همه ما ویژگی‌های شخصیتی منحصربه‌فردی داریم و هرکدام به نحوی خودمان را برای دیگران توضیح می‌دهیم. به این مهارت خود بیانگری یا خود ابرازی می‌گویند، یعنی روشی که ما از آن استفاده می‌کنیم تا حالات روحی، ویژگی‌های خلاقی و شخصیت خود را با دیگران به اشتراک بگذاریم. روش‌های بسیاری برای خود بیانگری وجود دارد که برخی از آنها درست هستند و برخی دیگر غلط. در این مقاله توضیح می‌دهیم خود بیانگری چیست و چگونه می‌توانیم به‌روش درست این کار را انجام بدهیم. شما با یادگیری روش‌های درست برای بیان خود، می‌توانید درک بهتری از «من واقعی» درونتان به دست آورید و از این شناخت برای ابراز وجود به شیوه‌ای صحیح استفاده کنید.
خود بیانگری چیست؟
با همان توضیحات اولیه متوجه شدید که مفهوم خود ابرازی چیست، اما تعریف علمی این مفهوم را هم در ادامه بیان کرده‌ایم:
خود ابرازی یعنی خودمان را به همان روشی توصیف کنیم که درباره شخص دیگری صحبت می‌کنیم. ما این کار را با استفاده از کلمات، اعمال و احساساتمان انجام می‌دهیم.
بنابراین ما با هر رفتاری که از خود نشان می‌دهیم، خودمان را برای دیگران توضیح می‌دهیم، مثلا:
- لباسی که می‌پوشیم؛
- حرف‌هایی که می‌زنیم؛
- اعتقادهایی که داریم؛
- حالات چهره و زبان بدن خودمان.
در نگاه اول مفهوم ابراز خود ساده به نظر می‌رسد، اما افراد کمی خود واقعی‌شان را بیان می‌کنند. اکثر افراد سعی می‌کنند رفتارهایی داشته باشند که در عرف جامعه پذیرفته شده باشد و شاید برخی از این اعمال و رفتارها باعث دورشدن آنها از خود واقعی‌شان شود. آنها مدام درگیر این هستند که از بیرون یاد بگیرند چگونه خود بیانگری کنند.
آیا خود ابرازی در جامعه یک ارزش است؟
متأسفانه در کشورهای خاورمیانه از دوران مدرسه به کودکان آموزش داده می‌شود که مطابق سنت‌ها رفتار کنند یا هم‌رنگ جماعت باشند. اجازه بدهید با مثالی واقعی این مسئله را توضیح بدهیم؛ تصور کنید پسربچه‌ای به رنگ صورتی علاقه داشته باشد، در حالی که هیچ‌یک از دوستانش به این رنگ علاقه ندارند. این پسر بچه احتمالا جرئت نخواهد کرد که بگوید رنگ محبوبش صورتی است، زیرا سنت به او آموخته صورتی رنگی مخصوص دختران است و برای پسرها مناسب نیست. بنابراین او هرگز نمی‌تواند رنگ موردعلاقه‌اش را به‌عنوان یکی از خصلت‌هایش بیان کند!
در کشورهای غربی این مسئله تقریبا حل شده است و خود بیانگری افراد با سنت و ارزش‌های قدیمی خانواده محدود نمی‌شوند. آنها سعی می‌کنند دیدگاه‌های مختلف به زندگی را بپذیرند و اگر قرار است در ابراز خودشان تغییری ایجاد کنند، در راستای ارزش‌های درست مانند محافظت از محیط‌زیست یا عدالت اجتماعی باشد.
ارزش خود ابرازی در کشورهای مختلف متفاوت است، مثلا در کشورهای غربی این مفهوم یکی از اصول زندگی شادتر شناخته می‌شود، اما در بعضی کشورها این مفهوم را نشانه خودپسندی و ضعف سرمایه‌های درونی می‌دانند.
این تفاوت عقاید درباره خود بیانگری نشان می‌دهد که هنوز نظریه واحدی برای این مفهوم ارائه نشده است و هر جامعه‌ای به آن نگاهی متفاوت دارد.
اهمیت ابراز خود به باورها، محیط و فرهنگ شما بستگی دارد. بسیاری از جوامع فردگرایی را مفهومی غرب‌زده و نامناسب می‌دانند و اعتقادی به جمله «سفر به درون خود مهم‌ترین سفری است که می‌توانیم داشته باشیم» ندارند.
در برخی از جوامع، خودشناسی یا رجوع به درون خود بار منفی دارد و افراد تصور می‌کنند هرچه بیشتر در اجتماع و در ارتباط با دیگران باشند، بهتر هستند. این در حالی است که ما نیاز داریم به‌تناسب، هم در اجتماع حضور داشته باشیم و هم به کشف درون خودمان بپردازیم.
