اغلب اوقات، یبوست و حتی یبوست شدید را می‌توان در خانه و بدون مراجعه به پزشک درمان یا از بروز آن پیشگیری کرد. در ادامهٔ این مقاله، ما را همراهی کنید تا همه چیز را در مورد علت یبوست و راه‌کارهای درمان خانگی و مکمل‌هایی که برای درمان یبوست مفید هستند بدانید.
یبوست چیست؟
دشواری در تخلیهٔ روده را یبوست می‌نامند که معمولا با سفت شدن مدفوع همراه است. به عبارت دیگر در یبوست، مدفوع معمولا کندتر از حالت عادی از دستگاه گوارش عبور کرده و دفع می‌شود. پزشکان معمولا زمانی فرد را دچار یبوست می‌دانند که کمتر از ۳ بار در هفته قضای حاجت داشته یا مدفوع خشک، سفت و کوچک، و دفع آن با درد یا دشواری همراه باشد.
میلیون‌ها نفر در جهان به یبوست، این مشکل ناراحت‌کننده و ناخوشایند گرفتار هستند و با وجود تلاش برای پیشگیری از یبوست دائم از این بیماری رنج می‌برند. در ایران، چرخه فعالیت‌های عادی و روزانه حدود ۱ درصد از افراد جامعه به خاطر یبوست دچار اختلال می‌شود.
براساس برآوردها، در حال حاضر مبتلایان به یبوست هر ساله ۲/۵ میلیون بار به پزشک مراجعه می‌کنند که در این میان تعداد زنان بزرگسال، بیشتر از است. براساس گزارش زنان، ۶۰ درصد از آنان حداقل هفته‌ای یک بار، و ۹۰ درصد ماهی یک بار علائم یبوست دارند. بیش از ۶۰ درصد زنانی که به یبوست مکرر مبتلا هستند، بیش از ۱۰ سال است که این علائم را تجربه می‌کنند.
منظور از یبوست در این مطلب مشکلی جدی است که سبب کاهش کیفیت زندگی فرد می‌شود. در ادامه برخی از روش های طبیعی درمان یبوست را به شما معرفی کنیم و از دلایل ابتلا به یبوست می‌گوییم. به کمک این راهکارها می‌توانید بیماری یبوست و حتی در اغلب اوقات، یبوست شدید را کنترل و درمان کنید.
علائم یبوست
شایع‌ترین علائم و نشانه‌های یبوست عبارتند از:
- اجابت مزاج به دفعات کمتر از حد طبیعی
- مدفوعی که دفع آن دشوار یا دردناک است
- نفخ در شکم و افزایش گازهای معده
به یاد داشته باشید که حد طبیعی دفعات اجابت مزاج از فردی به فرد دیگر متفاوت است. نمی‌توانید انتظار داشته باشید روده لزوما تعداد مشخصی دفع در طول روز یا هفته داشته باشد. برخی افراد هر روز بیش از یک بار به دستشویی می‌روند و برخی دیگر به طور متوسط هر دو روز یک بار. نکته‌ی مهم، توجه به عادت‌های معمول خودتان است؛ اگر ناگهان کمتر از آنچه که برای شما «طبیعی» است، به دستشویی می‌روید، احتمالا دچار یبوست شده‌اید.
علاوه بر اینها معمولا علائم ناراحت‌کننده‌ی دیگر از جمله نفخ شکم، گاز معده، کمردرد خفیف و حتی استرس و خستگی نیز در تمام طول روز با شما هستند و با یبوست همراه می‌شوند.
علت یبوست چیست؟
چرا دچار یبوست می‌شوید؟ این بیماری معمولا در اثر ترکیب چندین عامل ایجاد می‌شود، از آن جمله می‌توان به رژیم غذایی، سطح تحرک فرد و سطح استرس اشاره کرد. شایع‌ترین عوامل ایجاد یبوست، نخوردن غذاهایی با فیبر کافی، کمبود آب بدن در اثر مصرف نکردن آب کافی و داشتن استرس غیرمعمول و بیش از اندازه است.
