داروهای اعتیادآور؛ هشدارهایی شوکه‌کننده درباره دنیای داروها

مصرف نادرست این دارو در نهایت ممکن است حتی باعث کما یا مرگ فرد شود. علائم و نشانه‌های سوء‌مصرف اپیوئیدها شامل موارد زیر است:

• تشنج؛
• گیجی؛
• سردرد؛
• یبوست؛
• استفراغ؛
• سرگیجه؛
• بی‌حالی؛
• سرخوشی؛
• لکنت زبان؛
• حالت تهوع؛
• خواب‌آلودگی؛
• تنفس دشوار؛
• ناراحتی معده؛
• تغییرات بینایی؛
• نوسانات خلقی؛
• اضطراب یا افسردگی؛
• تغییر در رفتار یا شخصیت.

اکسی‌کدون‌

اکسی‌کدون‌ (Oxycodone) اصولا با نام تجاری اکسی‌کانتین (OxyContin) فروخته می‌شود. گاهی هم در ترکیب با استامینوفن با نام پرکوست (Percocet) به فروش می‌رسد. این داروی اعتیادآور پاسخ سیستم عصبی مرکزی را به درد تغییر می‌دهد. مثل هروئین، این ماده هم به بیمار احساس سرخوشی و آرامش می‌دهد.

کدئین‌

کدئین‌ (Codeine) معمولا برای کنترل دردهای خفیف تا متوسط تجویز می‌شود. پزشکان کدئین را در کنار سایر داروها برای درمان سرماخوردگی و تب نیز توصیه می‌کنند؛ مثلا در اکثر شربت‌های سرفه قوی، از این ماده استفاده شده است. اگر از این شربت‌ها در تعداد دفعات بالا استفاده شود، اثرات سرخوشی ایجاد می‌کند. به‌علاوه، ممکن است سطح هوشیاری را تغییر دهد. کدئین در ترکیبات داروهای قاچاق نیز وجود دارد؛ مانند آنچه به نام‌های «نوشیدنی بنفش» یا «سیزروپ» معروف است. این ماده مخدر در خود سودا و گاهی هم شیرین‌کننده دارد.

فنتانیل

فنتانیل (Fentanyl) نوعی اپیوئید مصنوعی است. فنتانیل‌ها برای کاهش دردهای حاد و مزمن و معمولا برای بیماران سرطانی تجویز می‌شوند. به‌گفته مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، این دارو بین ۵۰ تا ۱۰۰‌ بار از مورفین قوی‌تر است. چنین دارویی در بیمار احساس سرخوشی و آرامش ایجاد می‌کند. فنتانیل به‌طور غیرقانونی به‌عنوان موادمخدر تفریحی هم تولید و فروخته می‌شود. در بسیاری از موارد، این دارو با هروئین، کوکائین یا هر دو ترکیب می‌شود. در سال ۲۰۱۷، تحقیقاتی روی ۱۰ ایالت آمریکا انجام شد. نتایج نشان می‌دهند بیش از نیمی از مرگ‌ومیرهای ناشی از مصرف بیش‌ازحد (Overdose) انواع اپیوئید، به‌دلیل فنتانیل بوده است. علاوه بر نشانه‌ها و علائمی که برای سوء‌مصرف اپیوئیدها عنوان شد، فنتانیل توهم و کابوس هم ایجاد می‌کند.

مپریدین (دمرول)

مپریدین (Meperidine) نیز نوعی اپیوئید مصنوعی است. این دارو عموما با نام تجاری دمرول (Demerol) فروخته می‌شود. مپریدین معمولا برای تسکین دردهای متوسط تا حاد توصیه می‌شود. مثل سایر اپیوئیدها، این دارو هم در بدن احساس سرخوشی ایجاد می‌کند. طبق تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۱ انجام شده، ۲۶۶۶ نفر از آمریکایی‌هایی که بر اثر مسمومیت دارویی جان خود را از دست داده‌اند مسکن‌هایی حاوی مپریدین یا فنتانیل مصرف کرده بودند.

ترک اعتیاد به اپیوئیدها

هرگز نباید داروهایی که اپیوئید دارند با آرام‌بخش‌های زیر مصرف شود:

• الکل؛
• داروهای خواب‌آور؛
• آنتی هسیتامین ها؛
• داروهای بیهوشی عمومی؛
• باربیتورات‌ها (Barbitturates)؛
• بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines).

