همه ما می‌دانیم که آب‌نبات دندان‌ها را پوسیده می‌کند یا مصرف نوشیدنی‌های گازدار مینای دندان را از بین می‌برد. شاید از خودتان بپرسید کدام نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های دیگر می‌توانند به دندان‌ها آسیب بزنند. درست است که همه غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند موجب پوسیدگی دندان شوند یا به مینای دندان آسیب بزنند، ولی همه خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها به یک اندازه مضر نیستند. در ادامه، نکاتی مهم برای حفظ سلامت دهان و دندان را با تکیه بر نظرات متخصصان مطرح می‌کنیم.
خوراکی‌ها چگونه باعث آسیب‌دیدن دندان‌ها می‌شوند؟
دکتر آپونا د آگویار ریبیرو (Apoena de Aguiar Ribeiro) دندان‌پزشک اطفال و میکروبیولوژیست در دانشگاه کارولینای شمالی است. او درباره میکروبیوم دهان و چگونگی تأثیر آن بر پوسیدگی دندان تحقیق می‌کند. به‌گفته وی، هنگام ارزیابی اینکه خوراکی یا نوشیدنی چقدر برای سلامت دندان‌ها مضر است، باید ۲ نکته اصلی را در نظر بگیریم: ترکیب و کیفیت.
در دهان ما بیش از ۷۰۰ گونه باکتری زندگی می‌کنند که بعضی از آنها مفید و بعضی مضرند. باکتری‌های مضر شکر موجود در مواد غذایی و نوشیدنی‌ها را تجزیه و آن را به اسید تبدیل می‌کنند. این اسید به‌مرور زمان مواد معدنی ضروری را از دندان‌ها بیرون می‌کشد و موجب ایجاد حفره در آنها می‌شود.
اگر دندان‌ها را مرتب تمیز نکنید، این باکتری‌ها لایه‌ای نرم به‌نام پلاک روی دندان‌ها ایجاد می‌کنند. پلاک می‌تواند اسیدیته را تشدید و محیطی عالی برای تکثیر باکتری‌ها ایجاد کند. اگر پلاک ایجادشده رشد کند و به‌اندازه کافی سخت شود، به جرم دندان تبدیل می‌شود. جرم دندان می‌تواند لثه‌ها را تحریک کند و موجب التهاب لثه شود.
کدام خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها برای دندان‌ها مضرند؟
۱. خوراکی‌های قنددار
دکتر ریبیرو می‌گوید غذاهای حاوی قند، به‌ویژه آنهایی که از ساکارز تشکیل شده‌اند، برای دندان‌ها مضر هستند، زیرا محیط مناسبی را برای باکتری‌ها ایجاد می‌کنند. معمولا ساکارز در بسیاری از غذاهای فراوری‌شده و نوشیدنی‌های شیرین مانند آب‌نبات، شیرینی، کنسانتره آب‌میوه و نوشابه‌های گازدار وجود دارد.
۲. خوراکی‌های چسبنده
خوراکی‌های چسبنده یا جویدنی مانند آدامس، میوه‌های خشک، شیرهها و آب‌نبات‌ها نیز در گوشه‌وکنار دندان‌ها و فضای بین آنها گیر می‌کنند. دکتر ریبیرو می‌گوید وقتی قند اضافی روی دندان‌ها باقی می‌ماند، باکتری‌های مضر آن را در سلول‌های خود ذخیره می‌کنند و می‌توانند تا ساعت‌ها پس از صرف غذا به تولید اسید ادامه دهند.
۳. نوشیدنی‌های شیرین و گازدار
بعضی از نوشیدنی‌ها مانند نوشابه‌های گازدار، آب‌میوه‌ها، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و میلک‌شیک‌ها نیز آسیب زیادی به دندان‌ها می‌زنند. آنها دندان‌ها را به محلول‌هایی چسبناک و شیرین آغشته می‌کنند و اسیدی هم هستند. دکتر روسیو کوینونز (Rocio Quinonez)، استاد دندان‌پزشکی اطفال در دانشگاه کارولینای شمالی، می‌گوید: «زمانی که PH اسید دهان کمتر از ۵٫۵ شود، تجزیه دندان‌های ما شروع می‌شود. PH نوشابه‌های گازدار معمولا ۳ تا ۴ است.»
نوشیدنی‌های گازدار دیگری مانند آب‌میوه‌های گازدار نیز اسیدی هستند. قهوه و نوشیدنی‌های الکلی که اغلب با شیرهها و خوراکی‌های شیرین مصرف می‌شوند نیز همین‌طور.
۴. میوه‌ها و غذاهای نشاسته‌دار
بعضی از میوه‌ها و سبزیجات تازه یا غذاهای نشاسته‌ای مانند مرکبات، سیب‌زمینی، برنج و حتی موز برای دندان‌ها مضرند، زیرا ممکن است حاوی قند یا اسیدهایی باشند و موجب پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند.
دکتر دوروتا کوپیککا-کدزیراوسکی (Dorota Kopycka-Kedzierawski)، دندان‌پزشک در مرکز پزشکی دانشگاه روچستر و محقق در زمینه پوسیدگی‌شناسی، می‌گوید: «این خوراکی‌ها حاوی مواد مغذی هستند که سلامت کلی شما را بهبود می‌دهند و این به‌نوبه خود می‌تواند به دندان‌ها نیز کمک کند. حتی با اینکه این خوراکی‌ها شیرین هستند یا بین دندان‌ها گیر می‌کنند، فواید و خواص مهمی هم دارند. اگر شیارهای عمیقی در دندان‌هایتان دارید یا دندان‌هایتان خیلی به هم چسبیده‌اند، شاید غذاهای جویدنی و چسبنده بیشتر از دیگران برای شما مضر باشند. در این صورت، علاوه بر رژیم غذایی باید به بهداشت دهان و دندان خود نیز توجه بیشتری کنید.»