زمانی که فرد دچار یبوست می‌شود، معمولا چند اتفاق در دستگاه گوارش می‌افتد: حرکت مدفوع در روده‌ی بزرگ بسیار کند می‌شود یا اصلا مدفوع کافی ایجاد نمی‌شود که در این صورت تخلیه‌ی روده‌ی بزرگ از لگن به تاخیر می‌افتد. گاهی اوقات هم این دو اتفاق هم‌زمان می‌افتد.
سندروم روده تحریک پذیر (IBS) یکی از بیماری‌هایی است که می‌تواند علت یبوست شما باشد. کارکرد غیرطبیعی گوارش که در بالا ذکر شد، اغلب به اختلالات عملکرد گوارشی، مثل سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر ارتباط دارد. هرچند ابتلا به اختلالات عملکرد گوارشی با عملکرد غیرطبیعی سیستم گوارشی مرتبط است، ممکن است هیچ نشانه‌ای از آسیبی ناشی از بیماری در آنها دیده نشود.
عوامل مؤثر در ابتلا به اختلالات گوارشی
در اینجا فهرستی از عوامل ابتلا به سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر، اختلالات عملکرد گوارشی و یبوست را ارائه کرده‌ایم.
۱. رژیم غذایی نامناسب
رژیم غذایی که دارای غذاهای فرآوری‌شده، شکر، کربوهیدرات های تصفیه‌شده، الکل، چربی‌های ناسالم و مواد افزودنی مصنوعی باشد، عملکرد و حرکت طبیعی روده را با مشکل مواجه می‌کند.
۲. استرس
استرس زیاد باعث تغییر در تولید هورمون و انتقال‌دهندهٔ عصبی می‌شود که روی تنش عضلانی، التهاب، تولید آنزیم و کل عملکرد گوارشی تاثیر مستقیم دارد.
۳. کم‌تحرکی
ورزش جریان خون را افزایش می‌دهد، ماهیچه‌های داخل دستگاه گوارش را تقویت، و به کنترل استرس کمک می‌کند و به‌تبع کم‌تحرکی نیز موجب مشکلات گوارشی می‌شود.
۴. بعضی داروهای خاص
بعضی از داروها می‌توانند باعث یبوست مکرر شوند، مانند داروهای ضدافسردگی، داروهای ضد اسید معده، مکمل های غذایی کلسیم یا آهن، آنتی‌کولینرژیک‌ها، داروهای ضد تشنج، مواد مخدر و ادرارآورها.
۵. عدم تعادل در فلور روده
باکتری سالمی که در دستگاه گوارش زندگی می‌کند و پروبیوتیک نام دارد به تنظیم عملکرد روده کمک زیادی می‌کند. یکی از دلایل اهمیت فیبر برای سلامتی روده، «پری بیوتیک» موجود در غذاهای گیاهی است که باعث رشد باکتری‌های پروبیوتیک می‌شود.
۶. مشکلات تیروئید یا هورمونی
اختلالات تیروئید، «پی ام اس» (PMS) یا همان سندروم پیش از قاعدگی، اختلال در غذا خوردن، دیابت و یائسگی می‌توانند منجر به یبوست شوند. بیماری‌های دیگری چون بیماری پارکینسون، آسیب‌های ستون فقرات یا مشکلات مربوط به عصب که بر عصب دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارد نیز می‌تواند باعث بروز این مشکل شود.
۷. کمبود منیزیم
منیزیم الکترولیتی است که به عملکرد طبیعی عضلات کمک می‌کند. کمبود منیزیم در رژیم غذایی می‌تواند باعث تنش عضلانی شود و علائم استرس را بدتر کند.
