سقط جنین پایان ناخواسته بارداری، پیش از هفته بیستم است که در ۱۰ تا ۲۵ درصد از کل بارداری‌ها رخ می‌دهد. البته تعداد واقعی موارد سقط جنین بیشتر است؛ زیرا بسیاری از آنها زمانی اتفاق می‌افتند که مادر از بارداری خود اطلاعی ندارد. در ادامه، دلایل سقط جنین در ۳ماهه اول و دوم بارداری و مواد غذایی‌ای را که ممکن است موجب سقط جنین شوند معرفی می‌کنیم. در پایان نیز عواملی را که در سقط جنین نقشی ندارند بیان می‌کنیم.
دلایل سقط جنین در ۳ماهه اول بارداری
از هر ۴ سقط جنین، حدود ۳ مورد در ۳ماهه اول بارداری رخ می‌دهد. دلایل سقط جنین در ۳ماهه اول عبارت‌اند از:
۱. مشکلات کروموزومی
نیمی از موارد سقط جنین ناشی از مشکلات کروموزومی است. کروموزوم‌ها بلوک‌هایی از دی. ان. ای (DNA) هستند که در آنها مجموعه مفصلی از دستورات وجود دارد؛ دستوراتی که طیف گسترده‌ای از عوامل (از چگونگی رشد سلول‌های بدن تا رنگ چشم کودک) را کنترل می‌کنند.
گاهی در لقاح مشکلی ایجاد می‌شود و کروموزوم‌های سلول تخم بیشتر یا کمتر از حد طبیعی است. معمولا دلیل این مسئله مشخص نیست. این مشکل کروموزومی مانع از رشد طبیعی جنین و در نتیجه، سقط جنین می‌شود. گاهی نیز در زمان تقسیم سلول‌های جنینی به‌طور تصادفی خطاهایی رخ می‌دهد. بعضی از این خطاها به‌دلیل معیوب‌بودن اسپرم یا تخمک رخ می‌دهند.
بعضی از دلایل سقط جنین ناشی از ناهنجاری‌های کروموزومی عبارت‌اند از:
- حاملگی پوچ (Blighted Ovum): هیچ رویانی شکل نمی‌گیرد. حاملگی پوچ از دلایل سقط جنین زودهنگام است.
- مرگ درون‌رحمی جنین: رویان (Embryo) شکل می‌گیرد، ولی پیش از بروز علائم سقط جنین، رشد آن متوقف می‌شود.
- بارداری مولار (Molar Pregnancy): هر دو مجموعه کروموزوم از پدر دریافت می‌شود، ولی جنینی شکل نمی‌گیرد. در این حالت شاهد رشد غیرطبیعی جفت هستیم.
- حاملگی مولار نسبی (Partial Molar Pregnancy): کروموزوم‌های مادر باقی می‌مانند، ولی دو سری کروموزوم از پدر دریافت می‌شود. حاملگی مولار نسبی با ناهنجاری‌های جفت و رشد غیرطبیعی جنین همراه است.
۲. وجود مشکل در جفت
جفت اندامی است که سیستم گردش خونی مادر را به جنین متصل می‌کند. وجود مشکل در جفت ممکن است موجب سقط جنین شود.
عوامل خطر سقط جنین زودهنگام
سقط جنین زودهنگام می‌تواند اتفاقی باشد، ولی عواملی نیز وجود دارد که احتمال بروز آن را افزایش می‌دهد:
- سن مادر: در زنان زیر ۳۰ سال، از هر ۱۰ بارداری یک مورد به سقط جنین ختم می‌شود. ولی احتمال سقط جنین در زنان ۳۵ساله یا بیشتر نسبت به زنان جوان‌تر بالاتر است. احتمال سقط جنین در زنان ۳۵ تا ۳۹ ساله ۲۰ درصد است (۲ مورد از هر ۱۰ بارداری) و در سن ۴۰سالگی این احتمال به ۴۰ درصد افزایش می‌یابد و در ۴۵سالگی احتمال سقط جنین ۸۰ درصد است و بیش از ۵ مورد از هر ۱۰ بارداری به سقط جنین ختم می‌شود.
- مصرف زیاد کافئین (مصرف بیش‌ازحد کافئین در دوران بارداری، بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز، احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد)؛
- اضافه‌وزن و چاقی؛
- مصرف مواد مخدر؛
- سیگارکشیدن؛
- ضربه جسمی؛
- مصرف الکل.