درمان وابستگی به اپیوئیدها شامل دارودرمانی است. این روش به فرد کمک می‌کند بدون خطر اعتیاد، تحت کنترل باشد. دارویی به‌نام بوپرنورفین (Buprenorphine) برای ترک وابستگی به اپیوئیدها استفاده می‌شود. پزشکان اغلب از این دارو به‌همراه نالوکسان (Naloxone) استفاده می‌کنند تا از بدحالی و بازگشت اعتیاد جلوگیری کنند. اگر فردِ تحت درمان این دارو را به‌صورت قرص مصرف کرده باشد و از تمام عوارض سوء اپیوئید رها شده باشد، ممکن است شکل دیگری از بوپرنورفین را در زیر پوست او بکارند. در این صورت، میزان مشخصی از این دارو به‌مدت ۶ ماه در بدن تأمین می‌شود. این دارو به‌صورت تزریق ماهانه هم موجود است. روش‌های دیگری هم برای درمان این وابستگی وجود دارد که به‌دلیل تخصصی‌بودن از آن می‌گذریم.

اگر فردی به اپیوئیدها معتاد شده باشد، هنگام ترک آن نشانه‌های زیر را تجربه خواهد کرد:

• لرز؛
• تعرق زیاد؛
• مشکل خواب؛
• آبریزش بینی؛
• هوس کردن دارو؛
• مشکلات گوارشی؛
• تحریک‌پذیری یا احساس رنجیده‌خاطری.

۲. مهارکننده‌های سیستم عصبی مرکزی

مهارکننده‌های سیستم عصبی مرکزی (Central Nervous System Depressant) شامل باربیتورات‌ها (Barbiturates) و بنزودیازپین‌ها هستند. به آنها آرام‌بخش هم گفته می‌شود و اثرات آرام‌کننده و ضدافسردگی دارند. آرام‌بخش‌ها روی بخشی از مغز اثر می‌گذارند که فعالیت مغز را کند می‌کند و حس خواب‌آلودگی یا آرامش ایجاد می‌کنند.

میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا برای کنترل اضطراب یا اختلالات خواب، از آرام‌بخش استفاده می‌کنند. این داروها برای کنترل تشنج یا بیهوشی هم استفاده می‌شوند. استفاده کوتاه‌مدت از آرام‌بخش‌ها می‌تواند به ایجاد احساس راحتی کمک کند؛ اما به‌مرور زمان، بیمار احساس می‌کند برای داشتن همان حس گذشته، به میزان بیشتری از دارو احتیاج دارد. استفاده هم‌زمان از آرام‌بخش‌ها با الکل ممکن است باعث کاهش ضربان قلب و تنفس و در نهایت به مرگ منجر شود.

علائم و نشانه‌های سوء‌مصرف آرام‌بخش‌ها شامل موارد زیر است:

• گیجی؛
• سردرد؛
• استفراغ؛
• سرگیجه؛
• بی‌حالی؛
• لکنت زبان؛
• حالت تهوع؛
• تحریک‌پذیری؛
• خواب‌آلودگی؛
• تغییرات بینایی؛
• مشکل در راه‌رفتن؛
• اختلال حافظه و تمرکز؛
• قدرت تشخیص ضعیف؛
• تغییر در رفتار یا شخصیت.

آلپرازولام (زاناکس)

آلپرازولام (Alprazolam) هم نوعی بنزودیازپین است. این دارو عموما با نام تجاری زاناکس (Xanax) فروخته می‌شود. زاناکس برای درمان اضطراب و اختلال‌های درد تجویز می‌شود. این دارو سیستم عصبی مرکزی را مهار می‌کند و اثر آرام‌بخشی دارد. برخی افراد به‌دلیل سرعتی که این دارو در ایجاد احساس آرامش دارد، از آن استفاده سوء می‌کنند. تحقیقات آمریکایی نشان می‌دهد تعداد افرادی که در سال ۲۰۱۵ به‌دلیل سوءمصرف بنزودیازپین جان باخته‌اند، نسبت به سال ۲۰۰۲، ۴ برابر شده است! اکثر مرگ‌ومیرهای از این دست در صورتی اتفاق افتاده که بنزودیازپین با اپیوئیدها ترکیب شده بودند. از نشانه‌های دیگر اعتیاد به آلپرازولام، مشکلات خواب، تورم دست‌وپا و لرزش است.

کلونازپام (کلونوپین) و دیازپام (والیوم)

کلونازپام (Clonazepam) و دیازپام (Diazepam) هم نوعی بنزودیازپین هستند. این داروها برای درمان اختلال‌های اضطرابی و درد تجویز می‌شوند. همچنین برای کنترل تشنج هم کاربرد دارند. کلونازپام عموما با نام تجاری کلونوپین (Klonopin) و دیازپام هم با نام والیوم (Valium) فروخته می‌شوند. این داروها نیز مانند زاناکس معمولا به‌دلیل اثر آرام‌بخشی که دارند سوء‌مصرف می‌شوند. احساس سرخوشی که از استفاده این داروها ایجاد می‌شود مشابه اثر الکل است؛ یعنی حس مستی، پرحرفی و آرامش ایجاد می‌کنند. غیرمعمول نیست که سودجویان از زاناکس، کلونوپین یا والیوم در ترکیب با موادمخدر استفاده کنند.