در ادامه دلایلی را مطرح می‌کنیم که نشان می‌دهند چرا همه ما باید خود بیانگری به‌شیوه صحیح را بلد باشیم.
- ابراز خود تکه‌ای از پازل زندگی است که آن را کامل می‌کند.
- با این کار می‌توانیم بهترین نسخه خودمان را نشان بدهیم.
- متوجه پتانسیل‌های وجودی خود خواهیم شد.
- با شناخت بهتر خود می‌توانیم برای جهان مفیدتر باشیم.
- با دیگران ارتباطات مؤثری برقرار می‌کنیم.
- نقاط قوت و ضعف خودمان را می‌شناسیم، آنها را می‌پذیریم و با تکیه بر آنها زمینه پیشرفت خودمان را فراهم می‌کنیم.
- از حاشیه امن خارج می‌شویم.
- عملکرد قسمت جلویی مغزمان که مربوط به خلاقیت، حل مسئله و برنامه‌ریزی است بهبود می‌یابد.
این مزیت‌ها تمام ابعاد زندگی ما را در بر می‌گیرند، بنابراین با یادگیری خود ابرازی می‌توانیم در تمام زمینه‌های زندگی پیشرفت کنیم و بیش از پیش به مفهومی که در ذهنمان به‌عنوان خوشبختی ساخته‌ایم، نزدیک شویم.
چند مثال درباره خود بیانگری
ما هر روز وجودمان را ابراز می‌کنیم، حتی اگر خودمان متوجه نشویم. حتی افرادی که با خود ابرازی مخالف هستند هم این کار را انجام می‌دهند!
در ادامه چند مثال زده‌ایم که تجربه زیسته ما در این زمینه هستند.
- با خانواده درباره اینکه روزمان را چگونه گذرانده‌ایم و چه احساسی داشتیم صحبت می‌کنیم.
- مطابق مد روز یا عرف جامعه لباس می‌پوشیم تا مقبول دیگران باشیم.
- هنگامی که در ترافیک گیر می‌کنیم، فریاد می‌زنیم!
- از زبان بدن استفاده می‌کنیم، مثلا وقتی ناامید هستیم با شانه‌های افتاده راه می‌رویم و پاهایمان را روی زمین می‌کشیم.
اگر کمی به رفتارهایتان دقت کنید، متوجه می‌شوید که روزانه بخش زیادی از اعمالتان برای ابراز خود به دیگران است و اگر این کار به‌روش صحیح انجام شود، نتایج بسیار خوبی دارد.
راهکارهای تقویت خود بیانگری
جالب است بدانید خود ابرازی ویژگی ذاتی نیست که برخی از افراد آن را داشته باشند و برخی دیگر نه. بیان خود مهارتی اکتسابی است که با تمرین می‌توانید آن را یاد بگیرید. پس دیگر نگویید من فردی هستم که همه‌چیز را در خودم می‌ریزم و چیزی ابراز نمی‌کنم! خود بیانگری یعنی چیزهای لازم را در جای درست بیان کنید.
بهترین تمرین‌ها برای تقویت این مهارت عبارت‌اند از:
- صحبت‌کردن؛
- نوشتن؛
- یادگیری زبان بدن؛
- فعالیت‌های هنری مانند موسیقی، نقاشی و رقص.
در ادامه بیشتر درباره این راهکارها صحبت می‌کنیم.
تکنیک‌هایی برای افزایش مهارت‌های خود ابرازی در کودکان
افرادی که از کودکی خود بیانگری را یاد می‌گیرند، در بزرگ‌سالی با مشکلات کمتری در این زمینه مواجه خواهند شد. در ادامه ۶ تکنیک آموزش این مهارت به کودکان را نوشته‌ایم.
۱. آموزش تفسیر زبان بدن و کلام
- عکس‌هایی را که در آنها افراد احساسات مختلف دارند با کودک تماشا کنید و درباره آنها صحبت کنید.
- چشمان کودک را ببندید و با لحن‌های مختلف صحبت کنید و از کودک بخواهید حس شما را از لحن و تن صدایتان تشخیص بدهد.
- از کودک بخواهید حالت چهره شما را تقلید کند، سپس حالت احساسات مختلف را به چهره خود بگیرید.
- در موقعیت‌های روزمره، تفسیر زبان بدن را عملی تمرین کنید.
۲. آموزش حریم شخصی
- زمانی که کودک با شخص دیگری صحبت می‌کند، کمی از او فاصله بگیرید.
- به او آموزش دهید هنگام نشستن در کنار سایرین کمی با فاصله بنشیند.
- اجازه ندهید افرادی کودک را در آغوش بگیرند که آنها را خوب نمی‌شناسد.
- با لمس‌کردن، ضربه‌زدن و سایر آسیب‌های جسمی به حریم شخصی کودک آسیب نزنید.
