از داروهای مسکن برای تسکین انواع درد استفاده می‌شود که می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. مسکن‌ها به‌‍طور گسترده‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرند اما مصرف زیاد این داروها خطرناک است. انواع مختلفی داروی مسکن وجود دارد و بسته به میزان درد برای دردهای مختلف از مسکن‌های متفاوتی استفاده می‌شود. پزشک پس از ارزیابی میزان درد بیمار، مسکن مناسب را برای او تجویز می‌کند. مسکن‌ها برای تسکین دردهای ناشی از التهاب مفصل، جراحی، آسیب‌دیدگی، دندان درد، سردرد، دردهای قاعدگی، سوزش عضلات و … به‌کار می‌روند. در ادامهٔ این مطلب با انواع مسکن بیشتر آشنا بشوید.
انواع مسکن
معمولا دردهای متوسط را با داروهای غیراپیوئیدی مانند استامینوفن یا داروهای ضدالتهاب مانند بروفن و نوروفن درمان می‌کنند. دردهای متوسط یا شدید معمولا با مسکن‌های اپیوئیدی (مشتق تریاک) درمان می‌شوند. ازجمله این داروها می‌توان به کدئین فسفات، ترامادول، مورفین و فنتانیل اشاره کرد. گاهی از داروهای اپیوئیدی برای درمان دردهای خفیف نیز استفاده می‌شود.
برخی مسکن‌ها به‌سرعت به تسکین درد کمک می‌کنند. ولی مدت ماندگاری آنها کوتاه است. درمقابل برخی مسکن‌ها بیشتر زمان می‌برد تا درد را تسکین بدهند. ولی مدت اثر طولانی‌تری دارند.
- اپیوئیدها (مشتقات تریاک)؛ مانند مرفین، اُکسی‌کانتین، متادون، هیدرومورفون، پتیدین، کدئین، فنتانیل و…
- استامینوفن؛
- مسکن‌های ترکیبی که در آن استامینوفن و اپیوئیدها وجود دارند؛
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، قرص سلکسیب و…
- آسپرین که گاهی در دستهٔ داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی قرار می‌گیرد.
۱. مسکن‌های غیراپیوئیدی برای دردهای خفیف
این مسکن‌ها مانند استامینوفن و داروهای ضدالتهاب برای تسکین دردهای خفیف به‌کار می‌روند.
استامینوفن برای انواع دردهای خفیف به‌کار می‌رود. استامینوفن را می‌توان بدون‌نسخه از داروخانه‌ها تهیه کرد. استامینوفن معمولا عوارض جانبی اندکی به‌همراه دارد. ولی نباید در مصرف آن زیاده‌روی بکنید. مقادیر بالای استامینوفن می‌تواند باعث آسیب به کبد بشود. درصورتی‌که احساس می‌کنید دچار بیش‌مصرفی (اُوردوز) استامینوفن شده‌اید، بلافاصله برای فوریت‌های پزشکی اقدام بکنید. استامینوفن به بهبود التهاب کمکی نمی‌کند.
داروهای ضدالتهاب مانند ایبوپروفن به کاهش التهابات و ورم کمک می‌کنند. این داروها برای درمان درد در ناحیهٔ پوست، عضلات و استخوان مناسب‌اند. ایبوپروفن نام‌های تجاری مختلفی مانند بروفن و نوروفن دارد. این دارو را می‌توانید بدون نیاز به نسخه از داروخانه‌ها تهیه بکنید. سایر داروهای ضدالتهاب برای استفاده نیاز به نسخهٔ پزشک دارند.
قبل از مصرف این داروها با پزشک مشورت بکنید. این داروها همیشه برای همه مناسب نیستند. همچنین نباید این داروها را با برخی داروهای دیگر مصرف کرد.
داروهای ضدالتهاب می‌توانند باعث سوء‌هاضمه و تحریک پوشش معده بشوند. بنابراین باید آنها را پس از صرف وعده غذایی مصرف کرد. ممکن است پزشک برای محافظت از پوشش معده داروهای دیگری را نیز تجویز بکند. اگر سابقهٔ علائم زخم معده را داشته‌اید، ممکن است پزشک از شما بخواهد که هرگز از داروهای ضدالتهاب استفاده نکنید یا ممکن است برای‌تان ژل ضدالتهاب تجویز بکند که می‌توانید آن را بر روی پوست‌تان بمالید.