۸. عادت‌های بد در اجابت مزاج
برای برخی افراد، عجله در بیرون آمدن از دستشویی و نشستن در موقعیتی نامناسب و ناراحت‌کننده در توالت می‌تواند باعث شود حرکات روده کامل نشده و یبوست ایجاد شود.
۹. خواب نامناسب
از جمله بی‌خوابی و ناراحتی ناشی از مسافرت طولانی با هواپیما.
۱۰. کهولت سن
گاهی اوقات سالمندان اشتهای خود را از می‌دهند (به دلیل مسائلی مانند خوردن غذا به صورت متفاوت، مشکل جویدن و نداشتن انرژی کافی برای پختن غذا)، به عبارت دیگر، فیبر و کالری کافی دریافت نمی‌کنند، بنابراین روند هضم غذا کند می‌شود.
افراد بالای ۶۵ سال در معرض بیشترین خطر قرار دارند. در بین افراد بالای ۵۰ سال، حدود ۱۰ درصد مردان و ۲۰ درصد زنان یبوست مکرر دارند. در سالمندان بالای ۷۰ سال، این میزان به ۲۱ درصد در مردان و ۲۵ درصد در زنان افزایش می‌یابد.
درمان یبوست
اگرچه چای‌ها، محلول‌ها و قرص‌های ضدیبوست ممکن است بتواند به صورت موقت به از بین بردن یبوست کمک کند، اما مصرف بیش از اندازه‌ی آنها می‌تواند موجب عوارض جانبی شود. راه‌های آسان‌تر برای کنترل یبوست از طریق «ملین‌های طبیعی» مثل ورزش، رژیم غذایی سالم و کاهش استرس وجود دارد. گاهی اوقات نیز می‌توانید روش‌هایی مثل پاکسازی روده‌ها با رژیم سوپ استخوان یا با محلول آب و نمک‌دریا و گاهی کمی آب‌لیمو را امتحان کنید.
مواد غذایی مفید برای درمان یبوست
۱. مواد غذایی با فیبر بالا
شامل میوه‌ها و سبزیجات خام، لوبیا، آجیل و دانه‌ها که باید در رژیم غذایی روزانه قرار گیرند. وزارت بهداشت و خدمات انسانی آمریکا فهرستی از بهترین منابع فیبر غذایی را تهیه کرده است:
انواع لوبیا، حبوبات، سیب زمینی شیرین، سیب، گلابی، انواع توت، آلو، آووکادو، چیا و تخم کتان، غلات ۱۰۰ درصد فرآوری نشده، کلم بروکلی، سبزیجات پخته و کدو حلوایی.
۲. سبزیجات با برگ سبز
سبزیجات با برگ سبز نه تنها حاوی فیبر هستند، بلکه منیزیم فراوانی نیز دارند که می‌تواند به بهبود یبوست کمک کند. چون این سبزیجات کم‌کالری و حاوی مقدار زیادی آب هستند، بهتر است روزانه مصرف شوند.
۳. آلو و انجیر
این میوه‌ها فیبر بالایی دارند و مثل ملین عمل می‌کنند. مصرف چند عدد از این میوه‌ها در روز می‌تواند به درمان یبوست کمک کند اما در کل در مصرف انجیر و آلوی خشک زیاده‌روی نکنید؛ چون با وجود کوچکی، حاوی مقدار زیادی قند هستند.
۴. مایعات گرم
مایعات گرم یا هم‌دما با دمای محیط (به جای نوشیدنی‌های سرد)، باعث تحریک روده برای هضم غذا می‌شوند، به خصوص اگر اولین چیزی باشد که صبح‌ها ناشتا می‌نوشید. حتما در اول صبح دمنوش های گیاهی، آب گرم با لیمو ترش، قهوه یا سوپ استخوان بخورید.
