دستگاه تناسلی زن از ساختارهای داخلی و خارجی تشکیل می‌شود و تمام این ساختارها دست‌به‌دست هم ۳ هدف کلی را برآورده می‌کنند: لذت جنسی، تخلیه ادرار و تولیدمثل. اگر چیز زیادی از آناتومی آلت تناسلی زن نمی‌دانید و با بیماری‌های رایج این نواحی و روش درمان آنها آشنا نیستید، پیشنهاد می‌کنیم تا آخر این مقاله همراه ما باشید.
آناتومی دستگاه تناسلی زنان
اندام تناسلی زنان درست مثل آناتونی دستگاه تناسلی مردان مجموعه‌ای از ارگان‌های داخلی و خارجی در ناحیه تناسلی است. در ادامه، با هر یک از این ساختارها آشنا می‌شویم.
ساختار خارجی آلت تناسلی زن
منظور از ساختار خارجی آناتومی دستگاه تناسلی زنان، تمام بخش‌هایی است که خارج از دهانه واژن قرار می‌گیرند و به مجموعه آنها ولو یا فرج گفته می‌شود. این بخش‌ها عبارت‌اند از:
۱. مونس پوبیس (برآمدگی عانه)
مونس پوبیس ناحیه گوشتی جلوی استخوان لگن (قسمت پایین شکم) است که موی زائد ناحیه تناسلی روی آن رشد می‌کند و وظیفه آن محافظت از استخوان ناحیه شرمگاهی است.
۲. لابیای بزرگ (لبه‌های بیرونی)
چین‌های گوشتی که در دو طرف دهانه واژن قرار دارند و بخش‌های ظریف‌تر آلت تناسلی زن را می‌پوشانند و از آنها محافظت می‌کنند. رنگ طبیعی دستگاه تناسلی زن در این بافت گوشتی از صورتی تا مشکی مایل به قهوه‌ای متغیر است و با افزایش سن تغییر می‌کند.
۳. لابیای کوچک (لبه‌های داخلی)
چین‌های پوستی که درست داخل لابیای بزرگ قرار می‌گیرند. برای برخی زنان این قسمت تا لابیای بزرگ هم امتداد می‌یابد.
۴. کلیتوریس
کلیتوریس بالای فرج و دهانه مجرای ادرار قرار می‌گیرد. یک چین پوستی به‌نام کلاهک کلیتورال بخش اعظم این ناحیه را می‌پوشاند و فقط برآمدگی نوک آن قابل‌مشاهده است. باقی این اندام شبیه محوری اسفنجی چندین سانتی‌متر به داخل بدن برمی‌گردد. این بافت اسفنجی پر از پایانه‌های عصبی است و هنگام برانگیختگی جنسی متورم می‌شود.
۵. دهانه مجرای ادرار
ادرار از مثانه وارد مجرای ادرار می‌شود و از دهانه مجرای ادرار دفع می‌شود. این بخش درست زیر کلیتوریس و بالای دهانه واژن قرار دارد.
۶. دهانه واژن
دهانه واژن بین مجرای ادرار و مقعد قرار گرفته است. خون قاعدگی و نوزاد هر دو از محل دهانه واژن خارج می‌شوند.
۷. پرینه
پرینه زنان در فاصله بین دهانه واژن تا مقصد واقع شده است. ماهیچه‌ها و پایانه‌های عصبی این بخش عملکرد جنسی و سیستم ادراری و دفعی زنان را کنترل می‌کنند.
۸. هایمن
هایمن بافت نازکی در محل دهانه واژن است که عملکرد بیولوژیکی مشخصی ندارد. بافت آن با افزایش سن خاصیت ارتجاعی بیشتری پیدا می‌کند و در مقطعی از زندگی زنان ممکن است دچار تغییر (پارگی یا خراشیدگی) شود. فعالیت جنسی فقط یکی از راه‌هایی است که می‌تواند منجر به تغییر بافت هایمن شود و آسیب‌دیدگی آن لزوما به‌علت فعالیت جنسی نیست، بنابراین اصطلاح پرده بکارت تعریف درست و دقیقی از این اندام نیست.
۹. غدد بارتولین
محل قرارگیری غدد بارتولین دو طرف دهانه واژن است. این غده‌ها وظیفه دارند با ترشحات طبیعی محیط واژن را روان کنند تا عمل مقاربت برای زن راحت‌تر شود.
۱۰. غدد اسکین یا اسکنه
غدد اسکنه که گاهی پروستات زنانه نیز نامیده می‌شوند، در دو طرف مجرای ادرار قرار می‌گیرند و وظیفه آنها روان‌کردن دهانه مجرای ادرار است. برخی این غدد را منبع انزال زنان هنگام تحریک جنسی می‌دانند.
ساختار داخلی آلت تناسلی زن
بخش داخلی دستگاه تناسلی زنانه شامل ساختارهای داخل دهانه واژن است. این بخش‌ها عبارت‌اند از:
۱. واژن
کانال عضلانی واژن دهانه رحم و رحم را به هم وصل می‌کند. بافت این بخش از سیستم تناسلی زن سرشار از کلاژن و الاستین است و زمان تحریک جنسی و زایمان بسط پیدا می‌کند.
