درمان ناباروری؛ هر آنچه باید درباره علل و راه‌‌‌های تشخیص آن بدانید

در علم پزشکی، عوامل خطرساز مواردی هستند که احتمال گسترش یک شرایط، بیماری یا علائم بیماری را بیشتر می‌کند. برای مثال احتمال ابتلای افراد چاق به بیماری دیابت نوع ۲ درمقایسه با افرادی که وزن مناسبی دارند، خیلی بیشتر است. بنابراین چاقی یک عامل خطرساز برای ابتلابه دیابت نوع ۲ محسوب می‌شود. در اینجا عواملی که می‌تواند برای ناباروری خطرساز باشد، ذکر شده است.

۱. سن

احتمال باروری خانم‌ها از ۳۲ سالگی به بعد کاهش می‌یابد. همچنین توانایی باروری در مردان ۵۰ سال کمتر از مردان در ۲۰ سالگی است (توانایی باروری مردان بعد از ۴۰ سالگی کاهش می‌یابد).

۲. سیگار کشیدن

سیگار کشیدن به‌طور مشخصی خطر ناباروری را هم در مردان و هم در زنان افزایش می‌دهد. علاوه‌براین کشیدن سیگار میزان تأثیر درمان‌های باروری را کم می‌کند. حتی زمانی که خانمی موفق به باروری شود، با سیگار کشیدن خطر سقط جنین و یائسگی زودرس در او بیشتر خواهد شد.

۳. مصرف الکل

برای خانم‌های باردار مصرف هر مقداری از الکل، خطرات جدی دارد. مصرف زیاد الکل باروری مردان را کاهش می‌دهد. براساس تحقیقات، مصرف مقدار متوسط الکل میزان ناباروری مردان را کم نمی‌کند، اما درصورتی‌که بعضی از مردان تعداد اسپرم کمی تولید کنند، ممکن است احتمال باروری در آنها کاهش یابد.

۴. چاقی یا افزایش وزن

در کشورهای صنعتی افزایش وزن، چاقی و داشتن سبک زندگی کم‌تحرک می‌تواند به‌عنوان عاملی برای ناباروری در زنان محسوب شود. همچنین افزایش وزن در مردان خطر تولید اسپرم‌های غیرطبیعی را افزایش می‌دهد.

۵. اختلالات تغذیه‌ای

زنانی که به‌دلیل اختلالات تغذیه‌ای، دچار کاهش وزن می‌شوند ممکن است دچار مشکلات مربوط به باروری شوند.

۶. رژیم گیاه‌خواری

اگر یک رژیم گیاهخواری سخت را دنبال می‌کنید، باید به‌میزان کافی آهن، اسید فولیک، روی (زینک) و ویتامین ب۱۲ (B12) دریافت کنید. درغیراین صورت باروری شما تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت.

۷. ورزش کردن بیش‌از‌اندازه

خانم‌هایی که در طول هفته بیشتر از هفت ساعت ورزش می‌کنند، ممکن است دچار مشکلات مربوط‌به تخمک‌گذاری شوند.

۸. ورزش نکردن

داشتن سبک زندگی بی‌تحرک می‌تواند با کاهش باروری در مردان و زنان مرتبط باشد.

۹. عفونت‌های منتقله از راه‌ جنسی (STIs)

بیماری کلامیدیا همان‌طور که می‌تواند به لوله‌ی رحمی (لوله‌ی تخمک‌بر یا لوله‌ی فالوپ) در زنان تأثیر بگذارد، می‌تواند سبب ایجاد تورم در اسکلروتوم (کیسه‌ی بیضه) در مردان شود. سایر بیماری های مقاربتی هم می‌توانند سبب ایجاد ناباروری شوند.

۱۰. تماس با بعضی از مواد شیمیایی

بعضی از آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، فلزات و حلّال‌ها می‌تواند با مشکلات باروری در مردان و زنان مرتبط باشند.

