این روزها استرس یکی از پرکاربردترین واژههای زندگی همهی ما شده است. استرس کاری، استرس در روابط خانوادگی و هزار و یک استرس دیگر که بیرحمانه ابعاد مختلف زندگی ما را احاطه کردهاند. در این میان استرس در نوجوانان مقولهای به شدت حساس و مهم است. بر اساس نظرسنجی و پژوهشی که در سال ۲۰۱۴ در ایالت متحده امریکا صورت گرفت، انجمن روانشناسی امریکا اعلام کرد استرس در نوجوانان بیش از بزرگسالان رواج دارد. چنین خبری زنگ هشداری جدی برای والدین است. استرس در تمام ردههای سنی از جمله نوجوانی عجیب و دور از ذهن نیست اما به شدت نیاز به بررسی و رسیدگی دارد. در واقع زمانی که اوضاع هنوز چندان وخیم نشده باید آن را جدی گرفت و درمان کرد. دلایل استرس در نوجوانان متنوع و گوناگون است و اگر والدین برای رفع آن کمی صبر و حوصله به خرج بدهند، مشکل به سادگی از بین خواهد رفت. با ما همراه باشید تا ابعاد مختلف استرس در نوجوانان را بررسی و مرور کنیم.
استرس در نوجوانان دقیقا به چه معناست؟
خب میخواهیم ببینیم که استرس چیست؟ فرض کنید فرزندتان هفتهی آینده امتحانی مهم در پیش دارد و حتما باید نمرهی عالی کسب کند. او یک هفتهی کامل برای آمادگی و مطالعه زمان در اختیار دارد. در طول این هفته فرزند شما و احتمالا خودتان، حالاتی چون تشویش، نگرانی، افزایش ضربان قلب، کج خلقی و زودرنجی، عصبانیت و مواردی از این دست را تجربه میکنید. درست قبل از امتحان نیز فرزند بینوای شما دچار آشفتگی و دلآشوب میشود؛ بله این چیزی نیست به جز استرس.
استرس در واقع واکنش و پاسخ بدن به تجربهای خطرساز و دشوار است. وقتی برای انجام کاری تحت فشار هستید یا باید با موقعیتی سخت روبهرو شوید، استرس به سراغتان میآید. نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند و در صورت مواجهه با چنین شرایطی دچار استرس میشوند. استرس در نوجوانان نتیجهی نگرانی و اضطرابی مداوم است. پسران و دختران نوجوان نسبت به استرس واکنشهای مختلفی دارند. در بعضی از موارد استرس به شکلی جدی و شدید بروز مییابد و در سایر موارد نوجوان راحتتر با استرس خود کنار میآیند.
کدام ردهی سنی بیشترین میزان استرس را تجربه میکند؟
شاید فکر کنید دانشآموزان نوجوان بیشترین میزان استرس را تجربه میکنند، اما باید گفت که سخت در اشتباه هستید. طبق مطالعات انجمن روانشناسی امریکا، افراد ۱۸ تا ۳۳ ساله که به نسل هزاره مشهورند، بیشترین میزان استرس را در تمام ردههای سنی تجربه میکنند. اگر در مقیاسبندی میزان استرس، بیشترین حد را با عدد ۱۰ و کمترین حد را با عدد ۱ نشان بدهند، این ردهی سنی به طور متوسط عدد ۵.۴ را به خود اختصاص میدهند.
علائم و نشانههای استرس در نوجوانان
استرس میتواند خود را به صورتهای مختلفی نشان دهد. البته بیشتر اوقات نمود آن به صورت احساسی و جسمانی است. شیوهی رفتار افراد نیز تا حدودی وجود و میزان استرس را در او مشخص میکند. تأثیرات استرس در نوجوانان گسترده است، تعدادی از این تأثیرات به این قرار است:
۱. علائم احساسی
افراد دچار استرس، چندان هیجانزده نمیشوند. آنان به وضوح ناراحتند و احتمالا افسرده به نظر میرسند. نوجوانانی که با استرس درگیرند مشوش، گوشهگیر، کجخلق و آشفته به نظر میآیند. آنها با چیزهای ساده عصبانی و برافروخته میشوند. پس اگر دیدید نوجوان شما بی هیچ دلیلی ناگهان عصبانی و آشفته میشود بدانید به احتمال قوی دچار استرس شده است.