علائم و نشانه‌های سوءمصرف کلونازپام یا دیازپام ممکن است شامل موارد زیر هم باشد:

• توهم؛
• یبوست؛
• پارانویید.

ترک اعتیاد به مهارکننده‌های سیستم عصبی مرکزی

متداول‌ترین روش برای ترک داروهای ضدافسردگی و آرام‌بخش‌ها مشاوره است. همچنین ممکن است لازم باشد زیر نظر پزشک یک دوره سم‌زدایی انجام شود. اگر میزان مصرف آرام‌بخش‌ها بدون نظارت پزشک یا به‌سرعت کم شوند، ممکن است بیمار را دچار تشنج کند.

اگر فردی به آرام‌بخش‌ها معتاد شده باشد، هنگام ترک آن، نشانه‌های زیر را تجربه خواهد کرد:

• سردرد؛
• اضطراب؛
• تعرق زیاد؛
• حالت تهوع؛
• درد عضلانی؛
• وحشت‌زدگی؛
• مشکل خواب؛
• هوس کردن دارو.

۳. محرک‌ها

محرک‌ها (Stimulants) فعالیت مغز را افزایش می‌دهند. این موضوع سطح هوشیاری و انرژی بدن را افزایش می‌دهد. محرک‌ها به افراد احساس طراوت و پرانرژی‌بودن می‌دهند. این داروها ضربان قلب، قند خون و فشار خون را افزایش می‌دهند و همچنین رگ‌های خونی را تنگ و مجاری تنفسی را گشاد می‌کنند. پزشکان در ابتدا از این داروها برای درمان آسم و چاقی استفاده می‌کردند. امروزه از محرک‌ها برای کنترل اختلال بیش فعالی، افسردگی و حمله خواب هم کمک می‌گیرند. سوءمصرف محرک‌ها به مواردی اطلاق می‌شود که مثلا به میزان بیشتری نسبت به آنچه پزشک تجویز کرده از دارو استفاده شود یا قرصِ پودرشده از بینی استنشاق شود. چنین مواردی ممکن است به اعتیاد به دارو ختم شود.

علائم و نشانه‌های سوءمصرف این دارو شامل موارد زیر است:

• توهم؛
• سردرد؛
• اضطراب؛
• استفراغ؛
• پارانویید؛
• سرخوشی؛
• حالت تهوع؛
• کاهش وزن؛
• کاهش اشتها؛
• فشار خون بالا؛
• تغییرات بینایی؛
• پرخاشگری یا خشونت؛
• گشادشدن مردمک چشم؛
• تغییر در رفتار یا شخصیت؛
• افزایش یا بی‌نظمی ضربان قلب.

در موارد حاد ممکن است تشنج یا ایست قلبی هم بر اثر مصرف این داروها رخ دهد.

آمفتامین (آدرال)

آمفتامین (Amphetamine) نوعی محرک سرعت‌بخش است. این دارو پیش‌ از این برای درمان اختلال بیش‌فعالی و حمله خواب استفاده می‌شد. محصولاتی که آمفتامین دارند عموما به این دلیل مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند که انرژی‌زا هستند؛ برای مثال، آدرال (Adderall) دارویی ترکیبی است که آمفتامین و دکسترومفتامین (Dextroamphetamine) دارد. افرادی که از خواب عادی محروم‌اند، مثل راننده‌های کامیون، کارمندان شیفتی یا دانشجویانی که امتحان دارند، از این دارو استفاده می‌کنند. در پژوهشی که در دانشگاه میشیگان انجام شد مشخص شد در سال ۲۰۱۲ بیش از ۹ درصد از دانشجویان از این دارو استفاده سوء کرده‌اند.

علاوه ‌بر نشانه‌های سوءمصرف محرک‌ها، اعتیاد به آمفتامین علائم و نشانه‌های زیر را به همراه خواهد داشت:

• تنفس سریع؛
• افزایش دمای بدن؛
• افزایش فشار خون؛
• افزایش سطح انرژی و هوشیاری.

