برونش‌ها یا همان نایژه‌ها در واقع لوله‌هایی هستند که جریان هوا را از نای به شش‌ها منتقل می‌کنند. با التهاب این لوله‌ها اصطلاحا دچار خلط ریه می‌شوید. این بیماری که با نام برونشیت شناخته می‌شود، علائمی مثل سرفه، تنگی نفس و تب خفیف ایجاد می‌کند.
برونشیت بیماری است که می‌تواند حاد یا مزمن باشد؛ برونشیت حاد معمولا کمتر از ۱۰ روز طول می‌کشد اما امکان دارد سرفه‌های فرد ادامه پیدا کند. در این حالت در واقع فرد دچار برونشیت مزمن شده و ممکن است هفته‌ها سرفه کند و در برخی موارد، دیگر علائم بیماری نیز بازمی‌گردد. معمولا مبتلایان به آسم و بیماری آمفیزم بیشتر در معرض ابتلا به برونشیت مزمن قرار دارند.
با این نوشته همراه باشید تا با هم درباره‌ی علل ابتلا به برونشیت، علائم و درمان آن صحبت کنیم.
علائم برونشیت
علائم اولیه‌ی برونشیت مواردی است شبیه به آنچه در سرماخوردگی یا آنفولانزا مشاهده می‌شود:
- آبریزش بینی؛
- گلو درد؛
- خستگی؛
- عطسه؛
- خس‌خس سینه؛
- فرد به راحتی احساس سرما و مور مور شدن می‌کند؛
- درد‌های عضلانی و کمردرد؛
- تب بین ۳۷ تا ۳۸ درجه‌ی سانتیگراد.
بلافاصله پس از عفونت، سرفه شروع می‌شود. این سرفه‌ها عموما در مراحل اولیه سرفه‌های خشک هستند و به مرور زمان سینه سنگین شده و سرفه‌ها خلط‌دار می‌شوند. سرفه‌ی همراه با خلط شایع‌ترین نشانه‌ی بروز برونشیت است و می‌تواند از ۱۰ روز تا سه هفته ادامه پیدا کند و درمان سرفه را طولانی کند. نشانه‌ی دیگر برونشیت در این مرحله تغییر رنگ خلط ریه از سفید به سبز و زرد است. این تغییر رنگ به معنای نوع عفونت و ویروسی یا باکتریایی بودن آن نیست بلکه یعنی سیستم ایمنی شما درست کار می‌کند و نسبت به ایجاد عفونت عکس‌العمل نشان می‌دهد.
علائم اورژانسی
علاوه بر علائمی که در بالا عنوان کردیم، در صورت بروز موارد زیر بیمار حتما باید با پزشک خود تماس بگیرد:
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص؛
- سرفه‌های عمیق همراه با صداهای عجیب و غیرطبیعی؛
- مشکل تنفس؛
- درد قفسه‌ی سینه؛
- تب 38 درجه سانتیگراد و بالاتر؛
- سرفه‌هایی که بیش از 10 روز طول بکشد.
تشخیص برونشیت حاد
بسیاری از مواقع برونشیت حاد خود به خود از بین می‌رود. اگر به پزشک مراجعه کنید، اول از همه شرایط بالینی شما را بررسی می‌کند. معمولا در این تست بالینی، پزشک تنفس شما را چک می‌کند و در حین تنفس به صدای ریه‌ها و علائمی مثل خس‌خس ریه گوش می‌دهد. ممکن است پزشک درباره‌ی کیفیت سرفه‌هایتان از شما بپرسد؛ زیاد سرفه می‌کنید یا کم؟ و اینکه میزان خلط سینه‌تان چقدر است؟ ممکن است از سابقه‌ی سرماخوردگی یا ویروس‌هایی که در چندوقت اخیر گریبانگیرتان بوده یا اینکه مشکل تنفسی دارید یا نه سؤال کند.