دلایل سقط جنین در ۳ماهه دوم بارداری
۱. بیماری‌های مزمن مادر
مشکلات سلامتی و بیماری‌های مزمن مادر نیز ممکن است از عوامل سقط جنین در ۳ماهه دوم باشند، به‌ویژه اگر درمان یا کنترل نشوند:
- بیماری قلبی؛
- بیماری کلیوی؛
- پرفشاری خون؛
- نشانگان آنتی فسفولیپید (APS)؛
- دیابت (اگر به‌خوبی کنترل یا درمان نشود)؛
- بیماری تیروئید (پرکاری و کم‌کاری تیروئید)؛
- لوپوس و انواع دیگر اختلالات سیستم ایمنی بدن.
۲. عفونت‌ها
بسیاری از عفونت‌های موجود در بدن مادر نیز ممکن است موجب سقط جنین شوند. گاهی وجود عفونت در اطراف جنین به پاره‌شدن کیسه آب، پیش از هرگونه درد یا خون‌ریزی منجر می‌شود:
- مالاریا؛
- کلامیدیا؛
- سفلیس؛
- ایدز (HIV)؛
- واژینوز باکتریایی؛
- سیتومگالوویروس؛
- سوزاک (Gonorrhoea)؛
- سرخجه (سرخک آلمانی).
۳. مسمومیت غذایی
مسمومیت غذایی ناشی از مصرف غذاهای آلوده نیز ممکن است احتمال سقط جنین را افزایش دهد، برای نمونه:
- سالمونلا (Salmonella): معمولا با خوردن تخم‌مرغ خام یا نیمه‌پخته ایجاد می‌شود؛
- توکسوپلاسموز یا توکسوپلاسموزیس: با مصرف گوشت آلوده خام یا به‌اندازه‌کافی پخته نشده ایجاد می‌شود؛
- لیستریوز یا لیستریوسیس (listeriosis): بیشتر در محصولات لبنی غیرپاستوریزه مانند پنیر آبی دیده می‌شود.
۴. داروها
داروهایی که احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- رتینوئیدها (برای مشکلات پوستی مانند اگزما و آکنه استفاده می‌شوند)؛
- میزوپرستول (برای مشکلاتی مانند روماتیسم مفاصل استفاده می‌شود)؛
- متوترکسات (این دارو نیز برای درمان بیماری‌های خودایمنی مانند روماتیسم مفاصل تجویز می‌شود)؛
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) (داروهایی مانند ایبوپروفن که برای تسکین درد و التهاب تجویز می‌شوند).
۵. ساختار رحم
مشکلات و ناهنجاری‌های رحم نیز ممکن است در ۳ماهه دوم موجب سقط جنین شوند. بعضی از این مشکلات و ناهنجاری‌ها عبارت‌اند از:
- شکل غیرطبیعی رحم؛
- رشد غیرسرطانی در رحم (که فیبروم نامیده می‌شود).
۶. ضعف گردن یا دهانه رحم
یکی از دلایل سقط جنین در ۳ماهه دوم بارداری ضعف دهانه رحم است، که نارسایی دهانه رحم یا دهانه رحم ناکارآمد نیز نامیده می‌شود. در این شرایط عضلات دهانه رحم ضعیف‌اند و نمی‌توانند جنین را نگه دارند. ضعف دهانه رحم می‌تواند به‌دلیل آسیب قبلی در این ناحیه (مثلا پس از عمل جراحی) ایجاد شود. ضعف عضلانی موجب می‌شود دهانه رحم بسیار زودتر از زمان مناسب و معمولا در ۳ماهه دوم بارداری باز شود و موجب سقط جنین شود.
۷. سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
سندروم تخمدان پلی‌کیستیک بیماری است که در آن در تخمدان‌ها چندین کیست وجود دارد که موجب می‌شود تخمدان‌ها نسبت به شرایط عادی بزرگ‌تر باشند. این بیماری به‌دلیل تغییرات هورمونی در بدن زن رخ می‌دهد. PCOS از دلایل اصلی ناباروری است، زیرا تولید تخمک را کاهش می‌دهد. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد PCOS ممکن است باعث افزایش احتمال سقط جنین در زنان بارور شود.