قبل از مصرف این داروها مقدار مصرفی را بر روی بسته بخوانید و هرگز بیش از مقدار توصیه‌شده از آنها مصرف نکنید.
یادتان باشد برخی داروهای درمان سرماخوردگی یا آنفولانزا نیز ممکن است محتوی استامینوفن یا داروهای ضدالتهاب باشند. درصورتی‌که از مسکن‌ها استفاده می‌کنید، باید حواس‌تان به سایر داروها نیز باشد. بنابراین نباید از مقدار توصیه‌شده بیشتر مصرف بکنید. اگر دراین‌باره شک دارید، می‌توانید پیش از خرید داروهای بدون‌نسخه با پزشک یا داروساز مشورت بکنید.
۲. مسکن‌های اپیوئیدی برای دردهای خفیف و متوسط
دردهای خفیف و متوسط با برخی داروهای اپیوئیدی درمان می‌شوند. این داروها عبارت‌اند از:
- دی‌هیدروکدئین؛
- کدئین فسفات؛
- ترامادول.
معمولا این داروها با استامینوفن در یک قرص ترکیب می‌شوند. به‌عنوان‌مثال از ترکیب استامینوفن و کدئین داروی استامینوفن کدئین ایجاد می‌شود. این مسکن‌ها با نام‌های تجاری مختلفی به‌فروش می‌رسند. بیشتر این داروها تنها با نسخهٔ پزشک قابل‌خرید هستند. هر روز تنها مقدار محدودی از این قرص‌ها را می‌توانید مصرف بکنید. اگربا مصرف این داروها دردتان تسکین پیدا نکرد، می‌توانید از پزشک درخواست کنید برای‌تان مسکن قوی‌تری تجویز بکند.
۳. مسکن‌های اپیوئیدی برای دردهای متوسط و شدید
دردهای متوسط و شدید با داروهای اپیوئیدی قوی مانند مورفین، فنتانیل و اُکسی‌کُدون درمان می‌شوند.
مورفین، فنتانیل و اُکسی‌کُدون، بوپرنورفین و دی‌استیل مورفین (هروئین) رایج‌تر هستند. تاپنتادول، هیدرومورفون، متادون و آلفنتانیل کمتر رواج دارند. در زمان مصرف این داروها مهم است که پزشک موثرترین مقدار را برای تسکین دردتان تشخیص بدهد. دو نفر با یک سرطان مشابه ممکن است به مقادیر متفاوتی از این داروها نیاز داشته باشند؛ حتی اگر بیماری‌شان در یک مرحله باشد.
معمولا باید مصرف مسکن‌ها را با مقادیر کمتر شروع کرد. پزشک رفته‌رفته این مقدار را افزایش می‌دهد تا به‌مقدار موثر برای کنترل دردتان دست پیدا بکنید. درصورت افزایش یا کاهش دردتان، مقدار داروی مصرفی‌تان نیز تغییر خواهد کرد. ممکن است مصرف مسکن‌های اپیوئیدی قوی‌تر یا تنظیم مصرف مقادیر بیشتر چند روزی زمان ببرد.
مسکن‌های قوی عوارض جانبی دارند. درصورت بروز عوارض جانبی، پزشک را در جریان بگذارید. در این مواقع مصرف نوع دیگری از یک مسکن قوی می‌تواند برای‌تان بهتر بوده و از بروز عوارض جانبی جلوگیری بکند.
ممکن است همراه با مسکن‌های قوی سایر داروها نیز همزمان مصرف بشوند. به‌عنوان‌مثال استامینوفن یا ایبوپروفن نیز اغلب تجویز می‌شوند. اگر پزشک‌تان چنین چیزی برای‌تان تجویز بکند، مصرف این داروها نیز به‌اندازهٔ مسکن‌های قوی اهمیت خواهد داشت.
۳-۱. مورفین
مورفین معمولا به شکل‌های زیر وجود دارد:
- قرص با اثر سریع (ماندگاری کوتاه)؛
- شربت با اثر سریع؛
- آمپول با اثر سریع؛
- شیاف که معمولا اثر سریع دارند؛
- گرانول یا دانه‌های مورفین که معمولا با آب ترکیب شده و اثر طولانی‌تری دارند؛
- قرص و کپسول‌های مورفین با اثر طولانی.