۵. آب و مایعات برای آب‌رسانی به بدن
فیبر برای عبور از دستگاه گوارش و تشکیل مدفوع به آب نیاز دارد. فیبر را کم‌کم به رژیم غذایی خود اضافه کنید تا بدن به آن عادت کند. اگر به مصرف بالای فیبر عادت ندارید، حتما آن را با مقدار زیاد آب مصرف کنید تا جذب و عبور آن از دستگاه گوارش آسان شود، به خصوص اگر تصمیم دارید از مکمل‌های فیبر استفاده کنید. مصرف زیاد فیبر بدون نوشیدن آب کافی یبوست و درد شکمی را بدتر کند! اگر تصمیم گرفتید فیبر بیشتری مصرف کنید، هر دو ساعت یک بار ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌لیتر یا یک تا دو فنجان آب بنوشید. در طول روز نیز مصرف آب را افزایش دهید.
مکمل‌های مؤثر در کاهش علائم یبوست
۱. جوانه‌ی چیا و تخم کتان
فیبر زیاد و چربی‌های سالم به جذب آب کمک می‌کند. روغن تخم کتان به چرب و روان‌سازی روده کمک می‌کند. روزانه حدود ۲ تا ۳ قاشق غذاخوری دانه‌ی کتان یا چیا (بهتر است خیس‌خورده باشد تا مواد مغذی آن بیشتر آزاد شود) را با آب یا مایعات دیگر مصرف کنید و یک قاشق غذاخوری روغن دانه‌ی کتانبخورید.
۲. پوست اسپرزه
اسپرزه حاوی فیبر بالا و برای تشکیل مدفوع مفید است. ترکیب این ماده با آب یا مایعات دیگر بر حجم آن می‌افزاید و این امر سبب تحریک روده و عبور سریع‌تر مدفوع از دستگاه گوارش می‌شود. خوب است بزرگسالان و کودکان بالای ۱۲ سال، هر روز یک قاشق غذاخوری پوست اسپرزه با یک فنجان آب یا مایعات دیگر ترکیب و مصرف کنند.
۳. روغن جگر ماهی کاد
در این درمانی سنتی فرد باید هر روز صبح، ناشتا، ترکیب یک قاشق غذاخوری روغن جگر ماهی کاد یا روغن دانه‌ی کتان با یک فنجان آب هویج را بنوشد تا باعث تحریک روده شود.
۴. فیبر سیب
سیب (و گلابی) حاوی نوعی خاصی از فیبر به نام پکتین است. پکتین، این فیبر نامحلول، سبب می‌شود مدفوع حجیم شده و به راحتی از دستگاه گوارش عبور کند. هر روز دو بار ۱ تا ۲ قاشق غذاخوری از این ماده را مصرف کنید.
۵. منیزیم
منیزیم قدرت حرکت روده را بهبود می‌بخشد. این مکمل را به آرامی به رژیم غذایی خود اضافه کنید و اگر دچار اسهال شدید مصرف آن را قطع کنید. روزانه ۲۵۰ میلی‌گرم منیزیم را ۲ تا ۴ بار استفاده کنید.
۶. پروبیوتیک‌ها
حفظ سلامت روده‌ها عامل اصلی جلوگیری از مشکلات گوارشی است. روزانه پروبیوتیک‌هایی مصرف کنید که شامل حداقل ۱۵ میلیارد ارگانیسم زنده و فعال باشد.
۷. آب آلوئه‌ورا
این نوشیدنی به کاهش التهاب و افزایش حرکات روده کمک می‌کند. برای درمان یبوست، روزانه یک تا ۴ فنجان (بر اساس شدت علائم) آب آلوئه‌ورا مصرف کنید.