۲. علائم جسمانی
علائم جسمانی استرس در نوجوانان به شکل خستگی، سردرد، یبوست، تهوع و سرگیجه، تپش قلب و کماشتهایی بروز میکند. یا ممکن است نوجوان تمایلی به فعالیتهای جسمانی و ورزش نشان ندهد.
۳. تغییرات رفتاری
علائم رایج استرس به شکل تغییر در عادات خواب و خوراک نمود پیدا میکند. مثلا میزان خواب و خوراک نوجوان به شدت زیاد یا به شدت کم میشود. احتمال اینکه استرس باعث شکلگیری عادات عصبی بشود نیز وجود دارد. عاداتی که بیقراری نوجوان را در قالب جویدن ناخنها، پرسه زدن و راه رفتن با بیقراری و موارد دیگر نشان میدهد.
۴. علائم شناختی
استرس در نوجوانان میتواند برخی از تواناییهای شناختی را نیز تحت تأثیر قرار دهد، مثلا روی حافظهی آنها اثر بگذارد. گاهی احساس میکنید نوجوان شما انجام وظایفی که در منزل بر عهدهی اوست، پشت گوش میاندازد یا در انجام آنها بیدقتی به خرج میدهد، در حالیکه این فراموشی نشانهی تأثیر استرس بر حافظهی اوست. سایر علائم شناختی شامل مواردی چون: عدم توانایی در تمرکز، نگرش و دیدگاه منفی یا قضاوتهای نادرست و اشتباه است.
دیگر علائم استرس در نوجوانان:
- غیرمنطقی شدن؛
- تغییرات چشمگیر در وزن؛
- احساس ناامیدی و بیپناهی؛
- تغییر در زمان عادتماهیانهی دخترها؛
- بیتوجهی به ظاهر.
گاهیاوقات، تفاوت میان حالات متدوال نوجوانی و استرس کمی دشوار میشود. در این مواقع آزمون استرس میتواند به شما کمک کند. تستها و آزمونهای شناخت استرس به صورت آنلاین یا به کمک اولیای مدرسه قابل استفاده هستند. یادتان باشد نوجوان را برای انجام این تستها تحت فشار قرار ندهید و به شکلی نامحسوس و در قالب تفریح و شادی آن را برگزار کنید. مثلا برنامهای مفرح ترتیب بدهید که در آن تمام اعضای خانواده در این آزمون شرکت کنند.
برخلاق عقیدهی عموم، اگر استرس به ایجاد انگیزه برای بهبود فعالیتها کمک کند، مفید نیز خواهد بود. و در ضمن میتواند به شناسایی مشکلی زیربنایی بینجامد. تنش و استرس روانی در نوجوانان به راحتی قابل مدیریت است، البته تنها در صورتی که علت آن را به درستی کشف کنید.
۱۳ علت استرس در نوجوانان
هر چیزی در طول روز میتواند عامل ایجاد استرس باشد. فهرستی از این عوامل در ادامه آمده است:
۱. استرس ناشی از شرایط تحصیلی
یکی از رایجترین عوامل استرس مربوط به عملکرد علمی و آموزشی است. نوجوانان معمولا نگران انجام تکالیف، پروژهها و گزارش کارهایشان هستند. شرکت در کنکور و مطالعه برای امتحانات هم که در ایجاد استرس جای خود را دارند. این نوع از استرس تا زمانی که نوجوان را به سمت بهبود عملکرد ببرد بسیار خوب و مثبت خواهد بود، اما اگر سلامت و تواناییهای شناختی نوجوان تحت تأثیر این استرس قرار بگیرد باید مسئله را به طور جدی پیگیری کرد.
۲. استرس ناشی از تغییرات جسمانی
تعییرات جسمانی یکی دیگر از عوامل ایجاد استرس در نوجوانان است. تغییرات احساسی و جسمانی در هنگام بلوغ باعث استرس میشود. نوجوان نمیداند در بدنش چه اتفاقی در حال وقوع است و دلیل تغییرات احساسی خود را نمیشناسد. چنین استرسهایی موجب تشویش و نگرانی او میشوند. فشار جسمانی بیش از حد نیز نوجوان را خسته و از نظر روحی و روانی دچار استرس میکند.
