یکی از دردناک‌ترین اختلالات گوارشی مربوط به نفخ شکم است. در این مطلب قصد دارم به معرفی این بیماری و روش‌های مؤثر پیشگیری و درمان نفخ شکم بپردازم. با خواندن این مطلب دیگر نیازی نیست از عوارض نفخ شکم شکایت کنید.
زمانی که حس می‌کنید معده‌تان ورم کرده است، دچار نفخ شکم شده‌اید. نفخ شکم به علت تجمع بیش از حد گاز در دستگاه گوارش یا اختلال در حرکت عضلات دستگاه گوارشی روی می‌دهد. این شرایط معمولا با فشار و درد همره است؛ شکم هم، بزرگ‌تر به نظر می‌رسد.
نفخ کردن گاهی اوقات با تجمع آب در بدن یکسان در نظر گرفته می‌شود هر چند ۲ مفهوم متفاوت هستند. به بیانی ساده‌تر، نفخ شکم به معنی افزایش تجمع مواد جامد، مایع یا گاز درون سیستم گوارش شماست.
گاهی اوقات مشاهده شده با اینکه فشاری در ناحیه شکم وجود ندارد اما فرد به‌خاطر وجود حساسیت، حس می‌کند دچار نفخ شده است. به‌طور معمول حدود ۱۶ تا ۳۰ درصد مردم دچار نفخ می‌شوند، بنابراین اختلال شایعی است.
نفخ شکم علاوه بر ایجاد درد، سبب بزرگ دیده شدن شکم هم می‌شود که اغلب با چربی شکمی اشتباه گرفته می‌شود.
علت نفخ شکم
اغلب اوقات نفخ کردن به‌خاطر رژیم غذایی روی می‌دهد اما می‌تواند دلایل پزشکی نیز داشته باشد. علت نفخ شکم ممکن است فرایند‌های طبیعی بدن یا شرایط دیگری باشد که دستگاه گوارش را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.
عوامل خارجی نفخ از بیرون وارد بدن می‌شوند و آن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. رایج‌ترین آن هوایی است که هنگام خوردن، نوشیدن و بلع بزاق وارد بدن می‌شود. به‌ویژه وقتی ترشح بزاق به دلایل مختلف مانند حالت تهوع یا رفلاکس اسید معده، افزایش می‌یابد.
منبع عوامل درونی نفخ، دستگاه گوارش است. نفخ ناشی از عوامل درونی اغلب در نتیجه گاز حاصل از برخی خوراکی‌ها یا هضم ناقص آنهاست.
عواملی که نفخ شکم را تشدید می‌کنند
۱. بیماری و مشکلات سلامتی
برخی بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت روده، همچنین برخی سرطان‌ها با انسداد روده ایجاد گاز و نفخ می‌کنند. بنابراین با درمان بیماری‌های روده به درمان نفخ روده کمک می‌شود. فراموش نکنید خطرات نفخ شکم ممکن است به‌خودی‌خود جدی نباشند، اما گاهی نفخ شکم نشانه بیماری‌های جدی‌تر دیگری است.
۲. بیماری‌های کیسه‌صفرا
برخی مشکلات کیسه‌صفرا مانند سنگ کیسه‌صفرا ممکن است باعث ایجاد گاز اضافی در دستگاه گوارش شوند.
۳. یبوست
ممکن است درمان یبوست و نفخ شکم هم‌زمان اتفاق بیفتد. یبوست با به تأخیر انداختن عمل دفع، دفع گاز را هم به تأخیر می‌اندازد. درنتیجه تجمع گاز باعث نفخ می‌شود. بنابراین پیشگیری از یبوست یا درمان آن در درمان نفخ روده مؤثر است.
۴. عفونت دستگاه گوارش
گفتیم که درمان یبوست و نفخ شکم به هم مرتبط‌ند. این موضوع درباره عفونت دستگاه گوارش هم صدق می‌کند. عفونت ویروسی، باکتریایی یا قارچی و همین‌طور مسمومیت غذایی باعث افزایش تولید گاز در دستگاه گوارش و تشدید نفخ می‌شود.
۵. مصرف آنتی‌بیوتیک
برخی آنتی‌بیوتیک‌ها با تحت‌تأثیر قرار دادن فرایند طبیعی روده و باکتری‌های آن، باعث افزایش تولید گاز می‌شوند.
۶. مصرف ملین
استفاده تکرارشونده و بیش‌ازاندازه ملین احتمال بروز نفخ را افزایش می‌دهد.