بعد از این بررسی بالینی اگر پزشک دچار تردید در تشخیص باشد یا ترجیح بدهد کاملا مطمئن شود و بعد دارو تجویز کند احتمالا پیشنهاد می‌کند از ریه عکسی با اشعه‌ی ایکس بگیرید. اگر دچار التهاب ریه باشید این عکس آن را نشان می‌دهد.
چنانچه پزشک معالج شما حس کند شاید علاوه بر برونشیت، عفونت دیگری هم وجود داشته باشد می‌تواند از آزمایش خون یا کشت میکروبی برای تشخیص بهتر کمک بگیرد.
درمان برونشیت حاد
به غیر از مواردی که فرد مبتلا دچار علائم شدید باشد، معمولا درمان برونشیت به مراقبت‌های خانگی خلاصه می‌شود.
درمان‌های خانگی
- هنگامی که دچار علائم برونشیت می‌شوید، می‌توانید از داروهای غیراستروئیدی ساده مثل ایبوبروفن (Advil) یا ناپروکسن (Aleve, Naproxen) استفاده کنید که می‌تواند گلودرد شما را کمی آرام کند؛
- در فضای منزل از دستگاه بخور یا مرطوب کننده‌های هوا استفاده کنید، این کار مخاط بینی و ریه شما را نرم می‌کند و باعث می‌شود تنفس راحت‌تر شود؛
- مایعات زیاد مثل آب یا چای بنوشید تا مخاط بینی و سینه راحت‌تر دفع شود و بتوانید آنها را از راه بینی و دهان خارج کنید؛
- برای خودتان چای زنجبیل درست کنید. درست کردن چای زنجبیل بسیار راحت است می‌توانید زنجبیل را داخل چای‌تان بریزید یا کمی آب‌جوش از روی رنده شده‌ی زنجبیل عبور دهید و بنوشید. زنجبیل التهاب دستگاه تنفسی را کمتر می‌کند و زودتر بهبود می‌یابید؛
- برای تسکین سرفه‌هایتان عسل بخورید. عسل خالص گلو را آرام می‌کند و خواص ضدویروسی و ضدباکتریایی دارد.
تمام این نکات می‌تواند به بهبود علائم ناراحت‌کننده‌ی شما کمک کند اما در صورتی‌که دچار خستگی مفرط یا مشکل جدی در تنفس هستید حتما به پزشک مراجعه کنید تا با تجویز داروهای استنشاقی مشکل شما را برطرف کند.
درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها
آنتی‌بیوتیک‌ها معمولا برای افراد مبتلا به برونشیت حاد تجویز نمی‌شود چون در اغلب موارد این بیماری عامل ویروسی دارد و آنتی‌بیوتیک روی ویروس کارساز نیست. بنابراین داروها هیچ کمکی نخواهد کرد.
با این‌حال اگر مبتلا به برونشیت مزمن هستید و در معرض خطر ابتلا به پنومونی (سینه‌پهلو) نیز قرار دارید، احتمالا پزشک در طول سرماخوردگی یا آنفولانزا برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند تا مانع ابتلا شما به سینه‌پهلویی شود که ممکن است در اثر برونشیت بهوجود بیاید.
برونشیت در کودکان
به طور متوسط کودکان بیشتر از بزرگسالان به برونشیت حاد مبتلا می‌شوند تا حدی به این دلیل که برخی عوامل خطرساز تنها بر آنها اثر می‌گذارد، مانند:
- کودکان به دلیل حضور در مکان هایی مانند مدارس و زمین‌های بازی بیشتر در معرض ویروس‌ها قرار دارند؛
- آسم؛
- آلرژی؛
- سینوزیت مزمن؛
- بزرگ شدن لوزه‌ها؛
- و استنشاق گرد و غبار
همه جزو عواملی هستند که خطر ابتلای کودکان به برونشیت را افزایش می‌دهند.