۱۱. استرس روانی

تحقیقات نشان می‌دهد که تخمک‌گذاری در زنان و تولید اسپرم در مردان می‌تواند تحت‌تأثیر استرس روانی قرار بگیرد. درصورتی‌که یکی از زوجین اضطراب و استرس داشته باشد، ممکن است میزان رابطه‌ی جنسی کم شود، درنتیجه شانس باروری هم کاهش خواهد یافت.

عوامل ایجاد ناباروری در زنان

عوامل زیادی می‌تواند سبب ناباروری شود، اما متأسفانه فقط یک‌سوم از عوامل شناخته شده است و سایر دلایل ایجاد ناباروری هنوز ناشناخته باقی مانده است.

اختلالات تخمک‌گذاری

اختلالات تخمک‌گذاری رایج‌ترین علت ناباروری در زنان است. در زمان تخمک‌گذاری هر ماه یک تخم آزاد می‌شود. در بعضی از موارد زن هیچ‌وقت تخمکی آزاد نمی‌کند و در سایر موارد ممکن است خانم فقط در همان چرخه تخمک‌گذاری نداشته باشد.

عوامل زیر می‌تواند سبب اختلالات تخمک‌گذاری شود:

• یائسگی زودرس یا نارسایی تخمدان زودرس: در این حالت فعالیت تخمدان در زنان قبل از ۴۰ سالگی متوقف می‌شود؛
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): فعالیت تخمدان زنان در این حالت غیرطبیعی است. همچنین سطح آندروژن به‌شکل غیرطبیعی زیاد است. حدود ۵ تا ۱۰ درصد زنان در سن باروری بعضی از علائم این سندرم را نشان می‌دهند که به آن سندرم استین لونتال (Stein-Leventhal) می‌گویند؛
• هایپرلاکتینمی (Hyperprolactinemia): درصورتی‌که سطح هورمون پرولاکتین در زنانی که باردار یا در دوران شیردهی نیستند بالا باشد، می‌تواند روی تخمک‌گذاری و باروری تأثیر بگذارد؛
• کیفیت پایین تخمک: تخمک‌هایی که آسیب‌دیده باشند یا دچار اختلالات ژنتیکی باشند، نمی‌توانند در طول حاملگی باقی بمانند و هرچه سن زن بالا‌تر باشد، تخمک بیشتر درمعرض خطر خواهد بود؛
• پرکاری غده تیروئید؛
• کم کاری غده تیروئید؛
• و بعضی شرایط مزمن مثل ایدز یا سرطان.

بعضی از ژن‌هایی که در ناباروری تأثیر دارند

تحقیقات نشان می‌دهد که ژن‌ها می‌تواند روند حیات و تشکیل تخم لقاح‌یافته را کنترل کنند. دست‌یابی به این موفقیت به دانشمندان کمک می‌کند تا روند تقسیمات سلولی در تولیدمثل را بیشتر درک کنند. درنتیجه بهتر می‌توانند علت باروری پایین یا عقیمی را کشف کنند.

وجود مشکل در رحم یا لوله‌ی رحمی

تخم از تخمدان به‌سمت رحم، جایی که تخم لقاح‌یافته در آن رشد می‌کند، منتقل می‌شود. درصورتی‌که مشکلی در رحم یا لوله‌ی رحمی ایجاد شود، زن نمی‌تواند به‌طور طبیعی بارور شود. بعضی از عوامل ایجاد مشکل در زیر آورده شده است:

عمل جراحی: در بعضی مواقع جراحی لگن می‌تواند، سبب ایجاد زخم یا آسیب در لوله‌ی رحمی شود. جراحی گردن‌ رحم نیز می‌تواند در گردن رحم زخم ایجاد کند و یا باعث کوتاهی آن شود. گردن رحم در قسمت پایین رحم قرار گرفته است.

