دیسک های کمری در واقع لایه‌های بین مهره‌های کمر هستند که فشار بین مهره‌ها را جذب و حرکت بدن در جهات مختلف را امکان‌پذیر می‌کنند. این در حالی است که آسیب یا پارگی دیسک کمری موجب ناراحتی و تحریک اعصاب در قسمت پایینی پا می‌شود. درمان دیسک کمر بسته به نوع و میزان آسیب و همین‌طور ناحیه آسیب دیده متفاوت است. اگر به دنبال راهی برای تسکین یا درمان دیسک کمر خود هستید، این مقاله را مطالعه کنید.
درمان دیسک کمر
شاید شما هم شنیده باشید که برخی از افراد مشکلی به‌نام دیسک کمر دارند. اگر کمی با ساختار بدن آشنا باشید، به‌خوبی می‌دانید که همه دیسک کمر دارند. پس مشکلی به‌نام دیسک کمر وجود ندارد. دیسک‌های نخاعی در قسمت تحتانی کمر نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند: بالاتنه را حمایت می‌کنند، فشار بین دو مهره را به خود جذب می‌کنند و باعث می‌شوند که حرکت کردن در جهات مختلف ممکن و مقدور شود. اگر دیسک دچار آسیب‌دیدگی و پارگی شود، برخی از مواد داخلی آن بیرون می‌زند و به‌جای اینکه عضوی برای تسهیل حرکات عادی بدن باشد، به تهدیدی آزاردهنده برای اعصاب تبدیل می‌شود. در نتیجه، کمر درد، ناراحتی و تحریک اعصاب در قسمت پایینی پا به وجود خواهد آمد. مشکلات دیسک کمر معمولا بدون هیچ دلیل خاصی به‌وجود می‌آیند. احتمال بروز این مشکل به‌واسطه حمل اجسام سنگین یا پیچ‌خوردگی ناحیه تحتانی کمر یا حرکاتی است که به دیسک فشار وارد می‌کنند. مشکلات دیسک کمر بسیار شایع هستند و بیشتر در افراد ۳۵ تا ۵۰ ساله رخ می‌دهند. در ادامه می‌خوانید که دیسک کمر چطور به‌وجود می‌آید و درمان آن به چه صورت است.
پارگی و آسیب دیدن دیسک کمر چگونه رخ می‌دهد؟
حلقه‌ای سخت موسوم به آنالوس از ماده ژل‌مانند موجود در هر دیسک محافظت می‌کند. این حلقه که پوششی بیرونی برای حفاظت است، نوکلئوس پولپوزوس نام دارد. در اثر افزایش سن و استهلاک بدن، دیسک‌ها بخشی از مایعاتی را که موجب انعطاف‌پذیری و نرمی آنها می‌شود، از دست می‌دهند. بنابراین، سفت‌تر و صاف‌تر می‌شوند و فرایند انحطاط و نابودی دیسک (دژنراتیو دیسک) به وقوع می پیوندد. این تخریب در اوایل بزرگسالی در بدن رخ می‌دهد. فشارهای مختلف روی دیسک کمر می‌تواند موجب تحدب، انشقاق و پارگی آن شود. وقوع این مشکلات در کمر باعث بیرون زدگی دیسک و فشار آوردن به ریشه اعصاب حوالی دیسک کمر می‌شود. نتیجه هم چیزی نیست جز درد در باسن و پاها. مشکل انحطاط یا دژنراتیو دیسک می‌تواند به مشکل دیسک کمر ختم شود. یادتان باشد که انحطاط دیسک یا دژنراتیو دیسک به خودی خود یک بیماری پیش‌رونده نیست و همیشه موجب مشکلات مزمن و دائمی نخواهد شد.
درمان پارگی دیسک کمر چگونه است؟
نخستین هدف برای درمان دیسک کمر در هر فرد، رهایی او از درد و علائمی است که به‌واسطه پارگی یا فتق دیسک رخ می‌دهد. روند درمان برای هر فرد باید به‌طور شخصی تعیین شود. یعنی باید معلوم شود که منبع درد در هر فرد کجا است. ضمن اینکه شدت و علائم درد هم باید بررسی دقیق شود. به‌طور کلی، در ابتدا به بیماران توصیه می‌شود تا سراغ جراحی کمر و ستون فقرات و… نروند. البته درمان هر فرد متفاوت است و بعضی از افراد باید از همان شروع درمان جراحی شوند. مثلا اگر اعصاب فردی در اثر پارگی دیسک کمر آسیب دیده باشد و در ناحیه دست‌ها و پاها ضعف و ناراحتی احساس کند، امکان بهبود عصب با جراحی بیشتر می‌شود و از وقوع مشکلات بیشتر برای اعصاب این ناحیه جلوگیری به عمل خواهد آمد. در چنین وضعیت‌هایی عصب از بین می‌رود و آسیب‌هایی همیشگی و جدی فرد را تهدید خواهد کرد. پس اقدامات سریع ضروری است.
