گوجه فرنگی را با نام علمی «Solanum lycopersicum» می‌شناسند. این گیاه به تیره‌ی سیب‌زمینیان و خانواده‌ی بِری تعلق دارد و بومی امریکای جنوبی است. از لحاظ فنی گوجه فرنگی نوعی میوه است، اما عموما در دسته‌ی سبزیجات قرار می‌گیرد. گوجه فرنگی منبعی غنی از نوعی آنتی‌اکسیدان به‌نام لیکوپن است. لیکوپن فواید بسیاری برای سلامت دارد. کاهش خطر بیماری‌های قلبی و سرطان از خواص لیکوپن است. گوجه فرنگی منبع خوبی از ویتامین سی، پتاسیم، فولات و ویتامین کا نیز هست. زیرگونه‌های مختلفی از گوجه فرنگی با طعم‌ها و شکل‌هایی متفاوت وجود دارند. با این مطلب همراه باشید تا با خواص گوجه فرنگی بیشتر آشنا شوید.
حقایق تغذیه‌ای
۹۵درصد گوجه فرنگی از آب تشکیل شده است. ۵درصد باقی‌مانده را عمدتا کربوهیدرات‌ها و فیبر تشکیل می‌دهند. یک گوجه فرنگی متوسط با وزن حدود ۱۲۳ گرم، تنها ۲۲ کالری انرژی دارد. هر ۱۰۰ گرم گوجه فرنگیِ رسیده‌ی خام محتوی ۰٫۹ گرم پروتئین، ۳٫۹ گرم کربوهیدرات و ۰٫۲ گرم چربی است. از کربوهیدرات موجود در گوجه فرنگی ۲٫۶ گرم را قندها و ۱٫۲ گرم را فیبر تشکیل می‌دهد.
کربوهیدرات
تقریبا ۴درصد گوجه فرنگی خام را کربوهیدرات‌ها تشکیل می‌دهند. این به آن معناست که یک گوجه فرنگی متوسطِ ۱۲۳گرمی کمتر از ۵ گرم کربوهیدرات دارد. قندهای ساده مانند گلوکز و فروکتوز ۷۰درصد کربوهیدرات موجود در گوجه فرنگی را تشکیل می‌دهند.
فیبر
گوجه فرنگی منبع خوبی برای تأمین فیبر است. تقریبا ۱٫۵ گرم از یک گوجه‌ی متوسط را فیبر تشکیل می‌دهد. بیشتر فیبر موجود در گوجه فرنگی (حدود ۸۷درصد) غیرمحلول و به‌صورت همی‌سلولز، سلولز و لیگنین وجود دارد.
ویتامین‌ها و مواد معدنی
گوجه فرنگی منبع مناسبی از ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف است.
- ویتامین سی: هم آنتی‌اکسیدان است و هم نوعی ماده‌ی مغذی ضروی. یک گوجه فرنگی متوسط تقریبا ۲۸درصد نیاز روزانه به ویتامین سی را تأمین می‌کند.
- پتاسیم: یکی از مواد معدنی ضروری است. پتاسیم برای کنترل فشار خون و پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی مفید است.
- ویتامین کا۱: این ویتامین با عنوان «فیلوکینون» نیز شناخته می‌شود. ویتامین کا برای انعقاد خون و سلامت استخوان ضروری است.
- فولات (ویتامین ب۹): یکی از ویتامین‌های گروه ب است. این ویتامین برای رشد طبیعی بافت و عملکرد سلول‌ها ضروری است و مصرف آن برای زنان باردار اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
سایر ترکیبات گیاهی
ویتامین‌ها و سایر ترکیبات گیاهی بسته به واریته (جوره) و زمان برداشت گوجه فرنگی ممکن است بسیار متفاوت باشد. در زیر لیستی از ترکیبات گیاهی مهم موجود در گوجه فرنگی آمده است:
- لیکوپن: آنتی‌اکسیدان و رنگ‌دانه‌ی قرمزی است که به‌خاطر فواید بسیارش به‌طور گسترده مورد پژوهش قرار گرفته است.