فیبروئید‌های زیرجلدی: تومورهای خوش‌خیم یا غیرسرطانی در دیواره‌ی عضلانی رحم، معمولا در ۳۰ تا ۴۰ درصد از خانم‌هایی که در سن فرزندآوری هستند، ایجاد می‌شود. این تومورها می‌تواند در روند لانه‌گزینی دخالت کند. همچنین می‌تواند لوله‌ی رحمی را مسدود کند و از نفوذ اسپرم برای باروری تخمک جلوگیری کند. وجود فیبروئید‌های بزرگ زیرجلدی در دیواره‌ی رحم می‌تواند فضای داخلی رحم را بزرگ‌تر کند. درنتیجه اسپرم برای رسیدن به تخمک باید فاصله‌ی بیشتری را طی کند.

اندومتریوز: در این مورد سلول‌هایی که به‌طور معمول در پوشش دیواره‌ی رحم وجود دارند، جدا می‌شوند و در جای دیگری شروع به رشد می‌کنند.

استفاده از روش‌های عقیم‌سازی: اگر خانمی با استفاده از روش‌های علمی لوله‌های رحمی خود را مسدود کرده باشد، درصورتی‌که برای باروری دوباره لوله‌ها را باز کند، شانس باروری او خیلی زیاد نخواهد بود. بااین‌حال بعضی تحقیقات خلاف این را نشان می‌دهند و بیان می‌کنند که احتمال باروری و تولد فرزند زنده در روش بازکردن مجدد لوله بالاست و نسبت‌به روش آی‌وی‌اف (IVF) ارزان‌تر است.

تأثیر داروها

بعضی از دارو‌ها می‌توانند روی باروری خانم‌ها تأثیر بگذارند، مانند:

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی: احتمال بارداری در خانم‌هایی که زمان طولانی از آسپرین یا ایبوپروفن استفاده می‌کنند، سخت‌تر خواهد بود.

شیمی‌درمانی: بعضی از داروهایی که طی شیمی‌درمانی استفاده می‌شود، می‌تواند مانع از تخمک‌گذاری شود. این اثر شیمی‌درمانی ممکن است دائمی باشد.

پرتودرمانی: درصورتی‌که اشعه‌های پرتودرمانی در نزدیکی اندام‌های تولیدمثلی زنان تابیده شود، خطر مشکلات ناباروری بیشتر خواهد شد.

مواد مخدر: ممکن است مشکلات باروری در زنانی که از ماری‌جوآنا و کوکائین استفاده می‌کنند بیشتر شود.

علت ایجاد ناباروری در مردان

در زیر بعضی از عوامل ایجاد‌کننده‌ی ناباروری در مردان آورده شده است.

منی (Semen)

منی مایعی شیری رنگ است که در طول ارگاسم از آلت تناسلی (پنیس) مرد خارج می‌شود. منی شامل مایع و اسپرم است. بخش مایع آن از غده‌ی پروستات، سمینال‌ویزیکول و سایر غدد جنسی آزاد می‌شود.

اسپرم توسط بیضه تولید می‌شود و در طول ارگاسم (خروج مایع منی از پنیس) دفع می‌شود. مایع منی به عبور اسپرم در طول انزال کمک می‌کند. مایع منی دارای قند است که این قند یک منبع انرژی برای اسپرم محسوب می‌شود.

عامل حدود ۷۵ درصد از ناباروری‌ها در مردان غیرطبیعی بودن منی است. متأسفانه در بعضی از موارد، پزشکان علت اصلی این اتفاق را هرگز پیدا نمی‌کنند. اما مشکلات زیر ازجمله عواملی است که می‌تواند برای منی اتفاق بیفتد:

تعداد کم اسپرم (تراکم کم): تعداد اسپرم مردان در هر انزال شمرده می‌شود و ممکن است این تعداد نسبت‌به سایرین کمتر باشد. تراکم اسپرم باید حدود ۲۰ میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر منی باشد. درصورتی‌که این تعداد کمتر از ۱۰ میلیون عدد باشد، تراکم اسپرم کم است (ناباروری).