برای شروع مصرف باید ابتدا از مورفین با اثر سریع هر ۲ تا ۴ ساعت استفاده بکنید. سپس پزشک یا پرستار متخصص به شما توضیح می‌دهد که دارو را هرچندوقت مصرف بکنید. معمولا این دارو به‌شکل قرص یا مایع مصرف می‌شود. شکل مایع مورفین طعم تلخی دارد. ولی ترکیب آن با آبمیوه می‌تواند موجب بهبود طعم‌اش بشود.
وقتی که پزشک بفهمد برای کنترل دردتان چه‌مقدار مورفین نیاز دارید، مورفین مصرفی‌تان را به نوع با اثر طولانی تغییر می‌دهد. این امر باعث می‌شود تا داروی مصرفی‌تان آهسته و بسته به نوع مصرفی در مدت زمان ۱۲ تا ۲۴ ساعت در بدن‌تان آزاد بشود. بااین‌حال در صورتی که در این بین درد غیرقابل‌تحملی داشتید، ممکن است دوباره مورفین با اثر سریع نیز برای‌تان تجویز بشود.
امکان مصرف مورفین به‌صورت تزریقی نیز وجود دارد. معمولا این کار زمانی انجام می‌شود که فرد حالت تهوع داشته باشد. در برخی مواقع مورفین به‌صورت شیاف نیز مصرف می‌شود.
۳-۲. فنتانیل
فنتانیل به روش‌های مختلفی قابل‌مصرف است.
چسب جذبی فنتانیل
این چسب‌ها شبیه به گچ‌های ضدآب هستند. باید چسب فنتانیل را بر روی پوست‌تان قرار بدهید. سپس دارو به‌آرامی از طریق پوست جذب می‌شود. باید چسب‌های فنتانیل را هر سه روز، یک بار عوض بکنید و چسب جدید را بر روی ناحیهٔ جدید از پوست بگذارید.
وقتی برای اولین بار چسب فنتانیل را استفاده می‌کنید، ۱۲ تا ۲۴ ساعت زمان می‌برد تا سطح آن در خون بالا برود. معمولا در این مدت باید از داروهای اپیوئیدی با اثر سریع مانند مورفین برای کنترل درد استفاده بکنید.
باید چسب فنتانیل را بر روی نقاطی از پوست بگذارید که مو نداشته باشد. بهتر است زمان استفاده از چسب را بر روی آن بنویسید تا زمان تعویض آن فراموش‌تان نشود. ممکن است گاهی اوقات چسب فنتانیل باعث بروز جوش‌های کوچک بر روی پوست بشوند. از گرم‌شدن چسب فنتانیل با قرارگرفتن در معرض نور خورشید، آب داغ یا سایر وسایل گرم‌کننده جلوگیری بکنید. اگر به‌نوعی مجبور هستید در معرض حرارت قرار بگیرید، پزشک را مطلع بکنید. زیرا گرما می‌تواند بر نحوهٔ جذب فنتانیل از طریق پوست تاثیر بگذارد.
فنتانیل باکال، قرص زیرزبانی و محلول بینی
سه شکل از فنتانیل باکال (قرصی که بین لثه و گونه گذاشته می‌شود تا حل بشود) وجود دارد:
- قرص لوزی‌شکل با اثر سریع؛
- قرص؛
- فیلم قابل‌حل.
قرص باکال فنتانیل را باید در دهان‌تان و بین گونه و لثه قرار بدهید. دارو از این نقطه جذب بدن می‌شود. شکل باکال فنتانیل برای دردهای بسیار شدید موثر است.
فنتانیل را می‌توان به‌شکل قرص‌های زیرزبانی نیز مصرف کرد که برای استفاده باید آن را زیر زبان قرار بدهید. همچنین محلول‌های فنتانیل نیز وجود دارند که باید آنها را به‌داخل بینی اسپری بکنید.
۳-۳. اُکسی‌کودون
شکل کپسول و مایع خوراکی اکسی‌کدون با اثر سریع بر دردها هر ۴ تا ۶ ساعت باید استفاده بشود. همچنین می‌توانید قرص‌های با اثر طولانی آن را نیز مصرف بکنید که باید هر ۱۲ ساعت مصرف بشوند.
اکسی‌کدون را می‌توان به‌شکل تزریقی نیز مصرف کرد. معمولا اکسی‌کدون زمانی مصرف می‌شود که فرد نتواند مورفین استفاده بکند یا مورفین برای او موثر نباشد.