در بعضی موارد هم نیاز به جراحی فوری وجود دارد. برای مثال، سندرم یا نشانگان دم اسب از جمله مشکلاتی است که در آن، فرد دچار ضعف دست و پا می‌شود و عملکرد روده و مثانه او نیز با اختلال مواجهه می‌شود. در چنین وضعیتی نیاز فوری به جراحی و درمان به‌وجود می‌آید.
اقدامات اولیه برای کنترل درد ناشی از پارگی دیسک کمر چیست؟
زمانی که برای نخستین بار، علائم درد شدید پارگی دیسک کمر ظاهر می‌شوند، کنترل درد بسیار ضروری است. برای کنترل درد می‌توان از موارد زیر کمک گرفت:
- استفاده از یخ: برای کاهش درد ناشی از پارگی دیسک کمر می‌توان از کیسه آب سرد و یخ برای کاهش التهاب و اسپاسم استفاده کرد. ماساژ با یخ هم ایده خوبی است. یخ تا ۴۸ ساعت بعد از شروع کمر درد، مؤثرترین درمان خواهد بود.
- داروهای رفع درد: پزشکان معمولا برای رفع درد دیسک کمر در شروع پارگی دیسک کمر، داروهایی بدون نیاز به نسخه مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) یعنی ایبوپروفن یا ناپروکسن را برای رفع درد و التهاب توصیه می‌کنند.
- شُل‌کننده ماهیچه: احتمال وقوع اسپاسم و گرفتگی عضلات همراه با پارگی دیسک کمر وجود دارد. استفاده از داروهای شل‌کننده ماهیچه به کاهش درد اسپاسم کمک می‌کند.
- درمان با گرم کردن: استفاده از گرما و کیسه آب گرم تا ۴۸ ساعت بعد از پارگی دیسک کمر مفید واقع می‌شود. کیسه آب گرم، کمپرس آب گرم و نوارهایی مخصوص که با چسباندن در ناحیه درد گرما ایجاد می‌کنند هم گزینه‌های خوبی برای رفع درد هستند. گرمای مرطوب مثل گرمای حمام هم اثرات مثبتی دارد.
- ترکیب یخ و گرما: برخی از افراد برای کاهش درد به‌طور متناوب از کیسه یخ و آب گرم استفاده می‌کنند.
بهتر است استراحت مطلق و خوابیدن در رختخواب هم به یک تا دو روز محدود شود، زیرا استراحت بیش‌ازحد باعث خشک شدن بدن و درد بیشتر می‌شود. بهتر است بعد از یک تا دو روز استراحت، فعالیت‌های سبک و حرکات تمرینی تکرارشونده‌ای (با در نظر گرفتن وقفه و استراحت) انجام شود. پرهیز از وزنه‌برداری و حرکات ورزشی شدید هم ضروری است.
جراحی و درمان‌های کانسرواتیو (بی‌خطر و محتاطانه)
برای پارگی دیسک در ناحیه گردن و کمر از درمان‌های بی‌خطر یا اصطلاحا کانسرواتیو (Conservative) استفاده می‌شود. این سبک از درمان در طول ۴ تا ۶ هفته انجام می‌گیرد و به کاهش درد و ناراحتی کمک می‌کند. به‌طور کلی برای رسیدن به درمانی مناسب، کمی آزمون و خطا لازم است. شاید یک درمان به‌خصوص برای بیماری همراه با نتایج مثبت باشد یا بعد از مدتی نیاز به تلفیق چند شیوه درمانی به‌وجود آید. مثلا درمان‌هایی که بر کاهش درد معطوف هستند (مثل درمان‌های دارویی) باعث می‌شوند که بیمار، درمان‌های دیگر (مثل فیزیوتراپی یا مانیپولاسیون یا درمان دستی) را بهتر تحمل کند. فیزیوتراپی، علاوه‌بر کمک به روند بهبود بیماران شیوه درست حرکت‌های بدن را هم آموزش می‌دهد. مثلا بیمار یاد می‌گیرد که شیوه صحیح بلند کردن دست و کنترل حرکات آن چگونه است. حرکات صحیحی که فرد برای استفاده از اعضای بدن خود می‌آموزد از استهلاک دیسک کم می‌کند.