توصیه‌هایی برای پیشگیری و درمان نفخ شکم
در ادامه با روش‌هایی برای کاهش نفخ شکم آشنا خواهید شد.
۱. حجم زیاد غذا را در مدت زمان کوتاه نخورید
یکی از راه‌های درمان نفخ شکم بعد از غذا، انتخاب وعده‌های غذایی کوچک‌تر و افزودن به تعداد وعده‌ها است.
نفخ شکم برای برخی لزوما با بزرگ‌تر شدن معده یا احساس فشار در ناحیه‌ی شکم همراه نیست؛ این افراد بیشتر احساس نفخ دارند. چنین افرادی در مقایسه با کسانی که به‌ندرت دچار نفخ می‌شوند، حتی با مصرف وعده‌های کوچک نیز احساس نفخ می‌کنند. به همین دلیل کوچک‌تر کردن وعده‌های غذایی، برای درمان نفخ معده مفید خواهد بود.
جویدن غذا علاوه بر اینکه سبب می‌شود تا هوای کمتری وارد بدن شود باعث خواهد شد تا سرعت غذا خوردن پایین بیاید و در نتیجه وعده‌‌ی غذایی کوچک‌تری را مصرف کنید.
۲. از مصرف مواد غذایی که به آنها حساسیت دارید خودداری کنید
یکی از روش‌های درمان نفخ معده اجتناب از مصرف خوراکی‌هایی است که به آنها حساسیت دارید. اگر مواد غذایی را که به آنها آلرژی دارید مصرف کنید، احتمال دارد معده گاز اضافی تولید کند. در ادامه فهرستی از مواد غذایی آلرژی‌زا را معرفی می‌کنم:
- لاکتوز: لاکتوز، کربوهیدرات اصلی درون شیر است. عدم تحمل لاکتوز سبب مشکلات زیادی برای سیستم گوارشی ازجمله نفخ شکم می‌شود؛
- فروکتوز: حساسیت به فروکتوز نیز سبب نفخ می‌شود؛
- تخم مرغ: ایجاد گاز معده و نفخ کردن از نشانه‌های عمومی آلرژی به تخم مرغ است؛
- گندم و گلوتن: عده‌ی زیادی به پروتئین داخل گندم یعنی گلوتن حساسیت دارند. گلوتن سبب ایجاد نفخ می‌شود.
۳. از بلعیدن هوا خودداری کنید
یکی از راه‌های درمان نفخ شکم بعد از غذا، اجتناب از بلع هوا یا گاز هنگام خوردن و نوشیدن است. دو نوع منبع گاز در سیستم گوارشی وجود دارد:
- یکی از آنها توسط باکتری‌هایی که در معده وجود دارند، تولید می‌شود؛
- دیگری توسط هوایی که موقع غذا خوردن یا نوشیدن مصرف می‌کنیم وارد بدن می‌شود. مهم‌ترین آنها درون نوشیدنی‌های گازدار مانند نوشابه وجود دارد. حباب‌های درون این نوشیدنی‌ها، حاوی دی‌اکسیدکربن هستند که بعد از مصرف وارد معده می‌شوند.
آدامس جویدن، استفاده از نی و صحبت کردن حین غذا خوردن نیز سبب افزایش بلعیدن هوا می‌شود.
۴. از مصرف مواد غذایی نفاخ خودداری کنید
بعضی مواد غذاییِ حاوی فیبر، سبب تولید مقادیر بالایی گاز می‌شوند. حبوباتی مانند: لوبیا، عدس و غلات کامل ازجمله‌ی آنها هستند.
بهتر است از یک دفترچه یادداشت استفاده کنید تا متوجه شوید کدام ماده‌ی غذایی سبب تولید گاز بیشتری در بدن می‌شود. مواد غذایی چرب سبب کاهش سرعت گوارش و دیرتر خالی شدن معده می‌شوند که به دیرتر گرسنه شدن کمک می‌کند اما برای افرادی که مستعد نفخ کردن هستند دردسرسازند.
۵. از رژیم غذایی با فودمپِ کم استفاده کنید
تحقیقات زیادی، نشان داده‌اند که کربوهیدرات‌های غیرقابل هضم که با نام فودمپ (FODMAP) شناخته می‌شوند سبب تشدید نشانه‌های سندرم روده تحریک پذیر خواهند شد.
سندرم روده تحریک پذیر، شایع‌ترین بیماری گوارشی در دنیاست. علت این بیماری مشخص نیست اما ۱۴درصد افراد را به خود مبتلا کرده است که اغلب آنها نیز از وجود بیماری بی‌خبرند.