۲. دهانه رحم
قسمت پایینی رحم که واژن و رحم را از هم جدا می‌کند، دهانه رحم نامیده می‌شود. این دهانه موقع زایمان گشاد می‌شود تا کودک از رحم به‌سمت واژن حرکت کند و از بدن خارج شود.
۳. رحم
رحم در قسمت تحتانی لگن درست بعد از دهانه رحم قرار می‌گیرد و با ۳ لایه عضلانی یکی از قوی‌ترین عضلات بدن محسوب می‌شود. در دوران بارداری، نوزاد در رحم زندگی می‌کند. هنگام برانگیختگی جنسی قسمت تحتانی رحم به‌سمت ناف بسط پیدا می‌کند و مسیر واژن طولانی‌تر می‌شود.
۴. تخمدان‌ها
اندام‌های کوچکی هستند که دو طرف لگن قرار گرفته‌اند و نقش مهمشان تولید هورمون‌های زنانه (استروژن، پروژسترون) است. البته تولید تخمک در طول دوره تخمک‌گذاری هم به عهده تخمدان‌هاست.
۵. لوله‌های فالوپ یا لوله رحمی
تخمدان‌ها به‌وسیله لوله‌های رحمی از دو طرف به رحم وصل می‌شوند. پرزهای مومانندی به‌نام سیلیا که در جداره لوله‌های فالوپ وجود دارند، تخمک‌ها را به‌آرامی از تخمدان به رحم هدایت می‌کنند.
عملکردهای آناتومی دستگاه تناسلی زنان
۱. تغییرات هورمونی
یکی از مهم‌ترین عملکردهای آلت تناسلی زنان، تولید هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون است. میزان ترشح این هورمون‌ها در طول دوره بلوغ به بیشترین حد خود می‌رسد تا با تحریک تخمک‌گذاری، قدرت باروری زن را بیشتر کند و همچنین بر روان‌سازی واژن و افزایش میل جنسی زن نیز تأثیر می‌گذارد.
۲. لذت جنسی
آناتومی آلت تناسلی زن هم برای لذت از نزدیکی و هم برای تولیدمثل طراحی شده است. ساختارهایی مثل فرج، واژن و لابیا‌ها فوق‌العاده حساس هستند و قسمت کلیتوریس پر از عصب‌های تحریک‌پذیر است که لمس آنها موجب برانگیختگی و لذت جنسی می‌شود.
۳. باردارشدن
صمیمیت جنسی منجر به مقاربت می‌شود که اولین قدم برای باردارشدن است. البته برخی از افراد این عمل را از طریق لقاح مصنوعی و انواع روش‌های کمک‌باروری انجام می‌دهند.
۴. لقاح و باروری
تخمدان زن در طول دوره تخمک‌گذاری تخمک آزاد می‌کند و این تخمک با گذر از لوله‌های فالوپ به‌سمت رحم حرکت می‌کند. پس از ورود مایع منی به داخل واژن، اسپرم به‌سمت تخمک حرکت می‌کند تا در محیط رحم یا در مسیر لوله‌های فالوپ به تخمک بپیوندد و عمل لقاح رخ دهد. این اتفاق ممکن است چند ساعت یا چند روز پس از رابطه جنسی رخ بدهد.
زمانی که تخمک بارور نمی‌شود و خبری از باردارشدن نیست، پوشش داخلی رحم که برای حفاظت از ترکیب تخمک و اسپرم تشکیل شده بود فرو می‌ریزد و چرخه قاعدگی شروع می‌شود. بیشتر زنان هر ۲۸ تا ۳۱ روز ۱ سیکل را پشت‌سر می‌گذراند.
انواع بیماری‌های مربوط به آلت تناسلی زن
۱. واژینیت
نوعی التهاب واژن که از عفونت قارچی یا رشد بیش از حد باکتری‌ها در محیط واژن ناشی می‌شود و با خارش، ترشح و تغییر بوی این ناحیه همراه است. این عارضه با مصرف آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضدقارچ درمان می‌شود.
۲. واژینیسموس
منظور از واژینیسموس اسپاسم غیرارادی عضلات واژن در طول رابطه جنسی است که به زوج‌ها اجازه نزدیکی نمی‌دهد. این عارضه اغلب به ناراحتی‌های عاطفی درباره رابطه جنسی یا بیماری‌های مختلف مربوط است و در صورت تشخیص علت می‌توان آن را با مصرف دارو، مشاوره یا روش‌های دیگر درمان کرد.
۳. زگیل تناسلی
زگیل تناسلی نوعی بیماری مقاربتی است که فرج، واژن و دهانه رحم را درگیر می‌کند. برخی از روش‌های درمانی می‌توانند زگیل واژن ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) را از بین ببرند.
۴. تریکومونیازیس
واژن به‌خاطر انگلی میکروسکوپی به‌نام تریکوموناس عفونت می‌کند. این انگل با رابطه جنسی منتقل می‌شود و درمانش راحت است.