۳. استرس ناشی از زندگی اجتماعی
زندگی اجتماعی اهمیت زیادی برای نوجوانان دارد. آنها تمایل دارند عضو گروههای معروف و شاخص جمع خود باشند و هم سن و سالهایشان آنها را به خوبی بپذیرند و قبول کنند. در این سن معمولا نوجوانان به دوستان خود بیشتر از خانواده بها میدهند و تمایل زیادی به معاشرت با آنها دارند. آنان دوست دارند به شیوهای خاص لباس بپوشند و از اصطلاحات رایج نوجوانان استفاده کنند. در یک کلام خیلی دوست دارند باحال و جذاب به نظر برسند یا در اصطلاح خودمانی این روزها تمایل زیادی دارند تا «شاخ» به نظر برسند. این موقعیت، حساس و دشوار است، زیرا نوجوان تصمیم میگیرد کسی باشد که نیست. او خود واقعیاش را نادیده میگیرد و وانمود میکند فرد دیگری است. چنین تجربهای استرسزا خواهد بود.
علاوه بر این، مشکلات با دوستان، تحت زورگویی و قلدری دوستان و دیگران قرار گرفتن و روابط احساسی و عاشقانه نیز از دلایل عمدهی ایجاد استرس در نوجوانان هستند.
۴. استرس ناشی از شرایط خانواده
هر آنچه بر خانواده تأثیر بگذارید، مستقیما بر نوجوانان نیز اثر میگذارد. انتظارات غیرمنطقی والدین، اختلافات زناشویی میان پدر و مادر، مریضی و بیماری یکی از اعضای خانه یا اختلاف و روابط سست میان خواهر و برادرها از عوامل خانوادگی ایجاد استرس در نوجوانان هستند. مشکلات مالی نیز نقش مهمی در استرس نوجوانان دارد.
۵. استرس ناشی از شرایط مالی
پول فقط برای بزرگترها مهم نیست. نوجوانان بینوا نیز در بحرانهای مالی آسیب زیادی میبینند زیرا جز حس کردن مشکل کاری از دستشان برنمیآید. مطالعات نشان میدهد، کودکانی که در خانوادههای کمدرآمد رشد میکنند، همیشه دچار استرس هستند و در نوجوانی و بزرگسالی با مشکل روبهرو میشوند. مثلا یکی از دغدغههای اصلی نوجوانان در مورد پرداخت شهریه و هزینهی تحصیل است. شما به عنوان سرپرست و والدین باید نوجوانان را تنها تا حدی در جریان امور مالی خانواده قرار بدهید.
۶. رویدادهای ناگوار
رویدادهای ناگهانی و ناگوار مانند تصادف، بیماری، مرگ آشنایان و نزدیکان، تعرض و سؤاستفادههای روحی و جسمی اثرات فراوانی روی بچهها دارد. مثلا مرگ، حس فقدان و از دست دادن همهچیز و همهکس را در نوجوان ایجاد و استرس را به درد و رنج او اضافه میکند.
در ردههای سنی بالاتر ممکن است مسائل عاطفی نیز به عامل مهمی برای ایجاد استرس تبدیل شود. مثلا جدایی از فرد مورد علاقه و مواردی از این قبیل. در این موقعیتها باید به شدت مواظب نوجوان و روحیه او باشید.
۷. تغییرات جدی در زندگی
نوجوانان به سادگیِ بزرگسالان تغییرات را هضم و تحمل نمیکنند. تغییرات اساسی مانند نقل مکان به منزل یا شهری جدید یا اضافه شدن فردی به اعضای خانواده (ناپدری/ نامادری، ناخواهری/برادری) از جمله تغییرات دشوار برای نوجوانان هستند. در این مواقع ناآگاهی نوجوانان از شیوهی برخورد با این تغییرات یا چگونگی برآورده کردن انتظارات والدین و معلمان و باعث بروز استرس میشود.
۸. روابط احساسی و عاشقانه
در مقطع دبیرستان، نوجوانان معمولا به ارتباط با جنس مخالف تمایل پیدا میکنند و از اینکه میبینند دوستانشان چنین روابطی دارند و آنها تنها هستند کمی نگران میشوند. بحرانها و استرسهای اجتماعی و تحصیلی رفع نشده، مشکلات و استرسهای عاطفی هم اضافه میشوند. رابطه با جنس مخالف یا فکر کردن و دلمشغولی نسبت به ابعاد مختلف آن در این سن بسیار چالشبرانگیز و دشوار است.