مواد غذایی‌ای که مصرف آنها احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد
اگرچه باید در دوران بارداری مواظب رژیم غذایی خود باشید، ولی به‌طور خاص نباید برخی خوراکی‌ها را بخورید. ممنوعیت مصرف این خوراکی‌ها برای پیشگیری از سقط جنین در ۳ماهه اول بارداری جدی‌تر است. در ادامه، با این خوراکی‌ها آشنا می‌شویم.
۱. آناناس
آناناس دارای بروملین (Bromelain) است. بروملین دهانه رحم را ضعیف می‌کند و موجب انقباضات زایمان زودهنگام و سقط جنین می‌شود. زنان باردار در مراحل اولیه بارداری می‌توانند مقدار متعادلی از آناناس را مصرف کنند؛ ولی مصرف زیاد آناناس (۷ تا ۱۰ میوه کامل) موجب خون‌ریزی می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر با پزشک خود صحبت کنید.
۲. کنجد
مصرف کنجد در زنان باردار باید اندک باشد. مصرف کنجد، چه سیاه و چه سفید، همراه با عسل در اوایل بارداری شاید دردسرساز شود.
۳. جگر
جگر یا کبد حیوانات سرشار از ویتامین آ است؛ بنابراین مصرف آن ۲ بار در ماه چندان خطرناک نیست و موجب سقط جنین نمی‌شود. منتها مصرف جگر در مقادیر بالا موجب تجمع تدریجی رتینول می‌شود که ممکن است روی سلامت جنین اثر منفی بگذارد.
۴. آلوئه‌ورا
آلوئه‌ورا به‌دلیل فواید سلامتی فراوانش مشهور است و بعضی از زنان باردار در دوران بارداری از آلوئه‌ورا استفاده می‌کنند، ولی این کار اشتباه است؛ زیرا آلوئه‌ورا دارای آنتراکینون است. آنتراکینون نوعی ملین است که موجب انقباضات رحم و خون‌ریزی لگن می‌شود که ممکن است به سقط جنین منجر شود.
۵. پاپایا
پاپایای نارس و پاپایای سبز اجزایی دارند که مانند ملین عمل می‌کنند و موجب زایمان زودرس می‌شوند. دانه‌های پاپایا نیز پر از آنزیم‌هایی است که موجب انقباض رحم و در نتیجه سقط جنین می‌شوند.
۶. محصولات لبنی خام
شیر غیرپاستوریزه و گورگونزولا، پنیر موتزارلا، پنیر فتا و انواع پنیر بری (Brie) دارای باکتری‌های ناقل بیماری، مانند لیستریا مونوسیتوژنز (Listeria Monocytogene) هستند، که ممکن است برای بارداری خطرناک باشند. مصرف این‌گونه محصولات لبنی شاید موجب بروز عوارض بارداری شود.
۷. کافئین
بر اساس پژوهش‌ها، مصرف کافئین در حد اعتدال در دوران بارداری کاملا بی‌خطر است. منتها بهتر است زنان باردار در مصرف آن احتیاط کنند؛ زیرا مصرف بالای کافئین در دوران بارداری ممکن است موجب سقط جنین یا تولد نوزاد کم‌وزن شود. کافئین اثر ادرارآور ملایمی نیز دارد و بنابراین باید در مقادیر محدودی مصرف شود.
۸. ماهی‌هایی با جیوه بالا
زنان باردار باید در مصرف ماهی مراقب باشند و از مصرف گونه‌هایی که جیوه بالایی دارند بپرهیزند، گونه‌هایی مانند ماهی خال‌خالی شاهی، ماهی لیزابه‌سر (Orange Roughy)، نیزه‌ماهی، کوسه، تاج‌ماهی (Tilefish)، اره‌ماهی و ماهی تن چشم‌درشت (Bigeye Tuna). مصرف بیش‌ازحد جیوه ممکن است روی مغز و سیستم عصبی در حال رشد کودک اثر نامطلوبی بگذارد.