نبود اسپرم: زمانی‌که در انزال مرد هیچ اسپرمی وجود نداشته باشد.

کم‌تحرکی اسپرم: اسپرم تحرک لازم را ندارد.

اسپرم‌های غیرطبیعی: اگر اسپرم اشکال غیرطبیعی داشته باشد، حرکت اسپرم و بارور کردن تخمک سخت می‌شود. اسپرم باید شکل درستی داشته باشد و بتواند سریع حرکت کند و خودش را به تخمک برساند. درصورتی‌که شکل و توانایی حرکت اسپرم مناسب نباشد، توانایی رسیدن به تخمک و بارورکردن آن را ندارد.

عوامل ایجاد منی غیرطبیعی

• عفونت بیضه؛
• سرطان بیضه؛
• جراحی بیضه؛
• افزایش دمای بیش‌ازحد در بیضه: استفاده‌ی مداوم از حمام بخار (سونا)، وان داغ، حمام داغ یا کار کردن در محیط‌های خیلی داغ می‌تواند دمای بیضه را بالا ببرد. پوشیدن لباس‌های تنگ هم در بعضی از افراد می‌تواند اثر مشابهی داشته باشد؛
• اختلال در انزال: در بعضی از مردان ممکن است انزال سخت باشد. در این افراد انزال به مثانه برمی‌گردد. درصورتی‌که مجرای انزالی بسته یا مسدود شود فرد دچار مشکل انزال می‌شود؛
• واریکوسل: رگ‌های واریسی اسکلروتوم می‌تواند سبب افزایش دمای اسپرم شود؛
• عدم نزول بیضه: ممکن است یکی یا هردو بیضه در طول تکامل جنینی از ناحیه‌ی شکم به داخل کیسه‌ی اسکلروتوم نزول نکند. به‌دلیل اینکه بیضه در اسکلروتوم نزول نکرده و در دمای بالاتری قرار دارد می‌تواند روی تولید اسپرم تأثیر بگذارد. اسپرم‌های طبیعی باید در دمای پایین‌تری نسبت به دمای بدن قرار بگیرند. به‌همین دلیل بیضه‌ها در داخل اسکلروتوم و خارج از بدن قرار دارند؛
• هیپوگنادیسم (کاهش ترشح هورمون): کمبود تستوسترون می‌تواند روی اختلال بیضه تأثیر بگذارد؛
• اختلالات ژنتیکی: هر سلول یک مرد یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارد. درصورتی‌که دو کروموزوم X و یک کروموزوم Y (سندرم کلاین‌فلتر) داشته باشد، تکامل بیضه دچار اختلال می‌شود، تستوسترون کاهش می‌یابد و تعداد اسپرم کم می‌شود (در بعضی مواقع هیچ اسپرمی وجود ندارد)؛
• اوریون: این عفونت ویروسی معمولا در کودکی اتفاق می‌افتد. درصورتی‌که این بیماری بعد از سن بلوغ رخ دهد، التهاب بیضه می‌تواند روی تولید اسپرم تأثیر بگذارد؛
• هیپوسپادیاس (Hypospadias): دراین حالت به‌جای اینکه مجرای ادراری در انتهای پنیس قرار بگیرد، در بالای آن قرار دارد. این اختلال معمولا با یک عمل جراحی در کودکی، برطرف می‌شود. درغیراین‌صورت اسپرم نمی‌تواند به گردن رحم زن منتقل شود. هیپوسپادیاس در ۱ مورد از هر ۵۰۰ تولد اتفاق می‌افتد؛
• سیستیک‌فایبروزیس (Cystic fibrosis): سیستیک فایبروزیس یک بیماری مزمن و شدید است که می‌تواند روی اندام‌های مختلف مثل کبد، پانکراس، ریه و روده تأثیر بگذارد. در این بیماری تعادل نمک بدن به‌هم می‌ریزد، مقدار کمی از نمک و آب به بیرون از سلول‌ها رها می‌شود و یک لایه‌ی نازک مخاطی ایجاد می‌کند که معمولا میکروب‌های ریه را می‌گیرد و ضخیم و چسبنده می‌شود. این مخاط به‌سختی می‌تواند به‌وسیله‌ی سرفه خارج شود، درنتیجه ریه و مسیر تنفسی را مسدود می‌کند و سبب آسیب و عفونت ریه می‌شود. مردان مبتلابه سیستیک‌فایبروزیس معمولا مجرای وازدفرانس ندارند یا این مجرا مسدود شده است. مجرای وازدفران لوله‌ی ارتباطی بین بیضه و مجرای ادراری است؛ این مجرا اسپرم را از اپیدیدیم به مجرای انزالی و مجرای ادراری منتقل می‌کند؛
• پرتودرمانی: پرتودرمانی می‌تواند به تولید اسپرم آسیب بزند. شدت این آسیب معمولا به‌میزان نزدیکی پرتوها به بیضه بستگی دارد؛
• بعضی از بیماری‌ها: بیماری‌هایی مثل کم خونی، سندرم کوشینگ، دیابت و بیماری تیروئید معمولا می‌تواند با کاهش باروری مردان مرتبط باشد؛
• استفاده از بعضی داروها مانند:

سولفاسالازین: این داروی ضدالتهابی به‌طور مشخصی با کاهش تعداد اسپرم در مردان مرتبط است. این دارو معمولا برای بیماران مبتلا به کوشینگ و آرتریت‌روماتوئید تجویز می‌شود. معمولا عوارض جانبی این دارو بعد از توقف دوره‌ی مصرف بروز می‌کند.

استروئید آنابولیک (Anabolic steroids): معمولا این دارو توسط بدن‌سازان و قهرمانان ورزشی استفاده می‌شود. مصرف استروئید‌های آنابولیک بخصوص مصرف طولانی‌مدت آن می‌تواند به‌طور جدی سبب کاهش تعداد و کاهش تحرک اسپرم شود.

شیمی‌درمانی: بعضی از داروهای مورد استفاده در شیمی‌درمانی می‌تواند سبب کاهش تعداد اسپرم شود.

• مواد مخدر: مصرف ماری‌جوآنا و کوکائین می‌تواند موجب کاهش تعداد اسپرم در مردان شود.

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که عوامل زیر هم می‌توانند سبب ناباروری شوند:

کلسترول بالا

براساس تحقیقی که در مجله‌ی پزشکی غدد و متابولیسم منتشر شده است، والدینی که کلسترول بالایی دارند ممکن است در زمان دیرتری بتوانند موفق به بارداری شوند.

تأثیر شوینده‌های خانگی بر ناباروری

براساس مطالعات دو ماده‌ی فعال که در شوینده‌ها وجود دارد می‌تواند روی ناباروری موش تأثیر بگذارد و این نگرانی وجود دارد که این موارد موجب ناباروری انسان هم شود.

مصرف طولانی‌مدت استامینوفن‌ها یا مسکن‌ها برای خانم بارداری که نوزادش پسر است، می‌تواند روی ناباروری فرزند پسر او تأثیر بگذارد، اما درصورتی‌که یک بار از این دارو استفاده کند عوارضی نخواهد داشت.

تشخیص ناباروری

معمولا بیشتر افرادی که بعد از ۱۲ ماه تلاش برای باروری، موفق به باروری نمی‌شود، به پزشک عمومی مراجعه می‌کنند. هر فردی که نگران باروری خود است، به‌خصوص اگر سن بالایی دارد (خانم‌های بالای ۳۵ سال)، بهتر است که زودتر به پزشک مراجعه کند. زیرا تست‌های باروری ممکن است زمان‌بر باشد‌ و حتی در ۳۰ درصد موارد، بعد از انجام آزمایش‌های لازم همچنان علت اصلی ناباروری مشخص نمی‌شود. ازآنجایی‌که زوجین هر دو در باروری مؤثرند، بنابراین بهتر است که هر دو باهم به پزشک مراجعه کنند.

