پس از یائسگی است.
– ناتوانی بدن در جذب مناسب آهن. این مشکل ممکن است به دلیل ابتلا به بیماری سلیاک یا برداشتن بخشی از معده یا روده‌ی کوچک اتفاق بیفتد.
علائم این نارسائی چیست؟
ممکن است متوجه علائم کم‌خونی نشوید، چرا که این مشکل به آرامی پیشرفت پیدا می‌کند و ممکن است علائم آنقدر واضح و شدید نباشند. در حقیقت، ممکن است تا زمانی که کم‌خونی شما وخیم‌تر نشود، اصلا متوجه آن نشوید. با وخیم‌تر شدن کم‌خونی ممکن است:
- خیلی زود احساس ضعف و خستگی کنید
- احساس سرگیجه داشته باشید
- بدخلق یا عصبی شوید
- سردرد داشته باشید
- رنگ‌پریده به نظر برسید
- نفس کم بیاورید
- نتوانید خوب تمرکز کنید
نوزادان و کودکان خردسالی که به کم‌خونی دچار هستند ممکن است:
- بدعنقی کنند
- دامنه‌ی توجه‌شان کم شود
- رشد آهسته‌تری نسبت به حالت نرمال داشته باشند
- مهارت‌هایی مثل راه رفتن یا صحبت کردن را دیرتر از حالت نرمال یاد بگیرند
کم‌خونی در کودکان باید هرچه زودتر درمان شود تا مشکلات روانی و رفتاری در کودکان طولانی نشود.
چگونه می‌توان کم‌خونی فقر آهن را تشخیص داد؟
اگر فکر می‌کنید کم‌خونی دارید، به پزشک مراجعه کنید. پزشک شما را معاینه خواهد کرد و از شما درباره‌ی علائم و سابقه‌ی درمانی‌تان خواهد پرسید. از شما آزمایش خون گرفته خواهد شد. این آزمایش ممکن است شامل شمارش سلول‌های قرمز خون و تست آهن برای تعیین میزان آهن خون باشد.
همچنین ممکن است آزمایش‌های دیگری برای شناخت دلایل کم‌خونی از شما گرفته شود.
روش‌های درمان کم‌خونی فقر آهن چیست؟
پزشک شما احتمالا قرص‌های مکمل آهن و مصرف غذاهای سرشار از آن را برای درمان کم‌خونی تجویز می‌کند. بسیاری از افراد پس از چند روز مصرف قرص آهن حس بهتری خواهند داشت. اما حتی با وجود چنین حسی نباید مصرف این قرص را متوقف کنید چرا که برای ساخت آهن در بدن می‌باید این قرص را چند ماه مصرف نمایید.
اگر پزشک علت دقیق کم‌خونی شما، مثلا خونریزی معده را متوجه شود، به درمان آن نیز خواهد پرداخت.
اگر احساس می‌کنید که دچار کم‌خونی هستید، نباید به خود‌درمانی روی بیاورید. به هیچ وجه بدون تجویز پزشک و خودسرانه قرص آهن مصرف نکنید. اگر چنین کاری انجام دهید، ممکن است میزان آهن خون شما بیش از حد بالا برود یا حتی دچار مسمومیت آهن شوید. شاید دلیل کمبود آهن بدن شما، مشکلاتی جدی نظیر خونریزی معده یا سرطان روده‌ی بزرگ باشد. روش درمان چنین بیماری‌هایی چیزی غیر از مصرف قرص آهن است.
تاثیر قرص آهن وقتی به همراه ویتامین C یا آب‌پرتغال مصرف شود، بیشتر خواهد شد. اما هرگز نباید این قرص را با شیر، کافئین، غذای پرفیبر یا غذای سرشار از آنتی‌اسید مصرف کنید.
آیا می‌توان از ابتلا به کم‌خونی فقر آهن پیشگیری کرد؟
شما می‌توانید با مصرف روزانه‌ی غذاهایی که حاوی آهن هستند از کم‌خونی پیشگیری کنید. غذاهای سرشار از آهن عبارتند از گوشت، سبزیجات و غلات سبوس‌دار مثل غلات غنی‌شده از آهن.
روش پیشگیری از کم‌خونی در نوزادان و خردسالان، دنبال کردن توصیه‌های مربوط به تغذیه‌ی نوزدان و کسب اطمینان از دریافت میزان مناسب آهن توسط نوزدان و کودکان است.
اگر باردار هستید، با مصرف ویتامین‌های دوران بارداری از کم‌خونی پیشگیری کنید. پزشک برای شما ویتامین‌هایی تجویز خواهد کرد که حاوی آهن باشند. همچنین او برای تشخیص احتمالی کم‌خونی از شما آزمایش خون خواهد گرفت. اگر کم‌خون باشید، باید دوزهای بالاتری از قرص آهن را مصرف کنید.
چه غذاهایی سرشار از آهن هستند؟
گوشت گاو
اگر از دوستداران گوشت هستید، گوشت گاو بهترین نوع گوشت برای دریافت مقداری آهن است. ۱۷۰ گرم از استیک گوشت راسته حاوی ۳.۲ گرم از این ماده‌ی معدنی مهم است. میزان نیاز روزانه‌ی بدن به آهن بستگی به سن و جنسیت دارد. مردان نیازمند ۸ میلی‌گرم آهن هستند. زنان زیر ۵۰ سال باید ۱۸ میلی‌گرم و بالای ۵۰ سال، ۸ میلی‌گرم آهن دریافت کنند. نیاز زنان باردار به آهن نیز ۲۷ میلی‌گرم در روز است.