درصورتی‌که درمان‌های کانسرواتیو مفید واقع شوند، درمان با کمک آنها پیگیری می‌شود، اما افرادی که درد شدیدی دارند، عملکرد و کارایی بدن‌شان کاهش می‌یابد و با درمان‌های کانسرواتیو آرام نمی‌گیرند. برای این افراد جراحی و روش‌های دیگر هم انتخاب مناسبی خواهد بود.
درمان‌های کانسرواتیو برای پارگی دیسک کمر
برای کاهش درد ناشی از پارگی دیسک کمر می‌توان از درمان‌های کانسرواتیو زیر به‌صورت تکی یا تلفیقی در طول ۴ تا ۶ هفته بهره برد:
- فیزیوتراپی، ورزش و حرکات کششی ملایم برای کاهش فشار از روی ریشه عصب؛
- استفاده از گرما یا یخ برای کاهش درد؛
- درمان‌های دستی یا مانیپولاسیون مانند: طب سوزنی؛
- استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن، ناپروکسِن یا مهارکننده انتخابی کوکس۲ برای کاهش درد؛
- استفاده از مُسکن‌ها برای کاهش درد؛
- مصرف استروئیدهای خوراکی برای کاهش التهاب ناشی از درد؛
- تزریق استروئید اپیدورال که دارویی برای کاهش دردهای موضعی است و از آن برای کاهش التهاب ناشی از درد استفاده می‌شود.
در ادامه برخی از این موارد را، دقیق‌تر شرح می‌دهیم:
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی برای آموزش حرکات کششی و تمرینات برای بهبود وضعیت فرد بسیار اثرگذار است. برنامه درمانی فیزیوتراپی به فرد درباره حرکات روزمره هم آموزش‌های خوبی می‌دهد. مثلا فرد متوجه می‌شود که شیوه صحیح بلند کردن اشیا یا قدم زدن چگونه است.
تزریق استروئید اپیدورال
تزریق این داروها هم می‌تواند به کاهش درد کمک کند. کاهش درد ناشی از تزریق این داروها باعث پیشرفت فرد در بازپروری می‌شود. البته اثرگذاری این دارو در افراد مختلف با هم فرق دارد. ضمن اینکه این اثرگذاری موقتی است.
درمان دستی ستون فقرات
این نوع درمان که پیش‌تر هم عنوان شد از سوی یک متخصص استخوان‌درمانی یا کایروپراکتر انجام می‌شود. اقدامات درمانی با این روش هم به کاهش درد و ایجاد شرایط بهتری برای درمان کمک می‌کند.
طب سوزنی
در این روش هم از سوزن‌های باریک در نواحی درد استفاده می‌شود. سازمان جهانی غذا و داروی آمریکا هم، طب سوزنی را روش مناسبی برای درمان کمر درد معرفی کرده است.
درمان رفتاری-شناختی
درمان رفتاری-شناختی برای رفع درد سیاتیک مناسب است. در این روش به فرد کمک می‌شود تا با احساس شکست درونی خود مقابله کند. در درمان رفتاری-شناختی که به‌صورت رو در رو یا آنلاین انجام می‌شود، از تکنیک‌هایی مانند تجسم کردن یا مدیتیشن برای تمرین در لحظه زیستن هم برای کاهش درد کمک می‌گیرند.
ماساژدرمانی
ماساژدرمانی هم با افزایش گردش خون باعث کاهش کمردرد و آرامش ماهیچه‌ها می‌شود. ضمن اینکه ماساژ به ترشح مسکن طبیعی بدن یعنی اندروفین هم می‌انجامد.
انتخاب درمان مناسب برای پارگی دیسک کمر به شدت و مدت درد و بروز علائم وابسته است. نشانه‌های ویژه‌ای مانند بی‌حسی و ضعف و سن بیمار هم در گزینش فرایند درمان اثرگذار است.