۹. عزت نفس اندک
نوجوانان پرسشها و تردیدهای گوناگونی درباره تغییرات احساسی و جسمانی خود دارند. شک و شبهه دربارهی خود و عزتنفس اندک یکی از بدترین و دشوارترین چالشهای پیش روی آنهاست. شیوهی رفتار والدین با نوجوانان به رفع مشکل کمبود اعتماد و عزتنفس کمک شایانی میکند.
۱۰. فشار محیط و همسنوسالان
در سنین نوجوانی افراد بیشتر درگیر محیط پیرامون خود و زندگی اجتماعی میشوند و تلاش میکنند تا به روابط پیچیدهی اطراف خود معنا بخشند. میل به پذیرفته شدن از سوی همسنوسالها گاهی باعث میشود به سوی تجربههای تازه مثل سیگار، الکل و مواد مخدر بروند. نوجوانی سنی حساس است، سنی که فرد میخواهد هویت خود را بیابد. در این میان، آنان میخواهند وجههی اجتماعی مطلوبی برای خود بسازند و برای حفظ آن به خود فشار زیادی میآورند. تلاش برای ایجاد تعادل میان خود واقعی و این تصویر، کاری به شدت سخت و پراسترس است.
۱۱. رقابتهای ناسالم
رقابت میان نوجوانان در مدرسه امری رایج و عادی است. مثلا نوجوانان در زمینه درسی، فعالیتهای فوقبرنامه یا ورزشی با هم به رقابت میپردازند. اما یادتان باشد رقابت تا جایی مفید و پسندیده است که باعث بهبود عملکرد و نمرات و… بشود. اگر رقابت به تولید احساسات منفی نظیر حسادت و نفرت منجر شود پشیزی ارزش ندارد و به یکی از عوامل ایجاد استرس تحصیلی بدل میشود.
۱۲. رقابت با خواهر و برادرها
تفاوت میان فرزندان خانواده بسیار طبیعی است. اما اگر این تفاوتها به جنگ و دعوا و اختلافات شدید بینجامد، نتیجه چیزی جز استرس برای اعضای خانواده نخواهد بود. یکی از احساسات منفی رایج میان نوجوانان، احساس حسادت فرزندان بزرگتر نسبت به کوچکترهاست که توجه بیشتری از والدین میگیرند. در واقع هر گونه عدم تعادل و رفتار متفاوت با فرزندان منجر به بروز احساسات منفی در آنان خواهد شد.
۱۳. ضعف در مدیریت زمان
یکی از شکایات همیشگی نوجوانان این است که وقت ندارند و نمیتوانند به همهی کارهایشان برسند. آنها معمولا وقت و زمان کافی برای خوردن صبحانه، انجام تکالیف مدرسه یا رسیدن به کارهای منزل ندارند. ضعف در مدیریت زمان یکی از عوامل مهم ایجاد استرس در نوجوانان است. رسانههای مختلف، تکنولوژی و اینترنت به سادگی حواس نوجوانان را پرت میکنند و وقت آنها را هدر میدهند و نوجوان عزیز وقتی به خود میآید که زمان لازم برای انجام کارهای مختلف را از دست داده است و در نتیجه دچار استرس میشود.
۷ نکته برای مدیریت استرس در نوجوانان
چه فایدهای دارد اگر استرس فرزند نوجوانتان شما را هم دچار استرس کند. به یاد داشته باشید این شمایید که میتوانید با راهحلهای ساده به آنان کمک کنید از پس استرس خود بربیایند.
۱. خواب کافی
به خاطر مدرسه، فعالیتهای اجتماعی و خانوادگی در منزل و موارد دیگر، معمولا نوجوان نمیتواند بهاندازهی کافی بخوابد. او باید تا دیروقت بیدار باشد و صبح زود هم از خانه بیرون بزند. در چنین وضعی استراحت برای از بین بردن استرسهای مختلف ضروری است. وقتی بدن استراحت کافی داشته باشد ذهن نیز آرام و قبراق میشود. خواب کافی به نوجوان کمک میکند با استرس روبهرو شود. چرت کوتاه میان فعالیتهای مختلف نیز میتواند استرس را کاهش دهد.
۲. فعالیت جسمی
یکی از بهترین راهکارهای کاهش استرس برای نوجوانان، فعالیتهای جسمی است. هیچ چیز مثل دویدن استرس را کاهش نمیدهد. اگر نوجوان دچار استرس شده است، او را به پیادهروی یا رفتن به باشگاه ورزشی تشویق کنید. ورزش، ذهن و جسم را از استرس تهی میکند.