۳-۴. بوپرنورفین
این مسکن به‌شکل‌های زیر وجود دارد:
- برچسب جذبی پوست که باید هر ۳ روز عوض بشود.
- برچسب جذبی پوست که باید هر ۷ روز عوض بشود.
- قرصی زیرزبانی که هر ۶ تا ۸ ساعت باید مصرف بکنید.
۳-۵. دی‌استیل مورفین (هروئین)
معمولا باید زمانی دی‌استیل مورفین را مصرف بکنید که قادر به مصرف مسکن از طریق خوراکی نباشید. دی‌استیل مورفین باید به بیمار تزریق بشود. دی‌استیل مورفین در بدن به مورفین تبدیل می‌شود.
۳-۶. تاپنتادول
شکل‌های موجود تاپنتادول عبارت‌اند از:
- قرص‌های با اثر سریع؛
- شربت با اثر سریع؛
- قرص با اثر طولانی.
۳-۷. هیدرومورفون
شکل‌های موجود هیدرومورفون عبارت‌اند از:
- کپسول با اثر سریع؛
- کپسول با اثر طولانی.
۳-۸. متادون
شکل‌های موجود متادون عبارت‌اند از:
- قرص؛
- شربت؛
- تزریقی.
متادون تنها باید تحت نظارت دقیق متخصص درد مصرف بشود. متادون می‌تواند به کاهش درد عصبی نیز کمک بکند.
۳-۹. آلفنتانیل
آلفنتانیل یک مسکن قوی دیگر است که به بیمار تزریق می‌شود. معمولا آلفنتانیل برای کسانی تجویز می‌شود که کلیه‌شان به‌خوبی کار نمی‌کند.
نحوه اثرگذاری مسکن‌ها چگونه است؟
مسکن‌های مختلف به روش‌های متفاوتی عمل می‌کنند. اپیوئیدها با کاهش سیگنال درد توسط دستگاه عصبی و واکنش مغز به این سیگنال‌ها عمل می‌کنند.
استامینوفن با تغییر روشی که بدن درد را حس می‌کند، عمل می‌کند.
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی با مسدودکردن پروستاگلاندین (مواد شیمیایی‌ای که در بدن خاصیتی مانند هورمون‌ها دارند) می‌توانند درد و ورم را کاهش بدهند.
عوارض جانبی مسکن ها
مسکن‌ها نیز مانند بسیاری از داروها عوارضی از خود بر جای می‌گذارند. البته عوارض ناشی از آنها بر همهٔ افراد تاثیر نمی‌گذارد. برخی از رایج‌ترین عوارض ناشی از مصرف مسکن‌ها در زیر آمده است.
۱. یبوست
بیشتر مسکن‌ها موجب یبوست می‌شوند.
اگر از مسکن‌های قوی استفاده می‌کنید، باید در دوره‌ٔ درمان از داروهای ملین نیز استفاده بکنید. برخی داروهای ملین به نرمی مدفوع و حرکت راحت‌تر آن کمک می‌کنند. برخی دیگر از این داروها به تحریک روده و حرکت سریع‌تر مدفوع کمک می‌کنند. مصرف ترکیبی از هر دوی این ملین‌ها بهترین راه برای پیشگیری از یبوست است. همچنین داشتن رژیمی سرشار از فیبرها و مصرف زیاد مایعات (حداقل دو لیتر در روز) نیز در پیشگیری از یبوست بسیار موثر است.
۲. حالت تهوع
ممکن است با شروع مصرف مسکن‌های اپیوئیدی دچار حالت تهوع بشوید. به همین دلیل توصیه می‌شود در هفتهٔ اول مصرف این مسکن‌ها از داروهای ضدتهوع استفاده بکنید.
اگر حالت تهوع‌تان پس از گذشت ۷ روز متوقف نشد یا بهبود پیدا نکرد، به پزشک مراجعه بکنید. ممکن است پزشک مسکن دیگری برای‌تان تجویز بکند.
۳. خواب‌آلودگی
این مشکل معمولا پس از چند روز از مصرف مسکن‌ها از بین می‌رود. اگر پس از گذشت مدتی همچنان با مصرف مسکن احساس خواب‌آلودگی کردید، پزشک را در جریان بگذارید. این امر در زمانی که از سایر داروها برای کوچک‌کردن غدهٔ سرطانی استفاده می‌کنید، رایج‌تر است. در این مواقع ممکن است پزشک نوع مسکن یا مقدار مصرفی‌تان را تغییر بدهد.