دیگر روش‌های درمان یبوست
شایع‌ترین روش برای درمان یبوست، استفاده از مکمل‌های فیبر و قرص‌های ملین بدون نسخه است. برخی از افراد نیز برای کمک به کنترل حرکات روده و تنظیم عملکرد گوارشی، از داروهایی که پزشکان تجویز می‌کنند، استفاده می‌کنند. اما این روش بسیار کمتر از مسهل‌های ارزان‌قیمت بدون نسخه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ملین‌ها با ایجاد انقباض در عضلات دستگاه گوارش، جذب آب را افزایش می‌دهند یا باعث حجیم شدن مدفوع می‌شوند تا گذر آن از روده سریع‌تر شود. مشکل این است که قرص‌های ملین قسمت رنین آلدوسترون سیستم گوارشی را درگیر می‌کنند و باعث از دست رفتن غیرطبیعی مایعات بدن و در نهایت ضعیف شدن عضلات مورد نیاز برای حرکات روده می‌شود. بدن بعد از مصرف مسهل‌ها، تمام آبی که می‌تواند جذب کند نگه می دارد که باعث ورم یا اِدم می‌شود.
سایر مضرات سوءمصرف مسهل برای سلامت بدن:
- کاهش آب بدن (از دست دادن مایعات)؛
- عدم تعادل الکترولیتی؛
- تغییرات اسیدی/قلیایی؛
- ناتوانی در تولید آنزیم‌های گوارشی کافی؛
- ورم (باقی ماندن آب در بدن)؛
- سرگیجه و حس سبکی سر؛
- آسیب به روده‌ی بزرگ و اندام‌های گوارشی؛
- به صورت یک در میان دچار شدن به اسهال و یبوست؛
- عوارض برای سیستم قلبی و عروقی.
پیشگیری از بروز یبوست
در اغلب موارد، یبوست قابل پیشگیری است و داروهای طبیعی بسیاری برای درمان این مشکل وجود دارند که اگر در حال حاضر دچار این مشکل هستید، می‌توانند به بهبود عملکرد روده‌تان کمک کنند.
داروهای طبیعی پیشگیری از یبوست عبارتند از:
- نوشیدن مایعات گرم؛
- مصرف پروبیوتیک؛
- مصرف آلوئه ورا و … .
انجام تمرینات ذهنی و جسمی
فعالیت بدنی باعث افزایش فعالیت عضلانی در روده می‌شود، بنابراین سعی کنید بیشتر روزهای هفته فعالیت بدنی داشته باشید و تمرینات منظم انجام دهید. ورزش به خصوص در صبح، می‌تواند باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارش، کاهش استرس و ایجاد نگرش مثبت در شما شود. از مینی‌ترامپولین استفاده کنید که باعث تحریک روده و غدد لنفاوی می‌شود. تمرینات سبک مانند نرمش‌های کششی، پیاده روی، دو آهسته، یوگا، شنا یا رقص می‌تواند به عملکرد روده کمک کند.
۱. مدیریت و کاهش استرس
باور می‌کنید ۷۵ تا۹۰ درصد مراجعات به پزشک، مربوط به استرس و عوارض ناشی از آن است؟ یبوست قطعا یکی از آنهاست. استرس به شکل‌های مختلف خود را در بدن نشان می‌دهد. شاید همیشه هم نتوانید متوجه اثرات استرس در بدن شوید اما استرس عامل عوارضی مثل افزایش تنش عضلانی، افزایش سطح هورمون‌های استرس مثل کورتیزول، افزایش سطح قند خون، تغییر اشتها، اختلال در هضم طبیعی غذا با تغییر در محیط روده و تاثیر بر عملکرد غده‌ی تیروئید و هورمون‌های دیگر است. راه‌های از بین بردن استرس عبارتند از یوگا یا نرمش‌های کششی، مدیتیشن و مراقبه، دعا و نیایش، گذراندن وقت در بیرون از منزل، خواندن و نوشتن خاطرات، ورزش، حمام گرم و استفاده از روغن‌های آرامش‌بخش.