۳. رژیم غذایی سالم
تغذیهی سالم برای از بین بردن استرس در بدن لازم و ضروری است. رژیم غذایی متعادل شامل میوه، سبزی، لبنیات و پروتئین است. وقتی نوجوانان دچار استرس میشوند به خوردن هلههوله و غذاهایی مانند پیتزا و برگرها، هاتداگ و تنقلاتی چون بستنی روی میآورند. سعی کنید نوجوانان به جای این مواد غذایی، خوراکیهای سالمی مثل توت، شکلات تلخ، شیر و گوشت بوقلمون میل کنند.
۴. حمایت والدین
مدیریت نوجوان کمی دشوار است حال اگر نوجوان دچار استرس هم باشد که دیگر شرایط دشوارتر نیز میشود. والدین باید هوای نوجوانان را داشته باشند. نباید با تنبیه و سرزنش وضعیت را آشفتهتر کنند. اگر قصد دارید استرس فرزند خود را کم کنید، باید همواره پشتیان آنان و در کنارشان باشید.
۵. تمرکز بر نقاط مثبت
هنگام استرس، بیشتر به مشکلات و نقاط منفی متمرکز میشویم. بیشتر به آنچه نداریم و انجام دادنش در توانمان نیست، فکر میکنیم. استرس نتیجهی افکار منفی و تمرکز بر اشتباهات و مشکلات است، و شرایط را بدتر میکند. البته مثبت اندیشی در اوج بحرانها و مشکلات کمی دشوار است ولی باید به فرزند خود بیاموزید در بحرانها بر تواناییهای خود تمرکز کند و با تکیه بر همین نقاط قوت، شرایط را بهبود بخشد.
به نوجوان بیاموزید چگونه با الگوهای فکری مخرب که هنگام استرس ظاهر میشوند مبارزه کند، زیرا این روش یکی از راههای مؤثر مدیریت استرس است.
۶. گفتگو دربارهی استرس
فرزند خود را تشویق کنید تا از مسائل و مشکلات خود حرف بزند. درباره نگرانیهای خود صحبت کند. گفتگو دربارهی نگرانیها و دلمشغولیها یکی از بهترین راهها برای کاهش استرس است. وقتی دربارهی مسائل و مشکلات خود حرف میزنید، سریعتر راهی برای حل آنها پیدا خواهید کرد. به عنوان والدین یک نوجوان مهمترین وظیفهی شما گوش سپردن به حرفها و درد دلهای فرزندتان است. به او گوش کنید و ببینید چگونه میتوانید مشکلات را برای او سادهتر کنید.
۷. انجام کارهای شادیآفرین
هر آنچه شما را خوشحال میکند از استرستان میکاهد. اجازه بدهید نوجوان به کارهای مورد علاقهاش بپردازد تا از استرسهایش کم شود. دلخوشیهای کوچک و شادیآور به سادگی گوش دادن به موسیقی مورد علاقه، بازی یا تماشای فیلم بسیار مفیدند.
فعالیتهایی برای درمان استرس در نوجوانان
نوجوانان و جوانان میتوانند برای مدیریت استرس از این توصیهها و تمرینات استفاده کنند:
۱. تمرینات تنفسی
تنفس عمیق شکمی، ذهن و جسم را آرام میکند. تمرینات تنفسی باعث بازگشت تعادل به سیستم عصبی میشود و ذهن را هوشیاتر میکند.
۲. هوشیاری
هوشیاری، هنر تمرکز بر زمان حال و لحظهی اکنون است. وقتی مورد هجوم احساسات و افکار خود قرار میگیرید، نفسی عمیق بکشید و به اطراف خود نگاهی بیندازید. سعی کنید به هیچ چیز فکر نکنید و تنها بر آنچه میبینید تمرکز داشته باشید. یکی دیگر از تمرینات افزایش هوشیاری کار روی تنفس صحیح، تسلط بر احساسات بدن و آنچه میشنوید است. این تمرینات ساده باعث میشود از استرس و تشویش دور شوید و آرامش به روح و روانتان بازگردد.