۹. گیاهان دارویی
بیشتر متخصصان توصیه می‌کنند در دوران بارداری از مصرف گیاهان دارویی بپرهیزید. گیاهان داروییِ دارای استروئیدها ممکن است اثر نامطلوبی بر رشد جنین بگذارند؛ برای نمونه، سنتلا (Centella) (گیاه بشقابی یا آب‌قاشقی) شاید موجب صدمه به کبد و در نتیجه یرقان شدید و آسیب به مغز کودک شود. دونگ کوئی (Dong Quai) نیز دارای عواملی است که ممکن است موجب سقط جنین یا زایمان زودرس شوند. با این حساب، بهتر است پیش از مصرف هریک از گیاهان دارویی با پزشک مشورت کنید.
۱۰. هلو
مصرف بالای هلو در دوران بارداری ممکن است موجب گرمای اضافه در بدن و در نهایت خون‌ریزی داخلی شود. زنان باردار باید پیش از مصرف هلو آن را پوست بگیرند، زیرا خوردن پرز روی این میوه شاید موجب سوزش و خارش در گلو شود.
۱۱. گوشت فراوری‌شده
مصرف گوشت‌های فراوری‌شده مانند سوسیس، کالباس و پپرونی در دوران بارداری خطرناک است؛ زیرا این گوشت‌ها دارای باکتری‌هایی مانند توکسوپلاسما گوندی، لیستریا و سالمونلا هستند و ممکن است موجب مسمومیت غذایی شوند.
زنان باردار باید از مصرف گوشت‌های نیمه‌پخته یا خام نیز پرهیز کنند؛ زیرا باکتری‌های موجود در آنها ممکن است موجب بروز مشکلاتی جدی مانند سقط جنین، زایمان زودرس یا مرده‌زایی شوند. با این حساب، باید گوشت را خوب بپزید و پیش از مصرف نیز آن را کاملا گرم کنید.
۱۲. تخم‌مرغ خام
در دوران بارداری باید در مصرف تخم مرغ و تخم سایر پرندگان دقت کنید؛ زیرا تخم‌مرغ حاوی باکتری سالمونلاست که ممکن است به بروز مشکلاتی مانند مسمومیت غذایی، اسهال، تب، درد روده و حتی سقط جنین منجر شود. بهتر است تخم‌مرغ را کاملا بپزید تا سفیده و زده آن سفت شود. این کار موجب کشته‌شدن باکتری‌ها می‌شود و مصرف آن را بی‌خطر می‌کند.
۱۳. سبزیجات شسته‌نشده و پوست‌گرفته‌نشده
سبزیجات برگ‌سبز برای زنان باردار مفیدند، ولی سبزیجات خامی که درست شسته و ضدعفونی نشده‌اند دارای توکسوپلاسما گوندی‌اند. توکسوپلاسما گوندی انگل شایعی است که موجب توکسوپلاسموز می‌شود. اگر زن باردار آلوده شود، ممکن است این آلودگی را به جنین نیز انتقال دهد. با این حساب، سبزیجات را پیش از مصرف مدتی در محلول آب و نمک قرار دهید و سپس زیر آب روان بشویید. زنان باردار باید سبزیجات را خوب بشویند، پوست بگیرند و بپزند.
۱۴. غذاهای دریایی
بسیاری از غذاهای دریایی (مانند صدف خوراکی، سوشی و میگو) به لیستریا آلوده‌اند و این آلودگی ممکن است به مشکلات بارداری مانند زایمان زودرس یا سقط جنین منتهی شود. با این حساب، فقط باید غذاهای دریایی کاملا پخته‌شده را مصرف کنید. اگر به رستوران ژاپنی می‌روید، احتیاط کنید؛ زیرا ممکن است که قسمت داخلی غذای دریایی شما خام باشد.
۱۵. بعضی از ادویه‌جات
ادویه‌جات و سبزیجات معطر به غذاها طعم می‌دهند، ولی بهتر است در دوران بارداری از بعضی از آنها (مانند شنبلیله، آنقوزه (Asafoetida)، سیر، سنبل ختایی و نعناع فلفلی) استفاده نکنید؛ زیرا این ادویه‌جات و سبزیجات معطر ممکن است رحم را تحریک کنند و موجب انقباضات، زایمان زودرس و سقط جنین شوند.
۱۶. سیب‌زمینی جوانه‌زده
اگر سیب‌زمینی مدتی طولانی بماند، جوانه‌های سبز کوچکی روی آن رشد می‌کند. مصرف چنین سیب‌زمینی‌هایی برای زنان باردار خطرناک است؛ زیرا سیب‌زمینی جوانه‌زده دارای سولانین است که ممکن است رشد جنین را مختل کند.