۲. بیوفیدبک (پس‌خوراند زیستی)
بیوفیدبک به شیوه‌های کار با یک درمانگر اطلاق می‌شود. او با استفاده از ابزارهایی، به شما آموزش می‌دهد چگونه به خواست خود بعضی از بخش‌های بدن را شل و برخی قسمت‌های دیگر را منقبض کنید، به خصوص عضلاتی که هنگام فشار و استرس، منقبض می‌شوند. آموختن شل کردن عضلات لگن کمک می‌کند هنگام اجابت مزاج، مدفوع به آسانی از روده‌ها عبور کند. بیوفیدبک شاید برای همه کارساز نباشد اما براساس تحقیقات در اکثر مواقع بسیار مفید است. در یک جلسه تمرین بیوفیدبک ممکن است در حالی که شما تمرینات شل کردن را به طور متناوب انجام می‌دهید، از یک میل باریک و مخصوص استفاده شود که آن را وارد مقعد می‌کنند تا بتوانند پیشرفت کار را اندازه‌گیری کنند.
خوراکی‌هایی که باعث تشدید یبوست می‌شوند
۱. غذاهای با کالری زیاد و مواد مغذی کم
غذاهای حاوی مقدار زیادی کالری اما با فیبر یا مواد مغذی بسیار اندک، باید کم یا حذف شوند. از این دست غذاها می‌توان به پنیر، فست فود، بستنی، چیپس، غلات صبحانه (سیریال) شیرین‌شده، گوشت فرآوری‌شده مثل کالباس یا هات داگ و غذاهای یخ‌زده با سدیم بالا اشاره کرد.
۲. غذاهای سرخ‌شده
چربی ترانس (که معمولا فقط در غذاهای سرخ‌شده، فست‌فودها و محصولات بسته‌بندی پرچرب یافت می‌شود) سبب کندی انتقال مدفوع در روده می‌شود، و اساسا روند هضم غذا را مختل می‌کند.
۳. الکل
الکل ادرارآور است و سبب از دست دادن مایعات بدن می‌شود؛ به همین علت مصرف الکل، سیستم گوارش انسان را مختل و یبوست را بدتر می‌کند.
۴. محصولات لبنی پاستوریزه
برخی از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز هستند و مصرف محصولات لبنی پاستوریزه می‌تواند در آنها منجر به یبوست شود.
۵. آرد تصفیه‌شده
آرد تصفیه‌شده در واقع هیچ فیبری ندارد، بنابراین باعث وخامت یبوست می‌شود.
۶. کافئین
کافئین بسته به کسی که آن را مصرف می‌کند، تاثیرات متفاوتی بر هضم غذا دارد. در برخی افراد، مصرف کافئین ادرارآور است و گاهی باعث افزایش اضطراب می‌شود و یبوست را بدتر می‌کند که همه‌ی اینها علائم مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین است. برای برخی دیگر مصرف کافئین با تحریک انقباض عضلات، باعث بهبود حرکات روده می‌شود. در هر صورت در مصرف قهوه باید اعتدال رعایت شود. در طول روز نیز باید به مقدار کافی مایعات مصرف کنید تا بدن دچار کمبود آب نشود.
هشدارهایی در مورد یبوست
معمولا می‌توان یبوست را تنها با استفاده از مسهل‌ها و داروهای بدون نسخه و بدون نیاز به مراجعه به پزشک درمان کرد اما در برخی موارد، بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید.
- اگر یبوست شما شدید بود و بیش از ۳ هفته طول کشید، به متخصص مراجعه کنید تا مطمئن شوید مشکل اساسی و جدی‌ای وجود ندارد.
- همچنین اگر در مدفوع خود خون مشاهده کردید، نفخ شکم داشتید یا با علائم ورم طحال مواجه شدید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
- اگر یبوست به همراه اسهال متناوب و دوره‌ای اتفاق بیفتد، ممکن است دچار آلرژی غذایی، حساسیت یا واکنش به دارو شده باشید. این مورد می‌تواند با علائم سوتغذیه، تورم دردناک شکم، بثورات پوستی، تب، گیجی، خستگی و درد همراه باشد.