علائم و درمان
علائم برونشیت حاد در کودکان تقریبا مشابه بزرگسالان است. به همین دلیل درمان‌های تقریبا مشابهی دارند.
یادتان باشد مهمترین مسئله این است که کودک باید مقدار زیادی مایعات شفاف بخورد و خوب استراحت کند. هنگام درد و تب، باید به کودک استامینوفن (Tylenol) بدهید.
حواس‌تان باشد به کودکان زیر شش سال به هیچ عنوان نباید بدون تجویز پزشک دارو بدهید. از دادن داروی سرفه هم به کودک اجتناب کنید چون می‌تواند خطرناک باشد.
دلایل و عواملی که خطر ابتلا به برونشیت را افزایش می‌دهند
درباره‌ی برونشیت حاد دلایلی بالقوه و عواملی وجود دارد که خطر ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد. در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:
علل عمده‌ی بروز برونشیت حاد، عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، عوامل محیطی و شرایط خاص ریه است.
عفونت ویروسی
ویروس‌ها عامل ایجاد ۸۵ تا ۹۵درصد موارد برونشیت حاد در بزرگسالان هستند. اینها همان ویروس‌هایی هستند که سرماخوردگی یا آنفولانزا را ایجاد می کنند و می‌توانند باعث بروز برونشیت حاد شوند.
عفونت باکتریایی
در موارد نادر، برونشیت باکتریایی می‌تواند پس از عفونت ویروسی برونشیت اتفاق بیفتد. این نوع عفونت می‌تواند در اثر باکتری‌هایی مانند سینه‌پهلو یا پنومونی مایکوپلاسما (Mycoplasma pneumoniae)، پنومونی کلامیدیا (Chlamydia pneumoniae) و باکتری بوردیتیلا پرتوسیس (Bordetella pertussis) که موجب سرفه‌های دردناک می‌شود، به وجود بیاید.
عفونت ناشی از استنشاق مواد مضر
تنفس مواد مضر و تحریک‌کننده مانند دود سیگار، گرد و غبار یا گازهای شیمیایی می‌تواند باعث التهاب نای و مجراهای تنفسی شود. در معرض این مواد مضر بودن هم می‌تواند به برونشیت حاد منجر شود.
شرایط خاص ریه
گاهی اوقات ممکن است افراد مبتلا به برونشیت مزمن یا آسم، به برونشیت حاد دچار شوند. در این موارد، به احتمال زیاد برونشیت حاد مسری نیست، زیرا این نوع برونشیت در اثر ویروس یا عفونت ایجاد نمی‌شود و با شرایط خاص ریه‌ی فرد مبتلا مرتبط است.
عواملی که خطر ابتلا به برونشیت حاد را افزایش می‌دهد
- در معرض دود سیگار بودن یا استعمال دخانیات، بخصوص اگر فرد مورد نظر سیگار نیمه‌کشیده‌ی فرد دیگری را بکشد؛
- سیستم ایمنی ضعیف و مقاومت کم در برابر بیماری‌ها؛
- رفلاکس معده؛
- قرار گرفتن زیاد در معرض گرد و غبار یا گازها و آلاینده‌های شیمیایی؛
- نبود واکسن آنفولانزا، و ابتلا به سینه پهلو و سرفه؛
- سن بالای ۵۰ سال.
مقایسه برونشیت حاد با سینه پهلو یا ذات‌الریه (pneumonia)
برونشیت و سینه‌پهلو هر دو ریه‌ها را بیمار و عفونی می‌کنند. چیزی که این دو بیماری را از هم متمایز می‌کند، تفاوت در شرایط و عوامل بروز این دو بیماری است علاوه بر این، هرکدام از این بیماری‌ها بخشی خاص از ریه را مورد هجوم قرار می‌دهد.