گوشت مرغ و طیور
اگر گوشت قرمز نمی‌خورید، نگران نباشید. گوشت طیور هم منبع خوبی از آهن هستند. بوقلمون، مرغ یا اردک را حتما امتحان کنید.
۸۵ گرم گوشت اردک دارای ۲.۳ میلی‌گرم آهن است. همین مقدار از گوشت مرغ یا بوقلمون، تامین‌کننده‌ی ۱ میلی‌گرم آهن است.
سبزیجات برگ‌‌تیره
اگر به دنبال یک غذای چاشنی خوشمزه هستید، اسفناج، کلم‌پیچ و کولارد سبز باعث بالا رفتن میزان آهن بدن شما می‌شود. راه‌های زیادی برای آماده کردن چنین غذاهایی وجود دارد. این سبزیجات را بخارپز، تفت داده یا خام خرد کنید و به سالادتان اضافه کنید. همچنین می‌توانید آنها را در یک اسموتی مخلوط کنید.
ماهی
ماهی یک غذای سرشار از پروتئین با چربی کم است که مقدار مناسبی آهن به رژیم غذایی شما می‌افزاید و اصلا مهم نیست که پرورشی یا طبیعی باشند. ماهی‌های تُن، ساردین، خال‌مخالی و روغن‌ماهی کوچک منابع خوبی از مواد معدنی هستند.
میگو
اگر نمی‌توانید خود را در مقابل یک بشقاب غذای دریایی کنترل کنید، خبر خوب اینکه شما می توانید این غذای مورد علاقه تان را میل کنید و مقداری آهن هم به بدن‌تان وارد کنید. میگو منبع غنی از آهن است.
مقداری از آن را در برنج قهوه‌ای یا غنی‌شده‌ی خود بریزید و غذای خود را به یک غذای دلپذیر و سرشار از آهن تبدیل کنید.
غذاهای مورد علاقه‌ی گیاهخواران
اگر اصلا گوشت نمی‌خورید، باز هم می‌توانید آهن مورد نیاز بدن خود را دریافت کنید. توفو یا پنیر لوبیا گزینه‌ی خوبی است. لوبیاهای قرمز و سفید و نخود هم همین‌طور.
مواد غذایی گیاهی، دارای آهن‌ِ بدون هِم هستند این یعنی اینکه بدن شما نمی‌تواند چنین آهنی را مثل آهن هِم‌داری که در گوشت وجود دارد جذب کند.
غذای گیاهی خود را به همراه یک نوشیدنیِ حاوی ویتامین C مصرف کنید. این ویتامین به جذب بهتر آهن کمک می‌کند.
غلات
وعده‌ی صبحانه بهترین وقت برای جذب هر چه بیشتر آهن است. کرم گندم یا سبوس و بلغور غلات همگی روش‌های خوبی برای این کار هستند. این وعده‌ی غذایی خود را با اضافه کردن چند تکه توت‌فرنگی مغذی‌تر کنید.
تخم‌مرغ
اصلا مهم نیست تخم‌مرغ‌تان را به چه روشی درست می‌کنید، با مصرف آن مقدار قابل توجهی آهن جذب می‌کنید. همچنین نان گندم یا نان سفید غنی‌شده هم مقداری آهن به وعده‌ی غذایی شما اضافه می‌کند، پس یک تکه نان کنار تخم‌مرغ خود بگذارید.
اما باید به یاد داشته باشید که خوردن قهوه یا چای داغ آهن تخم‌مرغ را می‌سوزاند. این نوشیدنی‌ها مانع از جذب آهن در بدن می‌شوند.
عصاره‌ی شگفت‌انگیز
شما آهن را در بعضی جاهای غیرمنتظره پیدا خواهید کرد. مثلا با ریختن مقداری عصاره‌ی افرا به روی پن‌کیک‌تان، به وعده‌ی غذایی خود مقداری آهن اضافه می‌کنید.
همچنین می‌توانید با مصرف عصاره‌ی ذرت یا ملاس، آهن دریافت کنید.
آجیل و خشکبار
شما می‌توانید خودتان یک میان‌وعده‌ی سرشار از آهن درست کنید. ابتدا با بادام‌هندی یا پسته شروع کنید و میوه‌های خشک‌شده‌ای مثل کشمش، آلو، خرما یا هلو اضافه کنید.
میوه‌های تازه
هندوانه چیزی بیش از یک میوه‌ی دلچسب و خنک برای روزهای گرم تابستان است. یک تکه‌ی کوچک آن می‌تواند دارای ۳ میلی‌گرم آهن باشد. ۵ انجیر متوسط هم حاوی همین مقدار آهن است. موز و سیب هم به ترتیب ۱ و ۰.۵ میلی‌گرم آهن دارند.
شکلات
آنقدر هم سخت نگیرید و مقداری با خودتان راحت باشید. با یک ناخنک زدن به شکلات تلخ، می‌توانید مقداری آهن جذب کنید. یک تکه‌ی ۸۵ گرمی شکلات، ۷ میلی‌گرم آهن به بدن شما هدیه می‌دهد.