۳. تجسم خلاق
تجسم خلاق یکی از بهترین روشها برای نجات از افکار منفی است. در نقطهای آرام و بی سروصدا در اتاقتان بنشینید، چشمها را ببندید و به صداهای اطراف گوش بسپارید. سعی کنید هوشیاری را در خود بیدار کنید. حال فرض کنید شرایط ایدهئال چگونه میتوانست باشد. ببینید در این حالت چه میکردید و چه میگفتید. سعی کنید حالتی را که متصور شدهاید برای دقایقی در ذهن خود حفظ کنید. پس از گشودن چشمانتان، دوباره به دنیای واقعی قدم میگذارید ولی این بار با نگرشی تازه و بهتر.
۴. دردِ دل و اشتراک افکار و عواطف
وقتی شما و دوستانتان دچار استرس میشوید، بهتر است با هم صحبت کنید و احساسات و افکار خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارید. این روش ساختاریافته به شما کمک میکند و مهارتهای شنیدن را در شما افزایش پیدا میدهد.
۵. بازی توپ بیصدا
این تمرین در قالب یک بازی طراحی شده است. میتوانید توپی سبک تهیه کنید و چند نفری به بازی با آن بپردازید. به این صورت که هرگاه توپ برای دریافت یا پرتاب در دستانتان قرار گرفت، سکوت کنید. هرکس که حرفی بزند یا توپ را بیندازد میبازد. این بازی باعث میشود تمرکزتان برای حفظ توپ بالا برود و در نتیجه از شر افکاری که چون خوره آزارتان میدهد، دور شوید.
۶. بازی مجسمه
این تمرین نیز یک بازی است که به کاهش استرس شما کمک میکند، در ضمن مفرح و شاد نیز هست. برای انجام این بازی باید افراد با پخش موسیقی برقصند یا حرف بزنند و حرکات عادی خود را داشته باشند اما به محض قطع شدن صدای موسیقی در همان حالت مانند مجسمه بیحرکت و بیصدا بایستند. این بازی نیز به کاهش فشار و استرس کمک میکند.
آمار و حقایقی دربارهی استرس نوجوانان
بیش از ۲۵ درصد نوجوانان در سالهای تحصیل دچار استرس شدید میشوند. بر اساس پژوهشهای انجمن روانشناسی آمریکا ۳۱ درصد نوجوانان امریکایی به خاطر استرس دچار غم و افسردگی شدید هستند.
- ۵۹ درصد نوجوانان ضعف در مدیریت زمان را عامل اصلی استرس خود میدانند.
- ۴۰ درصد نوجوانان به خاطر استرس خشمگین و عصبانی هستند.
- ۳۵ درصد از نوجوانان دچار اختلال خواب در شب و ۲۳ درصد دچار بیاشتهایی ناشی از استرس هستند.
- مشکلات و تغییرات جسمانی نیز به خاطر استرس در نوجوانان شایع است؛ ۳۶ درصد به خستگی و ۳۲ درصد به سردرد و ۲۱درصد به مشکلات معده دچار هستند.
- در دختران ظاهر یکی از عوامل اصلی استرس است. ۶۸ درصد دختران به خاطر مسائل مرتبط با ظاهر و چهره دچار استرس میشوند ولی این آمار برای پسران ۵۵ درصد است.
- در ۴۸ درصد نوجوانان امریکایی بازیهای ویدیویی و کامپیوتری اولین انتخاب برای کاهش استرس است و در ۴۳ درصد وبگردی راهکار پرطرفدار بعدی است.
- ۲۸ درصد نوجوانان برای مدیریت استرس خود ورزشهای تیمی انجام میدهند و ۳۷ درصد نیز به انجام تمرینات ورزشی میپردازند.
شاید این آمارها نشان میدهند که نوجوانان به شدت تحت فشار هستند، اما روانشناسان معتقدند این استرس نتیجه وادار کردن نوجوانان به کارهایی است که در دایرهی میل و علاقهی آنها قرار نمیگیرد. به عبارت دیگر این نوع استرس قابل مدیریت است.
یادتان باشد تمام این نکات و توصیهها بهطور کلی نمیتوانند استرس را از بین ببرند. بلکه تنها به مدیریت بهتر اوضاع کمک خواهند کرد. هر چقدر توانایی مدیریت و مواجهه با استرس در نوجوانان بهتر و بیشتر رشد کند و تقویت بشود، آیندهای سالمتر و بهتر را در پیش رو خواهند داشت.
برگرفته از: momjunction.com