علل بیماری
درست است که برونشیت معمولا منشأ ویروسی دارد اما می‌تواند در اثر عوامل باکتریایی هم بروز کند. اما سینه پهلو برعکس برونشیت عموما منشأ باکتریایی دارد و ممکن است در اثر حمله‌های ویروسی یا میکروبی هم بهوجود بیاید.
محل بروز برونشیت و سینه پهلو
برونشیت مجراهای برونشی (نایژه‌ها) را درگیر و ملتهب می‌کند. نایزه‌ها با نای مرتبط هستند و هوا را به ریه‌ها منتقل می‌کنند. آنها در ریه به انشعابات کوچکتری به نام نایژک تبدیل می‌شوند.
اما سینه پهلو باعث التهاب کیسه‌های تنفسی (alveoli) می‌شود که انتهایی ترین بخش ریه‌ها هستند. از آنجایی‌که درمان این دو بیماری متفاوت است تشخیص و درمان درست تنها در تخصص پزشک است.
آیا برونشیت واگیردار است؟
برونشیت حاد یک بیماری مسری است چون معمولا در اثر عفونتی کوتاه‌مدت بروز می‌کند که می‌تواند در اثر انتشار بزاق بیمار در اثر سرفه، عطسه یا صحبت در فاصله‌ی به دیگری منتقل شود.
اما برونشیت مزمن که منشأ عفونی ندارد واگیردار نیست. در عوض، این نوع برونشیت ریه‌ها را برای مدت طولانی‌تری ملتهب نگه می‌دارد و عوامل تحریک‌کننده‌ای مانند مصرف سیگار آن را تشدید می‌کند. این نوع التهاب به فرد دیگر انتقال نمی‌یابد.
وضعیت فرد مبتلا به برونشیت حاد
علائم برونشیت حاد معمولا ظرف چند هفته برطرف می‌شود اما به خاطر داشته باشید اگر به دنبال بروز این بیماری دچار عفونت دیگری بشوید ممکن است درمان کامل بیماری بیشتر طول بکشد.
پیشگیری از بروز برونشیت حاد
عموما هیچ راه مشخصی برای پیشگیری از ابتلا به برونشیت حاد وجود ندارد زیرا عوامل مختلفی می‌تواند باعث بروز این بیماری شود. اما توجه به نکات زیر می‌تواند در پیشگیری از این مشکل کمک کند:
- سعی کنید به‌اندازه‌ی کافی استراحت کنید؛
- اگر با افراد مبتلا به برونشیت در تماس هستید دست‌تان را به دهان، بینی یا چشم خود نزنید؛
- سعی کنید وسایل شخصی، عینک یا ظروف غذایتان را با کسی شریک نشوید؛
- مخصوصا در فصل‌های سرد که امکان ابتلا به برونشیت بیشتر است، دست‌هایتان را مرتب و کاملا تمیز بشویید؛
- از استعمال دخانیات بپرهیزید و سعی کنید در معرض دود سیگار نباشید؛
- با رعایت رژیم غذایی متعادل، بدن‌تان را سالم نگه دارید؛
- واکسن‌های مناسب مثل واکسن آنفولانزا را در وقت مناسب تزریق کنید؛
- سعی کنید تا می‌توانید در معرض آلودگی هوا، گردو غبار و آلاینده‌های شیمیایی قرار نگیرید و در صورت لزوم ماسک بزنید.
اگر جزو افرادی هستید که به دلیل وضعیت خاص بدنی یا بالابودن سن، سیستم ایمنی ضعیفی دارید باید موارد بخصوصی را برای پیشگیری از ابتلا به برونشیت رعایت کنید. افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف بیشتر از سایرین در معرض خطر عوارض ناشی از برونشیت مثل نارسایی حاد تنفسی و ابتلا به سینه پهلو یا ذات‌الریه هستند. اگر به نکات مربوط به پیشگیری از این بیماری توجه کنید به کمتر شدن خطر بروز این مشکلات کمک خواهید کرد.