نشانه‌های این بیماری شامل: درد معده، اسهال یا یبوست است. اغلب افراد مبتلا، تجربه‌ی نفخ شکم را داشته‌اند و ۶۰درصد آنها نفخ کردن را بدتر از درد معده می‌دانند.
فهرستی از مواد غذایی با فودمپ کم:
- گندم؛
- پیاز؛
- سیر؛
- کلم بروکلی؛
- کلم؛
- گل كلم؛
- کنگر فرنگی؛
- سیب؛
- گلابی؛
- هندوانه.
۶. مواظب مصرف الکل قند باشید
الکل قند را می‌توانید در انواع نوشیدنی‌های بدون شکر و آدامس‌ها پیدا کنید. الکل قند را جزو شیرین‌کننده‌های بی‌خطر می‌شناسند. هرچند آنها توسط باکتری‌های موجود در روده‌ی بزرگ مصرف می‌شوند و مقادیر بالایی گاز تولید می‌کنند.
زایلیتول، سوربیتول و مانیتول، الکل قند هستند. اریتیتول اما مشکلات کمتری را ایجاد می‌کند اما باید در مصرف مقادیر بالای آن احتیاط به خرج داد.
۷. مکملهای حاوی آنزیم گوارشی مصرف کنید
مکملهای حاوی آنزیم می‌توانند به هضم کربوهیدرات‌های غیرقابل هضم کمک کنند. این مکمل‌ها عموما حاوی ۲ آنزیم هستند:
- لاکتاز: که برای برای هضم لاکتوز کاربر دارد؛
- بیانو: این آنزیم حاوی آلفا گالاکتوزیداز است که در هضم کربوهیدرات‌های غیرقابل هضم مختلفی کاربرد دارد.
۸. از یبوست پیشگیری کنید
یکی از عمومی‌ترین مشکلات گوارشی، یبوست است و علل مختلفی دارد. مطالعات زیادی نشان می‌دهند که یبوست سبب تشدید نفخ شکم می‌شود.
برای درمان یبوست، مصرف فیبرهای محلول در آب توصیه می‌شود. البته مصرف فیبر برای افراد مستعد نفخ باید همراه با احتیاط باشد چرا که فیبر خود سبب افزایش گاز معده می‌شود.
مصرف منیزیم و افزایش فعالیت‌های ورزشی نیز می‌تواند به کاهش یبوست کمک کند.
۹. از پروبیوتیک‌ها استفاده کنید
گازهای تولیدی توسط باکتری‌های روده، یکی از دلایل اصلی نفخ کردن هستند. میزان این باکتری‌ها در بدن افراد، یکسان نیست.
تحقیقات زیادی نشان می‌دهند که مصرف مکملهای حاوی پروبیوتیک می‌تواند به کاهش تولید گاز و به تبع آن نفخ کمک کند. البته محققان اشاره می‌کنند با اینکه مصرف پروبیوتیک سبب کاهش گاز تولیدی معده می‌شود اما باعث از بین رفتن نشانه‌های نفخ نمی‌شود.
۱۰. روغن نعناع مصرف کنید
یکی از علل بروز نفخ، عملکرد نامتعادل ماهیچه‌های دستگاه گوارشی است. داروهای ضد اسپاسم نشان داده‌اند که به حل این مشکل کمک می‌کنند.
روغن نعناع نیز دارای همین خاصیت ضد اسپاسم است. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که روغن نعناع سبب کاهش نشانه‌های سندرم روده تحریک پذیر ازجمله نفخ می‌شود.
۱۱. در موارد حاد به پزشک مراجعه کنید
اگر این عارضه شدت پیدا کرده و در روند عادی زندگی شما اخلال ایجاد کرده است حتما به پزشک مراجعه کنید. همیشه احتمال دارد که نفخ نشانه‌ای از یک بیماری پنهان گوارشی باشد.
درد، خجالت‌زدگی و استرس ناشی از دفع ناخواسته گاز از رایج‌ترین دردسرهایی نفخ شکم است. اما خوش‌بختانه این مشکل راه‌حل دارد. البته اگر نفخ شکم مزمن و طولانی‌مدت است یا درد شدید است، حتما به پزشک مراجعه کنید. اما شاید توصیه‌های این مطلب برایتان مؤثر باشد و خیالتان را آسوده کند.
شما چه روش‌هایی برای درمان نفخ شکم می‌شناسید؟ کدام روش‌ها را بیشتر توصیه می‌کنید؟
