بخش اعظم دستگاه تناسلی مردان خارج از بدن آنها قرار می‌گیرد و مسئول عمکرد جنسی و تخلیه ادرار است. مهم‌ترین بخش‌های خارجی اندام تناسلی مردانه عبارت‌اند از آلت تناسلی، کیسه بیضه و بیضه‌ها. بخش‌های داخلی نیز مجموعه‌ای از اندام‌های حیاتی مثل مجرای دفران، پروستات و مجرای ادرار هستند. در این مقاله همراه ما باشید تا با عملکرد هرکدام از این اندام‌ها آشنا شوید.
وظیفه دستگاه تناسلی مرد چیست؟
مجموعه‌ای از اندام‌های داخلی و خارجی در کنار یکدیگر دستگاه تناسلی مردان را تشکیل می‌دهند. این اندام‌ها ۳ وظیفه دارند:
- اسپرم و مایع منی (مایع محافظ اطراف اسپرم) را تولید می‌کنند و انتقال می‌دهند؛
- اسپرم را به دستگاه تناسلی زنانه می‌رسانند؛
- هورمون‌های جنسی مردانه را تولید و ترشح می‌کنند.
وجود این اندام‌ها برای تخلیه ادرار، برقراری رابطه جنسی و تولیدمثل ضروری است.
دستگاه تناسلی مردان چطور عمل می‌کند؟
عملکرد دستگاه تناسلی مردان وابسته به هورمون‌ها است؛ این مواد شیمیایی فعالیت سلول‌ها یا اندام‌های مرد را تحریک یا تنظیم می‌کنند. اصلی‌ترین هورمون‌های دخیل در عملکرد دستگاه تناسلی مردان عبارت‌اند از:
- محرک فولیکول (FSH)؛
- هورمون لوتئینه‌کننده (LH)؛
- تستوسترون.
غده هیپوفیز که در ناحیه زیر مغز قرار گرفته و مسئول بسیاری از عملکردهای بدن است، هورمون‌های FSH و LH را تولید می‌کند. وجود FSH برای تولید اسپرم (عمل اسپرماتوژنز) ضروری است و سطح بالای هورمون LH تولید تستوسترون را تحریک می کند که آن هم برای ادامه روند اسپرم‌سازی لازم است. تمام ویژگی‌های مردانه را هورمون تستوسترون ایجاد می‌کند، ویژگی‌هایی مانند:
- قدرت عضلانی؛
- توزیع چربی؛
- توده استخوانی؛
- میل جنسی.
ساختار قسمت خارجی دستگاه تناسلی مردان
بخش عمده دستگاه تناسلی مردان خارج از حفره شکمی یا لگن قرار می‌گیرد. بخش‌های مختلف این قسمت از دستگاه تناسلی عبارت‌اند از:
۱. آلت تناسلی
آلت تناسلی یکی از بخش‌های دستگاه تناسلی آقایان و پر از پایانه‌های عصبی است. این قسمت از ۳ بخش تشکیل شده است.
- بدنه یا شفت: بدنه استوانه‌ای آلت تناسلی از ۳ محفظه داخلی تشکیل می‌شود و بافت اسفنجی داخل این محفظه‌ها هزاران فضای خالی بزرگ را در خود جای می‌دهد. در حالت برانگیختگی جنسی، خون به این فضاهای خالی پمپ می‌شود تا آلت مرد رشد کند، سفت شود و در حالت نعوظ آماده رابطه جنسی باشد. آلت تناسلی پوست شل و الاستیک دارد و امکان تغییر طولی آن کاملا فراهم است.
- کلاهک آلت: بخش انتهایی آلت تناسلی کلاهک نامیده می‌شود. این قسمت در بدو تولد کودک با یک لایه پوستی شل کاملا پوشانده شده است. مسلمانان و یهودیان این پوست را طی عملی به‌نام ختنه برمی‌دارند.
- فرنولوم: جایی که پوست ختنه‌گاه به قسمت زیرین آلت تناسلی وصل می‌شود و یک V کوچک درست زیر کلاهک آلت می‌سازد. بعد از ختنه، بخشی از این قسمت باقی می‌ماند و از بخش‌های حساس آلت تناسلی آقایان است.
۲. دهانه مجرای ادرار
این دهانه در بخش فوقانی آلت تناسلی قرار دارد و منی و ادرار را به خارج از بدن منتقل می‌کند. زمانی که مرد به اوج لذت جنسی و ارگاسم می‌رسد، انزال اتفاق می‌افتد و مایع منی (حاوی اسپرم) از انتهای آلت خارج می‌شود. جالب است بدانید که در حالت نعوظ، مسیر خروج ادرار کاملا مسدود می‌شود و فقط مایع منی می‌تواند از بدن خارج شود.
۳. کیسه بیضه
کیسه بیضه یک کیسه شل پوستی است که پشت آلت تناسلی آویزان است و بیضه‌ها و اعصاب و عروق خونی را نگه می‌دارد. این بخش از دستگاه تناسلی آقایان بیشتر نقش حفاظتی دارد و دمای بیضه‌ها را تنظیم می‌کند. برای آنکه اسپرم در بیضه رشد کند، دمای این بخش باید کمی خنک‌تر از دمای بدن باشد.
ماهیچه‌های دیواره کیسه بیضه ارتجاعی هستند، یعنی وقتی به گرمای بیشتر یا محافظت بیشتر نیاز باشد بیضه‌ها را به بدن نزدیک و برای خنک‌کردنشان آنها را از بدن دور می‌کنند. این بخش از دستگاه تناسلی مردان فوق‌العاده حساس است و تحمل ضربه یا پیچ‌خوردگی را ندارد.