- بتاکاروتن: آنتی‌اکسیدان و رنگ‌دانه‌ای است که در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود.
- نارنجنین: در پوست گوجه فرنگی یافت می‌شود و در پژوهش‌های صورت‌گرفته روی موش‌ها توانسته است التهابات را کاهش دهد و از بروز بیماری‌های مختلف جلوگیری کند.
- اسید کلروژنیک: ترکیب آنتی‌اکسیدانی قدرتمندی است که می‌تواند فشار خون را در افراد مبتلا به فشار خون بالا کاهش دهد.
کلروفیل و کاروتنوئید عوامل ایجاد رنگ گوجه فرنگی هستند. با شروع فرایند رسیدن، کم‌کم کلروفیل (سبز) ار بین می‌رود و کاروتنوئید (قرمز) ساخته می‌شود.
لیکوپن
در میان تمام ترکیبات گیاهی موجود در گوجه فرنگی، لیکوپن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. لیکوپن فراوان‌ترین کاروتنوئید موجود در گوجه فرنگی است و بیشترِ آن در پوست گوجه فرنگی وجود دارد. هرچه گوجه فرنگی قرمزتر باشد، میزان لیکوپن موجود در آن بیشتر است. محصولات تهیه‌شده از گوجه فرنگی مانند آب گوجه فرنگی، سس کچاپ و سس‌های با پایه‌ی گوجه فرنگی غنی‌ترین منابع غذایی حاوی لیکوپن هستند و حدود ۸۰درصد لیکوپن مصرفی در امریکا را تشکیل می‌دهند. میزان لیکوپن در محصولات فراوری‌شده‌ی گوجه فرنگی به‌مراتب بیشتر از گوجه فرنگی خام است. به‌عنوان‌مثال هر ۱۰۰ گرم سس کچاپ محتوی ۱۰ تا ۱۴ میلی‌گرم لیکوپن است، درحالی‌که گوجه فرنگی تازه محتوی ۱ تا ۸ میلی‌گرم لیکوپن در هر ۱۰۰ گرم است.
سایر غذاها نیز ممکن است بر جذب لیکوپن توسط دستگاه گوارشی اثر بگذارند. به‌عنوان‌مثال مصرف لیکوپن همراه با چربی می‌تواند جذب آن را تا ۴ برابر افزایش دهد. با این تفاسیر میزان جذب لیکوپن در افراد مختلف متفاوت است. بااینکه میزان لیکوپن در فراورده‌های گوجه فرنگی بیشتر است، باز هم توصیه می‌شود تاحدامکان از گوجه فرنگی تازه و با پوست استفاده کنید.
فواید گوجه فرنگی برای سلامتی
مصرف گوجه فرنگی و فراورده‌های آن فواید بسیاری برای سلامت دارد. کمک به سلامت قلب و پوست و پیشگیری از سرطان از فواید مصرف گوجه فرنگی است.
کمک به سلامت قلب
بیماری‌های قلبی‌عروقی مانند حملات قلبی و سکته‌های مغزی مهم‌ترین علت مرگ‌ومیر در جهان هستند. تحقیق صورت‌گرفته درباره‌ی مردان میان‌سال نشان داد که کمبود سطح لیکوپن و بتاکاروتن خون می‌تواند احتمال حملات قلبی و سکته‌های مغزی را در آنان افزایش دهد. شواهد مختلف حاصل از آزمایش‌های بالینی از تأثیر مکمل‌های لیکوپن در کاهش کلسترول بد خون (LDL) حکایت دارند.