۱۷. جوانه خام
جوانه‌ها در میان بسیاری از مردم محبوب‌اند، ولی جوانه‌های خامی مانند جوانه شبدر، یونجه، تربچه و ماش دارای سالمونلا هستند؛ بنابراین زنان باردار باید جوانه‌ها را به‌صورت پخته مصرف کنند و از خوردن جوانه‌های خام بپرهیزند.
۱۸. الکل
الکل روی رشد مغز جنین اثر منفی می‌گذارد و احتمال سقط جنین و مرده‌زایی را نیز افزایش می‌دهد. حتی مقدار اندکی الکل نیز ممکن است موجب تولد نوزادی با ناهنجاری‌های صورت، نارسایی قلبی و ناتوانی‌های ذهنی شود.
۱۹. مواد غذایی کم‌ارزش
این مواد غذایی ارزش غذایی بالایی ندارند و فقط کالری، چربی و قند بالایی دارند. مصرف قند بالا در دوران بارداری موجب دیابت بارداری، افزایش وزن و بیماری‌های قلبی می‌شود. مصرف این غذاها احتمال تولد نوزادی با وزن بالا را نیز افزایش می‌دهد.
چه عواملی باعث افزایش احتمال سقط جنین نمی‌شوند؟
علاوه بر مواردی که باعث سقط جنین می‌شوند، دانستن مواردی که باعث سقط جنین نمی‌شوند نیز مهم است. فرد باردار باید بداند که کدام عوامل باعث سقط جنین نمی‌شوند تا در سبک زندگی خود در دوران بارداری بیشتر دقت کند و در صورت نیاز با پزشک خود مشورت کند.
این عوامل احتمال سقط جنین را افزایش نمی‌دهند:
- ایجاد شوک یا ترس در طول بارداری؛
- بلندکردن اشیا یا زورزدن (Straining) در دوران بارداری؛
- وضعیت عاطفی مادر در دوران بارداری (مانند استرس یا افسردگی)؛
- برقراری رابطه جنسی در دوران بارداری (رابطه جنسی از دلایل سقط جنین به شمار نمی‌رود)؛
- مصرف غذاهای پرادویه (به‌جز ادویه‌هایی که در بخش پیش گفتیم، خوردن غذاهای تند و پرادویه نه موجب سقط جنین می‌شود و نه احتمال بروز آن را افزایش می‌دهد)؛
- مسافرت هوایی (مسافرت هوایی برای بارداری مضر نیست و خطری ندارد. زنان باردار در بیشتر خطوط هوایی تجاری تا هفته ۳۶ بارداری مجاز به مسافرت هوایی‌اند)؛
- ورزش‌کردن (که در دوران بارداری شامل انجام تمریناتی با شدت بالا، مانند دوچرخه‌سواری و دویدن نیز می‌شود. البته باید درمورد نوع و میزان ورزشی که در دوران بارداری برای شما مناسب است با پزشک یا ماما صحبت کنید)؛
- کارکردن در دوران بارداری (نیازی نیست کارکردن را متوقف کنید، حتی اگر شغل شما مستلزم نشستن یا ایستادن برای مدتی طولانی باشد، زیرا کارکردن در دوران بارداری با احتمال سقط جنین ارتباطی ندارد. منتها نباید در محل کار در معرض تابش‌ها یا مواد شیمیایی مضر قرار داشته باشید. اگر درمورد خطرات مربوط به محل کارتان نگرانی‌هایی دارید، با پزشک خود صحبت کنید).
سخن پایانی
در بسیاری از موارد، علت سقط جنین مشخص نیست و نمی‌توانیم جلوی آن را بگیریم. منتها با کنترل دلایل احتمالی و حفظ رژیم غذایی سالم و متعادل (شامل تمام گروه‌های غذایی)، می‌توانیم احتمال سقط جنین را کاهش دهیم. درمورد تغذیه می‌توانید با متخصص زنان و متخصص تغذیه مشورت کنید.
از تجربه بارداری‌تان برای ما و مخاطبان بگویید. اشتراک نظر و بحث پیرامون چنین مسائلی می‌تواند از نگرانی خیلی‌ها بکاهد و برای برخی راهگشا باشد.