متیل فنیدات (ریتالین)

همانند آدرال، متیل فنیدات (Methylphenidate) نیز محرکی است که روی سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد. این دارو اصولا با نام تجاری ریتالین (Ritalin) فروخته می‌شود. سطح دوپامین مغز به‌کمک این دارو افزایش می‌یابد. دوپامین به افزایش تمرکز کمک می‌کند؛ بنابراین برای درمان اختلال بیش‌فعالی و حمله خواب مفید است. این دارو نیز مانند سایر محرک‌ها ممکن است ایجاد عادت کند. یکی از دلایلی که ریتالین و سایر محرک‌ها به‌راحتی سوءمصرف می‌شوند، دردسترس‌بودن آنهاست. مصرف این دارو، علاوه بر علائم و نشانه‌های سایر محرک‌ها، ممکن است سبب تحریک‌پذیری و مشکل خواب هم بشود.

ترک اعتیاد به محرک‌ها

در زمان استفاده از داروهای محرک، باید مصرف سایر جایگزین‌هایی که روی سیستم عصبی اثرگذارند با احتیاط انجام شود. این مواد شامل موارد زیر هستند:

• داروهای ضداحتقان؛
• بعضی از داروهای آسم یا داروهای ضدآلرژی؛
• ضدافسردگی‌هایی که تحت نظارت پزشک مصرف می‌شوند.

اگر فردی به محرک‌ها معتاد شده باشد، هنگام ترک آن نشانه‌های زیر را تجربه خواهد کرد:

• اضطراب؛
• افسردگی؛
• هوس‌کردن دارو؛
• خستگی بیش‌ازحد.

پیشگیری از وابستگی به داروهای اعتیادآور

پیشنهاد می‌شود برای جلوگیری از اعتیاد به داروهای تجویزی، نکات زیر را در نظر داشته باشید:

• مصرف دارو را خودسرانه قطع نکنید؛
• دارو را به‌دقت و طبق راهنمای آن استفاده کنید؛
• میزان مصرف دارو را خودسرانه افزایش یا کاهش ندهید؛
• پیش از مصرف دارو، عوارض جانبی و تداخل‌های آن را با سایر داروها بررسی کنید؛
• دارو را از وسط نصف نکنید (مخصوصا اگر داروهایی‌اند که باید سر ساعت مصرف شوند)؛
• هرگز داروی خود را به دیگران توصیه نکنید و از دیگران هم در این زمینه توصیه‌ای نپذیرید؛
• با پزشک خود درباره پیشینه دارویی، حساسیت‌ها و بیماری‌های خانوادگی خود صادق باشید.

چطور به افرادی که به داروهای اعتیادآور وابسته شده‌اند کمک کنیم؟

وابستگی به داروهای اعتیادآور ممکن است روی سلامتی افراد اثر بگذارد. همچنین احتمال دارد استفاده بیش‌ازحد فرد را به کام مرگ بکشد. اعتیاد به دارو روی روابط و مسائل مالی هم تأثیر دارد. اگر احتمال می‌دهید یکی از عزیزانتان درگیر اعتیاد به دارو شده، از پزشک یا متخصص کمک بگیرید. پزشک یا روانکاو به او مشاوره می‌دهد. حتی ممکن است لازم باشد مدتی در مراکز ترک اعتیاد بستری شود. همچنین بعید نیست لازم باشد برای کاهش میل به دارو یا ازبین‌بردن عوارض ترک آن، داروهای دیگری تجویز شود.

اگر به عزیزان خود مشکوک شده‌اید، موارد زیر می‌تواند برای کمک به آنها مؤثر باشد:

• به عزیز خود اعلام کنید که نگران مصرف داروی او هستید. او را آگاه کنید که به‌دنبال متخصص برای مشاوره یا مرکز ترک اعتیاد هستید. البته منتظر واکنش‌های پرخاشگرایانه و انکار او هم باشید. بسیاری از افراد باید حتما با عوارض جدی مواجه شوند تا به وابستگی خود به داروهای اعتیادآور آگاه شوند؛
• به جمع‌هایی ملحق شوید که مشکل مشابهی دارند. در این گروه‌ها عموما راهکارهای مناسبی برای کنترل اعتیاد ارائه می‌شود؛
• از منابع معتبر درباره داروهای اعتیادآور بیشتر بخوانید. سعی کنید از علائم، نشانه‌ها و راه‌های درمان آنها مطلع شوید؛
• در طول درمان، با عزیزی که درگیر اعتیاد به دارو است همراه بمانید.

سخن آخر

اگر از داروهای اعتیادآور تحت نظر پزشک و در کوتاه‌مدت استفاده شود، در درمان یا تسکین بسیاری از بیماری ها مفید است؛ اما استفاده خودسرانه از آن یا مصرفی خارج از راهنما ممکن است اثرات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. شما چقدر درباره اعتیاد به دارو می‌دانستید؟ آیا وابستگی به دارو را در خود یا اطرافیانتان تجربه کرده‌اید؟ دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.