۴. بیضه‌ها
بیضه‌ها ۲ اندام بیضی‌شکل هستند که داخل کیسه بیضه دستگاه تناسلی آقایان قرار می‌گیرند و دو طرف آنها با ساختاری به‌نام طناب اسپرماتیک (طناب منوی) محکم می‌شود. تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترون) و اسپرم به عهده این اندام‌هاست. داخل این اندام‌ها توده‌های مارپیچی وجود دارد که به آنها لوله منی‌ساز گفته می‌شود و وظیفه اسپرم‌سازی را بر عهده دارند.
ساختار قسمت داخلی دستگاه تناسلی مردان
قسمت داخلی اندام تناسلی مردان از چند بخش مختلف تشکیل می‌شود که وجود همه آنها برای تولیدمثل ضروری است. این اندام‌ها عبارت‌اند از:
۱. مجرای دفران
مجرای دفران یک لوله عضلانی طولانی است که از اپیدیدیم به‌سمت داخل حفره لگن و پشت مثانه کشیده شده است. وظیفه این بخش هدایت اسپرم بالغ به‌سمت مجرای ادرار در زمان انزال است.
۲. مجاری انزال
ترکیب مجرای دفران و وزیکول‌های منی مجاری انزال را تشکیل می‌دهد. این بخش به مجرای ادرار منتهی می‌شود.
۳. مجرای ادرار
مجرای ادرار در دستگاه تناسلی مردان لوله‌ای است که ادرار و مایع منی را از بدن خارج می‌کند. البته در حالت نعوظ فقط به مایع منی اجازه خروج می‌دهد و جریان ادرار کاملا قطع می‌شود.
۴. وزیکول‌های منی
اسپرم برای آنکه از بدن خارج شود به انرژی نیاز دارد. وزیکول‌ها یا غدد منی انرژی و سوخت حرکت اسپرم را تأمین می‌کنند. این کیسه‌ها به مجرای دفران متصل می‌شوند و با تولید مایعی سرشار از قند (فروکتوز)، اسپرم را به‌سمت خارج از بدن هل می‌دهند. درصد زیادی از مایع انزالی از همین مایع قندی تشکیل شده است.
۵. غده پروستات
این غده به‌اندازه گردوست و زیر مثانه و جلوی راست‌روده قرار می‌گیرد و باقی مایع انزالی را تولید می‌کند. اسپرم‌ها در طول مسیر خود از غده پروستات عبور می‌کنند و تغذیه می‌شوند. شایع‌ترین مشکلات مربوط به این ناحیه بزرگ‌شدت غده پروستات و سرطان پروستات هستند.
۶. غدد بولبورترال (غدد کاپر یا کوپر)
غدد بولبورترال دو طرف مجرای ادرار و زیر غده پروستات قرار می‌گیرند. مایع شفاف و لغزنده‌ای که این غدد اندام تناسلی مردان تولید می‌کنند، وظیفه روان‌کردن مجرای ادرار و خنثی‌سازی اسیدهای باقی‌مانده در آن را به عهده دارد.
۷. ماهیچه آویزنده (کرماستر یا کرمستر)
کرمستر عضله بالابرنده بیضه است که در هوای سرد، هنگام برانگیختگی یا لمس قسمت داخلی کشاله ران، بیضه‌ها را به بدن نزدیک می‌کند.
۸. اپیدیدیم
اپیدیدیم لوله‌ای دراز و پیچ‌دار است که پشت هر بیضه قرار می‌گیرد و اسپرم‌ها را حمل و ذخیره می‌کند. اسپرم‌هایی که از بیضه‌ها خارج می‌شوند هنوز نابالغ‌اند و قادر به لقاح نیستند. اپیدیدیم وظیفه دارد آنها را به بلوغ برساند.
آیا مردان هم یائسه می‌شوند؟
از اصطلاح یائسگی معمولا برای توصیف پایان عملکرد طبیعی قاعدگی زنان استفاده می‌شود. در این دوره تغییراتی در روند تولید هورمون‌ها رخ می‌دهد و زنان دیگر قادر به بچه‌دارشدن نیستند، در حالی که بیضه هرگز توانایی تولید هورمون را از دست نمی‌دهد.
معمولا در ۴۵ تا ۵۰سالگی بیضه‌ها تغییراتی می‌کنند. این تغییرات بعد از ۷۰سالگی چشمگیر‌تر می‌شوند. اگر بدن مرد سالم باشد، معمولا می‌تواند تا ۸۰سالگی و حتی بعد از آن هم اسپرم‌سازی کند. اما با بالارفتن سن و درگیرشدن با بیماری‌هایی مثل دیابت، بدن برخی از مردان قدرت اسپرم‌سازی را از دست می‌دهد و بچه‌دارشدن در سنین بالا برای آنها سخت‌تر است. البته هنوز مشخص نیست که کاهش عملکرد بیضه موجب خستگی، ضعف، افسردگی و ناتوانی جنسی می‌شود یا خیر، اما پریود و یائسگی مردان مسئله‌ای است که نمی‌توان آن را انکار کرد.
آیا یائسگی مردانه درمان‌شدنی است؟
اگر یائسگی به‌دلیل سطح پایین تستوسترون بدن باشد، می‌توان علائمی مثل بی‌میلی جنسی، افسردگی و خستگی را با درمان جایگزینی هورمون تسکین داد. البته فراموش نکنید که این روش درمان سرطان پروستات را تشدید می‌کند و می‌تواند آترواسکلروز (تصلب شراین) را بدتر کند. بنابراین لازم است فرد قبل از شروع درمان، معاینه‌های فیزیکی و آزمایش‌های لازم را کامل انجام دهد و درباره تمام مزایا و معایب آن با پزشک معالج صحبت کند.