۵. واژینوز باکتریایی (BV)
این بیماری زمانی رخ می‌دهد که تعادل باکتری‌های سالم واژن به هم می‌خورد و در این ناحیه بو و ترشح ایجاد می‌شود. این عارضه اغلب بعد از دوش واژن یا تجربه اولین رابطه جنسی اتفاق می‌افتد و به‌راحتی با مصرف آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود.
۶. ویروس هرپس سیمپلکس (HSV)
ویروس هرپس یکی دیگر از بیماری‌های مقاربتی است که نواحی فرج، واژن و دهانه رحم را آلوده می‌کند و باعث ایجاد تاول‌ها و زخم‌های کوچک، دردناک و پیشرفت‌کننده می‌شود. این عارضه معمولا علائمی ندارد و می‌توان با آن کنار آمد، اما قابل‌درمان نیست.
۷. سوزاک
نوعی عفونت باکتریایی مقاربتی که اغلب دهانه رحم را درگیر می‌کند و باعث ترشحات واژن و خارش این ناحیه می‌شود. سوزاک در نیمی از موارد هیچ‌گونه علائمی ندارد، اما می‌تواند گسترش پیدا کند و منجر به بیماری التهابی لگن و حتی ناباروری شود.
۸. کلامیدیا
منشأ این عارضه که معمولا با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود، وجود باکتری کلامیدیا تراکوماتیس و عفونت مقاربتی است که با درد ناحیه واژن یا شکم همراه است. این عارضه می‌تواند به بیماری التهابی لگن و ناباروری ختم شود.
۹. سرطان واژن
سرطان واژن بسیار نادر است، اما غیرممکن نیست. خونریزی و ترشحات غیرطبیعی واژن از علائم این بیماری هستند.
۱۰. افتادگی واژن
به‌سبب ضعیف‌شدن عضلات لگن (اغلب بعد از زایمان)، رکتوم، رحم یا مثانه به واژن فشار وارد می‌کنند و آن را به‌سمت پایین هل می‌دهند. گاهی در موارد شدید، واژن از بدن بیرون می‌زند.
آزمایش‌های سلامتی آلت تناسلی زن
- معاینه لگن: پزشک با استفاده از اسپکولوم نواحی فرج، واژن و دهانه رحم را معاینه و قدرت عضلات لگن را بررسی می‌کند.
- پاپ اسمیر: هدف از این آزمایش تشخیص سرطان دهانه رحم یا واژن است.
- کشت باکتری: در این آزمایش مقداری نمونه از دهانه رحم و واژن برداشته می‌شود تا عفونت‌های باکتریایی شناسایی شوند.
- کولپوسکوپی: این تست برای بررسی دقیق ولو، واژن و دهانه رحم انجام می‌شود و به شناسایی سرطان و سایر بیماری‌های سیستم تناسلی زن کمک می‌کند.
- بیوپسی واژینال: در این آزمایش برای بررسی رشد مشکوک بافت‌های سلولی و تومور، بخش کوچکی از بافت واژن جدا می‌شود.
درمان بیماری‌های دستگاه تناسلی زن
- داروهای ضدمیکروبی: داروهای ضدقارچ عفونت‌های قارچی را درمان می‌کنند و آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت‌های باکتریایی را از بین می‌برند. برای درمان عفونت‌های ویروسی نیز داروهای ضدویروسی مصرف می‌شود.
- درمان زگیل تناسلی: روش‌های متعددی برای درمان زگیل تناسلی وجود دارد، مثل فریزکردن، مصرف داروهای شیمیایی، سوزاندن با لیزر یا کوتر.
- درمان پساری یا افتادگی واژن: شیئی کوچک و پلاستیکی یا لاستیکی داخل واژن قرار می‌گیرد تا اندام‌های افتاده لگن را در موقعیت خود نگه دارد.
- ورزش کگل: ورزش عضلات لگن می‌تواند افتادگی واژن و بی‌اختیاری ادرار را بهبود ببخشد.
- استروژن‌درمانی: اندام‌های تناسلی داخلی و خارجی زنانه به استروژن پاسخ می‌دهند. پس استروژن‌درمانی یکی از روش‌های پرکاربرد احیای این ساختارها در زنان یائسه است.
- جراحی: در موارد نادر سرطان واژن یا سرطان دهانه رحم، عمل جراحی برای برداشتن تومور انجام می‌شود.
کلام آخر
در این مقاله با بررسی ساختارهای آلت تناسلی زن دریافتیم این دستگاه پیچیده تمام تغییرات دوران بلوغ، بزرگ‌سالی، بارداری و یائسگی را کنترل می‌کند و یکی از حساس‌ترین بخش‌های بدن زنان به شمار می‌رود. اکنون می‌دانیم هر یک از این بخش‌ها چه عملکردی دارند و باید از خطرات و آسیب‌هایی در امان باشند. امیدواریم بعد از مطالعه این راهنما قدمی به درک اهمیت این نواحی و مراقبت بیشتر از آنها نزدیک شده باشید.