در بعضی از کشورهایی که بیمه‌های سلامتی لازم وجود ندارد، بررسی و درمان نهایی ممکن است بسیار پرهزینه باشد.

آزمایش‌های ناباروری برای مردان

1. معاینه‌ی فیزیکی: پزشک درمورد تاریخچه‌ی پزشکی فرد، داروهای مصرفی و عادات جنسی او سؤال می‌کند و بررسی‌ جسمانی عمومی انجام می‌دهد. بیضه برای بررسی توده و بدشکلی بررسی می‌شوند و شکل و ساختار پنیس برای بررسی اختلال آزمایش می‌شود.
2. بررسی منی: پزشک درخواست نمونه‌ی منی می‌دهد و منی در آزمایشگاه ازنظر تراکم اسپرم، تحرک، رنگ، کیفیت، عفونت و وجود احتمالی خون در آن بررسی می‌شود. اگر تعداد اسپرم نوسان داشته باشد، فرد دوباره باید نمونه‌ی منی بدهد.
3. آزمایش خون: این نمونه‌ی خونی برای آزمایش موضوعات مختلف مثل میزان تستوسترون و سایر هورمون‌های مردانه بررسی می‌‌شود.
4. سونوگرافی: با استفاده از سونوگرافی پزشک مشخص می‌کند که آیا در مجرای انزالی، انسداد یا برگشت یا سایر اختلالات وجود دارد یا خیر.
5. آزمایش کلامیدیا: اگر مرد به کلامیدیا، که می‌تواند سبب ناباروری شود مبتلا باشد، باید از آنتی بیوتیک های مناسب برای درمان استفاده کند.

آزمایش‌های ناباروری برای زنان

۱. معاینه‌ی فیزیکی: پزشک درباره‌ی تاریخچه‌ی پزشکی، داروهای مصرفی، دوره‌ی عادت ماهیانه و عادات جنسی سؤال می‌کند. همچنین خانم را باید یک متخصص زنان معاینه کند.

۲. آزمایش خون: در این آزمایش چیزهای مختلفی بررسی می‌شود، برای مثال سطح هورمو‌ن‌های زنانه و روند تخمک‌گذاری (به‌وسیله‌ی هورمون پروژسترون) مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۳. هیستروسالپنگوگرافی (Hysterosalpingography): مایعی به رحم زن تزریق می‌شود و به‌وسیله‌ی عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس نشان داده می‌شود. این تصویربرداری نشان می‌دهد که آیا مایع به‌خوبی از رحم خارج می‌شود و به‌سمت لوله‌ی رحمی منتقل می‌شود یا خیر. درصورتی‌که پزشک انسداد را تشخیص دهد، برای حل این مشکل باید از جراحی استفاده شود.

۴. لاپاراسکوپی: یک لوله‌ی نازک و منعطف به‌همراه دوربینی که در انتهای آن وجود دارد (لاپاراسکوپ) به داخل لگن و شکم فرستاده می‌شود تا لوله‌ی رحمی، رحم و تخمدان بررسی شود.

ممکن است یک سوراخ کوچک در بالای شکم ایجاد شود و یک سوزن به داخل فضای شکم فرستاده شود؛ دی‌اکسید‌کربن به داخل فضای حفره تزریق می‌شود تا فضایی برای لاپاراسکوپ ایجاد شود. با این روش پزشک می‌تواند اندومتریوز، زخم، انسداد و بعضی از التهابات رحم و لوله‌ی رحمی را تشخیص دهد.