نوشیدنی‌های الکلی نیز می‌توانند موجب خواب‌آلودگی بشوند. بنابراین بهتر است از مصرف این نوشیدنی‌ها نیز خودداری بکنید.
۴. احساس خستگی
مسکن‌های قوی می‌توانند موجب احساس خستگی در فرد بشوند. به همین دلیل اگر به‌تازگی شروع به مصرف این مسکن‌ها کرده‌اید یا مقدار مصرفی‌تان را افزایش داده‌اید، بهتر است رانندگی نکنید. زیرا این داروها می‌توانند باعث خواب‌آلودگی و کاهش سرعت عکس‌العمل‌تان بشوند.
۵. خشکی دهان
مسکن‌های قوی می‌توانند باعث خشکی دهان بشوند. جویدن آدامس‌های محتوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند استویا می‌تواند در برطرف‌کردن این مشکل موثر باشد. در صورت داشتن این مشکل می‌توانید از پزشک کمک بخواید.
۶. سایر تاثیرات
بالابودن مقدار مصرفی مسکن می‌تواند باعث بروز علائم زیر بشود:
- گیجی؛
- فراموشی؛
- کابوس‌های شبانه و توهم؛
- کاهش فشار خون؛
- تنفس آرام و عمیق؛
- سرگیجه و بیهوشی.
در صورت بروز هر یک از این عوارض با پزشک تماس بگیرید.
بااینکه مسکن‌های قوی ممکن است علائم مشابهی ایجاد بکنند، اما احتمالا برخی از آنها برای‌تان مناسب‌ترند. اگر دردتان به‌خوبی کنترل نشد یا عوارض جانبی باعث اختلال در زندگی‌تان می‌شود با پزشک مشورت بکنید. پزشک ممکن است مقدار مصرفی یا نوعی مسکن مصرفی‌تان را تغییر بدهد.
احتیاط‌هایی درباره مسکن‌ها
قبل از دریافت مسکن از پزشک، او را در جریان تمام بیماری‌ها و مشکلات‌تان بگذارید.
کودکان باید از مصرف آسپرین خودداری بکنند. زیرا خطر بروز مشکلی جدی به‌نام نشانگان ری وجود دارد.
مصرف مقادیر زیاد استامینوفن می‌تواند باعث آسیب به کبد بشود. در روز بیش از سه گرم استامینوفن (حدود ۶ عدد استامینوفن کدئین یا ۹ عدد معمولی) مصرف نکنید.
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی می‌توانند خطر خونریزی معده، حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش بدهند. با پزشک‌تان دربارهٔ خطرات احتمالی این داروها مشورت بکنید.
مصرف درازمدت اپیوئیدها می‌تواند باعث وابستگی یا حتی اعتیاد به این داروها بشود. دربارهٔ این نگرانی‌تان با پزشک مشورت بکنید.
زمانی‌که مصرف اپیوئیدها را شروع می‌کنید، تا از نحوهٔ اثر آن بر روی خودتان مطلع نشدید، از انجام رانندگی و فعالیت‌هایی که به هوشیاری نیاز دارند، خودداری بکنید.
قبل از شروع مصرف داروهای مسکن پزشک را در جریان تمام داروهای مصرفی‌تان ازجمله داروهای بانسخه، بدون‌نسخه، غیرقانونی، تفننی، گیاهی، تغذیه‌ای و … بگذارید.
برچسب روی داروها را قبل از مصرف به‌دقت بخوانید. از مصرف دارو بیش‌ازمقدار توصیه‌شده خودداری بکنید.
اگر مشکوک به بیش‌مصرفی (اُوردوز) با دارویی هستید، بلافاصله با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.
– مسکن‌ها و نوشیدنی‌های الکلی
نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند موجب تشدید عوارض جانبی برخی مسکن‌ها بشوند.
در زمان مصرف مسکن‌ها (مخصوصا مسکن‌های محتوی استامینوفن) از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری بکنید.
– مسکن‌ها و بارداری
درصورت بارداری یا قصد بارداری یا شیردادن به نوزاد، قبل از مصرف مسکن‌ها پزشک را در جریان بگذارید.
می‌توانید دربارهٔ فواید و خطرات مصرف مسکن‌ها در این دوره با پزشک نیز مشورت بکنید.