آزمایش‌های بالینی نشان می‌دهند محصولات گوجه فرنگی می‌توانند به کاهش التهابات و علائم استرس اکسیداتیو (پیروزی رادیکال‌های آزاد بر دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن) کمک کنند. همچنین براساس این پژوهش‌ها، لیکوپن از لایه‌ی داخلی رگ‌های خونی محافظت می‌کند و خطر تشکیل لخته‌های خونی را کاهش می‌دهد.
پیشگیری از سرطان
سرطان درواقع تعریفی عمومی از رشد کنترل‌نشده‌ی سلول‌های غیرطبیعی است که به اعضای دیگر بدن نیز گسترش می‌یابد. پژوهش‌های مشاهده‌ای (مطالعاتی که به مشاهده‌ی روابط بین متغیرها و پیامد آن می‌پردازد) نشان می‌دهند میان مصرف گوجه فرنگی و محصولات آن و کاهش خطر سرطان پروستات، ریه و معده ارتباطاتی وجود دارد. به‌نظر می‌رسد علت اصلی این تأثیر خاصیت لیکوپن باشد. بااین‌حال برای تأیید این موضوع، نیازمند تحقیقاتی باکیفیت‌تر هستیم.
یکی از پژوهش‌ها نشان داد مقادیر بالای کاروتنوئیدها که گوجه فرنگی حاوی آنهاست، می‌تواند از پیشرفت سرطان پستان جلوگیری کند.
کمک به سلامت پوست
محصولات تهیه‌شده از گوجه فرنگی که غنی از لیکوپن و سایر ترکیبات گیاهی هستند، می‌توانند محافظی در برابر آفتاب‌سوختگی ایجاد کنند. براساس یکی از پژوهش‌های مرتبط، مصرف روزانه ۴۰ گرم رب گوجه فرنگی (که محتوی ۱۶ میلی‌گرم لیکوپن است) همراه با روغن زیتون پس از ۱۰ هفته توانست آفتاب‌سوختگی را ۴۰درصد کاهش دهد.
از مزرعه تا فروشگاه
وقتی گوجه فرنگی شروع به رسیدن کند، هورمونی گازی به‌نام اتیلن آزاد می‌کند. در تولید گوجه فرنگی با روش‌های سنتی، گوجه فرنگی به‌صورت سبز و نرسیده برداشت و حمل‌ونقل می‌شود. سپس برای رسیدن گوجه فرنگی به‌طور مصنوعی از گاز اتیلن استفاده می‌کنند. اِشکال این روش این است که در آن طعم طبیعی گوجه فرنگی به‌دست نمی‌آید و گوجه فرنگی بی‌مزه به‌نظر می‌رسد. به همین علت، گوجه فرنگی‌های محلی، که پس از رسیدن طبیعی برداشت می‌شوند، طعم بهتری دارند.
نگرانی و عوارض احتمالی مصرف گوجه فرنگی
بدن انسان معمولا گوجه فرنگی را به‌خوبی تحمل می‌کند و ازاین‌رو موارد حساسیت به گوجه فرنگی بسیار نادر است. بااینکه حساسیت به گوجه فرنگی بسیار نادر است، ممکن است در افرادی که به گرده‌ی علف‌ها حساسیت دارند، واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند. این بیماری حساسیت به گرده‌ی مواد غذایی یا «سندروم حساسیت اورال» نام دارد. در سندروم حساسیت اورال دستگاه ایمنی به پروتئین‌های میوه‌ها و سبزیجاتی که به دانه‌ی گرده شبیه‌اند، حمله می‌کند. نتیجه‌ی این امر بروز واکنش‌های آلرژیک است، مانند: خارش در دهان، گلودرد یا تورم دهان یا گلو.
افرادی که به لاتکس حساسیت دارند نیز ممکن است در اثر مصرف گوجه فرنگی دچار واکنش‌های نامطلوبی شوند.
آلودگی‌ها
اگر گوجه فرنگی در معرض گاز فلورید قرار بگیرد، یا میزان فلورید خاک بالا باشد، مقدار فلورید موجود در آن نیز افزایش می‌یابد.