۵. آزمایش ذخیره‌ی تخمدان: این آزمایش نشان می‌دهد که بعد از تخمک‌گذاری چه تعداد تخمک مؤثر در تخمدان وجود دارد.

۶. آزمایش ژنتیک: این آزمایش نشان می‌دهد که آیا اختلال ژنتیکی در باروری زن اختلال ایجاد می‌کند یا خیر.

درمان ناباروری

این موضوع به عوامل متفاوتی وابسته است که از آن جمله می‌توان به سن زوجین، مدت زمان ناباروری آنها، اولویت‌های شخصی و سلامت عمومی آنها اشاره کرد. حتی اگر علت اصلی ناباروری مربوط به خانم باشد، با این حال احتمال بارداری او وجود دارد.

تعداد دفعات آمیزش و رابطه‌ی جنسی

درصورتی‌که زوجین تمایل دارند که فرزند داشته باشند لازم است که تعداد دفعات آمیزش خود را افزایش دهند. داشتن دو تا سه بار رابطه‌ی جنسی در هفته احتمال باروری را افزایش می‌دهد. بعضی از تحقیقات نشان می‌دهد که رابطه‌ی جنسی بیش‌از‌اندازه بر کیفیت و تراکم اسپر تأثیر می‌گذارد. اسپرم مردان به مدت ۷۲ ساعت در دستگاه تولیدمثلی زن زنده می‌ماند، درحالی که تخمک فقط تا ۲۴ ساعت بعد از تخمک‌گذاری توانایی بارور شدن دارد.

درمان ناباروری در مردان

• اختلال نعوظ یا انزال زودرس: دارودرمانی یا رویکردهای رفتاری می‌تواند به درمان مشکلات اولیه‌ی جنسی در مردان کمک کند و در نتیجه شاید در باروری تأثیر داشته باشد.
• واریکوسل: با استفاده از جراحی می‌توان رگ واریسی موجود در اسکلروتوم را درمان کرد.
• انسداد مجرای انزالی: می‌توان اسپرم را به‌طور مستقیم از بیضه و مجرای انزالی گرفت و در آزمایشگاه وارد تخمک کرد.
• برگشت انزال: می‌توان اسپرم را به‌طور مستقیم از مثانه گرفت و در آزمایشگاه به داخل تخمک منتقل کرد.
• جراحی برای انسداد اپیدیدیم: درصورتی‌که اپیدیدیم مسدود شده باشد، با استفاده از جراحی می‌توان آن‌ را درمان کرد. اپیدیدیم درون بیضه ساختاری مارپیچ‌مانند دارد که به ذخیره و انتقال اسپرم کمک می‌کند. درصورتی که اپیدیدیم مسدود شود، اسپرم نمی‌تواند به‌طور مناسب خارج شود.

درمان ناباروری در زنان

اختلالات تخمدان: در‌صورتی‌که خانمی دچار اختلالات تخمدانی باشد، لازم است که با استفاده از داروهای مناسبِ باروری، تخمک‌گذاری را تنظیم یا القا کرد. این داروها شامل موارد زیر است:

• کلومیفن (کلومین، سروفن): این دارو در زنانی که تخمک‌گذاری‌شان نامنظم است یا به‌دلیل سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا سایر اختلالات به‌طور کلی تخمک‌گذاری ندارند، سبب تخمک‌گذاری می‌شود. این دارو کمک می‌کند تا غده‌ی هیپوفیز هورمون اف‌اس‌اچ (هورمون محرک فولیکولی) و هورمون ال‌اچ (هورمون لوتئینی‌کننده) را آزاد کند.
• متفورمین (گلوکوفاژ): خانم‌هایی که به کلومیفن پاسخ نمی‌دهند، باید از متفورمین استفاده کنند. این دارو به‌خصوص برای زنان مبتلا به PCOS، به‌ویژه اگر همراه با مقاومت به انسولین باشد، مؤثر است.
• گنادوتروپین یائسگی انسانی یا hMG (رپروکسین): این دارو دارای هر دو هورمون FSH وLH است. این دارو به افرادی که به‌دلیل نقص در غده‌ی هیپوفیز خود تخمک‌گذاری ندارند تزریق می‌شود.
• هورمون تحریک‌کننده‌ی فولیکولی (گونارل F، براول): این هومورن به‌وسیله‌ی غده‌ی هیپوفیز ترشح می‌شود و تولید استروژن در تخمدان را کنترل می‌کند و سبب بلوغ فولیکول تخمک درون تخمدان می‌شود.
• گنادوتروپین جفتی انسان (اویدرال، پریگنیل): این دارو به‌همراه کلومیفین، hMG و FSH استفاده می‌شود و فولیکول را برای تخمک‌گذاری تحریک می‌کند.
• آنالوگ یا مشابه GN-RH ( هومورن آزادکننده‌ی گنادوتروپین): برای خانم‌هایی که تخمک نابالغ ایجاد می‌کنند استفاده می‌شود. این دارو مشابه هورمون تحریک‌کننده‌ی گنادوتروپین است که از غده‌ی هیپوفیز آزاد می‌شود و سبب می‌شود تا رشد فولیکول به‌وسیله‌ی FSH تحریک شود.
• بروموکریپتین (پارلودل): این دارو روی تولید پرولاکتین تأثیر دارد. پرولاکتین تولید شیر در مادران را افزایش می‌دهد. در زنان غیرباردار و خانم‌هایی که در دوره‌ی شیردهی نیستند، وجود سطح بالای پرولاکتین می‌تواند سبب اختلال در تخمک‌گذاری و ایجاد مشکلات باروری شود.

خطر چندقلوزایی

استفاده از داروهای تزریقی باروری با وجود موفقیت بالا، می‌تواند خطر چندقلوزایی را در افراد افزایش دهد و ممکن است در دفعه‌ی اول بارداری دو، سه یا چهار قلوزایی اتفاق بیفتد. داروهای خوراکی باروری هم این خطر را دارند، اما در مقایسه با داروهای تزریقی شانس چندقلوزایی پایین‌تر است. به‌همین دلیل لازم است تا فرد طی درمان و بارداری تحت نظر باشد. افزایش تعداد بچه‌ها می‌تواند احتمال زایمان زودرس را بیشتر کند.

تزریق هورمون HCG برای تکامل تخمک ضروری است، اما درصورتی‌که سونوگرافی نشان دهد که تخمک‌های زیادی تولید شده‌ است، می‌توان تزریق HCG را متوقف کرد.

در صورت بارداری چندقلو، می‌توان یک یا چند عدد از جنین‌ها را از بین برد، اما درصورت انجام این کار زوجین باید جنبه‌های اخلاقی و روانی این اتفاق را بپذیرند.

روش‌های جراحی برای زنان

• جراحی لوله‌ی رحمی: درصورتی‌که لوله‌ی رحمی مسدود یا زخمی باشد، می‌توان با جراحی آن‌ را درمان کرد و این کار کمک می‌کند تا تخمک به‌راحتی از لوله عبور کند.
• جراحی لاپاراسکوپی: یک سوراخ کوچک در ناحیه‌ی شکم زن ایجاد می‌شود. یک لوله‌ی نازک و منعطف به‌همراه یک چراغ در انتهای آن (لاپاراسکوپ) از این سوراخ به داخل فرستاده می‌شود. در این‌ روش علاوه‌بر مشاهده‌ی اندام داخلی، نمونه‌ای برداشته می‌شود. در زنان مبتلا به اندومتریوز، بخش لانه‌گزینی‌شده و بافت زخمی به‌وسیله‌ی لاپاراسکوپی برداشته می‌شود. دراین‌حالت میزان درد کم می‌شود و احتمال باروری افزایش می‌یابد.