اگر ۲ بار در روز (یک بار صبح و یک بار قبل از خواب) دندان‌هایتان را مسواک بزنید و هر روز از نخ‌دندان استفاده کنید، به‌دلیل مزایای تغذیه‌ای این غذاها می‌توانید خطر آسیب‌های دندانی ناشی از آنها را نادیده بگیرید. البته دکتر کدزیراوسکی درباره میوه می‌گوید: «بهتر است که خود میوه را بخوریم تا آب آن را، زیرا بسیاری از اسموتی‌های میوه‌ای موجود در فروشگاه‌ها یا حتی اسموتی‌های خانگی قند ساکارز افزوده دارند.»
برای جلوگیری از پوسیدگی دندان چه کنیم؟
خوشبختانه علاوه بر استفاده منظم از مسواک و نخ‌دندان، راهکارهای علمی دیگری نیز برای حفظ سلامت دندان‌ها وجود دارند که در ادامه بعضی از آنها را توضیح داده‌ایم.
۱. پرهیز از خوردن میان‌وعده و مصرف جرعه‌جرعه نوشیدنی‌ها
بزاق دهان یکی از بهترین محافظان دندان‌هاست که در دفع ذرات غذای باقی‌مانده نقش مهمی ایفا می‌کند. بزاق دهان مینای دندان را دوباره معدنی و تقویت می‌کند و حاوی بی‌کربنات است که به خنثی‌کردن حالت اسیدیته در دهان کمک می‌کند.
دکتر کوینونز می‌گوید هر زمانی که چیزی می‌خورید یا می‌نوشید، حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد که بزاق به حالت محافظتی برسد. بنابراین خوردن یا نوشیدن مکرر می‌تواند موجب برهم‌خوردن تعادل شود.
اگر حتما باید نوشیدنی شیرینی را میل کنید، سعی کنید آن را همراه وعده غذایی یا یک‌مرتبه مصرف کنید، نه اینکه آن را در تمام طول روز و به‌تدریج بنوشید. دکتر کوینونز می‌گوید: «بهتر است غذاها و نوشیدنی‌ها را یک‌مرتبه مصرف کنید تا ذره‌ذره. نوشیدن آب پس از مصرف هر غذا یا نوشیدنی نیز می‌تواند به دفع قندهای موجود کمک کند.»
۲. توجه به بعضی از بیماری‌ها یا عوارض جانبی داروها
بیماری‌ها، درمان‌ها و داروهای مختلف مانند سل، شیمی‌درمانی، دیالیز، آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای فشارخون می‌توانند مانع تولید بزاق شوند یا کیفیت بزاق را تغییر دهند. بنابراین کسانی که دچار این بیماری‌ها هستند یا این داروها را مصرف می‌کنند، باید مراقب بهداشت دهان و دندان خود باشند.
۳. استفاده از مواد جایگزین شکر
به‌گفته دکتر ریبیرو جایگزین‌کردن نوشیدنی‌های شیرین و تنقلات با جایگزین‌های بدون قند اقدامی عالی برای دندان‌هاست. زیرا باکتری‌ها جایگزین‌های قند مانند آسپارتام را مانند قندهای معمولی متابولیزه نمی‌کنند. بنابراین این جایگزین‌ها موجب پوسیدگی دندان نمی‌شوند. البته فراموش نکنید که اسیدهای موجود در نوشابه‌های رژیمی همچنان موجب تخریب دندان‌ها می‌شوند.
۴. جویدن آدامس بدون قند حاوی زایلیتول
الکل‌های قندی مانند زایلیتول که فعالیت ضدمیکروبی دارند می‌توانند تولید اسیدِ باکتری‌های دهان را کاهش دهند. به‌گفته محققان، مشخص شده است که ۳ بار در روز جویدن آدامس بدون قند حاوی زایلیتول بزاق دهان را افزایش می‌دهد و اثر ضدمیکروبی نیز دارد. بنابراین اگر بین وعده‌های غذایی هوس خوردن چیزی شیرین می‌کنید، آدامس زایلیتول بدون قند یکی از بهترین گزینه‌هاست.
۵. نوشیدن انواع خاصی از چای
چای سیاه و سبز می‌توانند به جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک کنند، زیرا حاوی فلوراید هستند و pH بالاتری دارند. البته دکتر ریبیرو می‌گوید: «فقط لطفا به آنها شکر اضافه نکنید.»
۶. انجام معاینات منظم
پوسیدگی دندان شایع‌ترین بیماری غیرواگیردار در سراسر جهان است. دکتر کدزیراوسکی می‌گوید بهتر است مردم هر ۶ ماه ۱ بار برای انجام معاینات دندان‌پزشکی مراجعه کنند تا پیش از اینکه پوسیدگی خیلی جدی شود شناسایی و درمان شود. مراجعه به متخصص مهم است، زیرا هنگامی که حفره به اندازه‌ای است که متوجه آن شده‌اید، یعنی پیشرفت زیادی کرده است.
سخن پایانی
توجه به سلامت دهان و دندان برای سلامت کلی ما مفید است. به‌گفته دکتر کوینونز اقدامات مفید برای سلامت دندان معمولا کارهایی هستند که برای سلامت کلی بدن نیز مفیدند. خوردن کمترِ غذاهای فراوری‌شده و شیرین، معاینات منظم شش‌ماهه و پرهیز از مصرف تنقلات بین وعده‌های غذایی، به‌خصوص اگر خوراکی‌ها یا نوشیدنی‌های شیرین یا چسبنده باشند، می‌تواند برای سلامت ما بسیار مفید باشد.