۳. آموزش معنی اصطلاحات
به کودک اصطلاحات مختلف را آموزش بدهید. مثلا «در پوست خود نگنجیدن» اصطلاحی است که برای خود بیانگری استفاده می‌شود و لازم است کودک معنی آن را بداند.
۴. آموزش شیوه صحیح مکالمه
- زمانی که در مکان خلوتی هستید و می‌دانید کودک می‌تواند حواسش را به شما بدهد، با او صحبت کنید.
- اگر متوجه منظور کودک نشدید، از او بخواهید بیشتر توضیح بدهد.
- او را به پرسیدن سؤال تشویق کنید و به تمام سؤالاتش باحوصله پاسخ دهید.
- هنگام صحبت به چشمان کودک نگاه کنید و به او آموزش دهید هنگام مکالمه با افراد ارتباط چشمی داشته باشد.
- به او یاد بدهید موقع صحبت‌کردن حرکاتش را کنترل کند.
- مکالمات طولانی داشته باشید.
- با او درباره مسائل مختلف و چیزهایی فراتر از اتفاقات روزمره و معمولی صحبت کنید.
۵. آموزش شیوه صحیح کمک‌کردن و کمک‌گرفتن
- مطمئن شوید کودک می‌داند معنی لطف‌کردن چیست.
- وقتی درخواستی از کودک دارید، به او بگویید به شما لطف کند و کاری برایتان انجام دهد.
- مطمئن شوید بیان عبارت‌های «لطفا» و «متشکرم» در ضمیر کودک نهادینه شده است.
۶. آموزش خود بیانگری با پیروی از دستورالعمل‌ها
- سعی کنید گاهی اوقات توجه او را با لمس آرام یا صدایی خاص جلب کنید.
- کاری از او بخواهید و بگویید این کار را مطابق دستور‌العملی که به او آموزش داده‌اید، انجام بدهد.
- زمانی که کاری را با موفقیت به پایان می‌رساند یا زمانی که کامل به حرفتان گوش می‌دهد، او را تشویق کنید و به او پاداش بدهید.
تکنیک‌های آموزش خود ابرازی به نوجوانان
خود بیانگری ساده‌تر از چیزی است که فکر می‌کنیم و یادگیری این مهارت می‌تواند بسیار لذت‌بخش باشد.
- یادگیری هنری مانند نواختن ساز موسیقی، نقاشی یا رقص برای خود بیانگری؛
- استقلال در انتخاب پوشش؛
- نوشتن و به‌اشتراک‌گذاشتن احساسات در وبلاگ شخصی یا خانوادگی (البته به‌شیوه درست)؛
- شرکت در کلاس‌های ورزشی انفرادی و گروهی؛
- راهنمایی کودکان برای انجام کارهای مختلف؛
- عکاسی؛
- همراهی با والدین در طبیعت‌گردی؛
- همراهی والدین با نوجوان برای بازدید از محیط‌های محبوبش؛
- ساخت کتابچه یا فیلمی مستند درباره خودش و بیان علایق، نقاط قوت و ضعف و…
روش‌هایی برای تقویت خود بیانگری بزرگ‌سالان
هیچ‌وقت برای یادگیری مهارت‌های خود ابرازی دیر نیست و همه افراد می‌توانند با تکرار و تمرین به شیوه‌ای درست خودشان را بیان کنند.
- به‌جای اینکه بعدا حسرت بخورید کاش متعهدتر، صبورتر یا صادق‌تر بودید، همین حالا بهترینِ خودتان باشید.
- «خود» چیزی نیست که فرد پیدا کند، چیزی است که فرد آن را می‌سازد. پس خودتان را در معرض تجربه‌ها و فرصت‌های جدید قرار دهید.
- خلاقانه‌تر زندگی کنید.
- یادداشت کنید.
- بدون اینکه درگیر نظر دیگران باشید، خودتان را بشناسید.
- رؤیاها و اشتیاق‌هایتان را دنبال کنید.
یادگیری مهارت خود بیانگری برای بزرگ‌سالان تمرینات پیشرفته‌تری هم دارد. بیان کودک درون، پیداکردن اشتیاق‌های زندگی و خلق‌کردن از دیگر تمریناتی هستند که می‌توانید برای بهبود خود ابرازی انجام بدهید.
کلام آخر
بدون بعضی از مفاهیم می‌توان زنده ماند، اما نمی‌توان زندگی کرد. خود بیانگری هم یکی از این مفاهیم است. افرادی که هیچ‌وقت ابراز وجود نمی‌کنند، شاید هرگز نفهمند استعدادی منحصربه‌فرد هم داشته‌اند! چه چیزی می‌تواند از این ترسناک‌تر باشد؟ همین مسئله ما را تشویق می‌کند که به درون بازگردیم و بیشتر خودمان را بشناسیم.
