عسل در قرن شانزدهم میلادی پیش از آنکه شکر در دسترس همگان باشد، به‌عنوان ماده‌ای شیرین‌کننده استفاده می‌شد. تولید عسل در یونان باستان و سیسیل رونق بسیاری داشت، بطوریکه که حیواناتی مانند خرس‌ها نیز به کندوهای زنبور عسل هجوم می‌آوردند و خطر نیش زنبورها را به قیمت به دست آوردن پاداشی شیرین تحمل می‌کردند.
عسل ماده‌ی غذایی فوق‌العاده با روند ساخت و تولید بسیار جالب است. این ماده ترکیبی از قند، آنزیم‌ها، مواد معدنی، ویتامین‌ها و آمینو اسیدهاست. عسل با سایر شیرین‌کننده‌ها متفاوت است و با وجود فروکتوز بالا، اگر در حد اعتدال مصرف شود، خواص بسیاری برای سلامتی دارد. پیش از آنکه به بیان خواص عسل بپردازیم، کمی در مورد نحوه‌ی تولید آن خواهیم گفت.
عسل چگونه تولید می‌شود (شگفت‌انگیز!)
برای تولید نیم کیلوگرم عسل باید ۶۰ هزار زنبور، مجموعا ۵۵ هزار کیلومتر پرواز کنند و روی بیش از دومیلیون گل بنشینند تا بتوانند شهد لازم برای تولید این میزان از عسل را به دست آورند.
بعد از جمع‌آوری شهد، زنبور آن را در شکم خود ذخیره می‌کند، در آنجا با آنزیم‌ها ترکیب و سپس شهد به دهان زنبور برگشت داده می‌شود و به دهان زنبور بعدی منتقل می‌شود، این فرآیند آن‌قدر تکرار می‌شود تا شهد تا حدودی هضم شود و در پایان در کندو ذخیره می‌شود.
پس از آن زنبورها با بهم زدن بال‌هایشان شهد را خنک می‌کنند که منجر به تبخیر آب موجود در آن می‌شود و ماده‌ای غلیظ به دست می‌آید که آن را عسل می‌نامیم. کندوی زنبور عسل از ماده‌ای به نام موم ساخته می‌شود که از شکم زنبورها خارج و سپس سفت می‌شود. طبق گزارش لایو ساینس (Live Science):
«عسل به دور از هوا و رطوبت می‌تواند مدت نامحدودی نگهداری شود و منبع غذایی کاملی برای زنبورها در ماه‌های سرد زمستان باشد.»
بیش از ۳۰۰ نوع عسل در ایالات متحده وجود دارد که هر کدام رنگ و طعم خاصی دارند که بستگی به منبع شهد آنها دارد. عسل‌های با رنگ روشن‌تر از شکوفه‌های نارنجی به دست آمده‌اند، طعم ملایم‌تری دارند و عسل‌های تیره رنگ که حاصل گل‌های وحشی هستند، عطر و طعم بیشتری دارند.
خواص عسل چیست
عسل مخصوصا در صورت خالص بودن، فواید بسیاری برای سلامتی دارد. در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
١. عسل دارویی فوق‌العاده برای درمان سرفه است
سازمان بهداشت جهانی (WHO) عسل را تسکین‌دهنده‌ای معرفی کرده است که با ایجاد لایه‌ای محافظ، سوزش گلو یا دهان را درمان می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد عسل مانند دکسترومتروفان (dextromethorphan ماده‌ی اصلی در داروهای درمان سرفه)، در بهبود سرفه و مشکلات تنفسی ناتشی از عفونت دستگاه تنفسی فوقانی در کودکان بسیار مؤثر است.
٢. عسل زخم‌ها را درمان می‌کند
عسل تا اوایل قرن بیستم درمانی مرسوم برای عفونت بود و با اختراع پنی‌سیلین کم‌کم استفاده از آن به فراموشی سپرده شد. اکنون استفاده از عسل در درمان زخم‌ها دوباره مرسوم شده است و محققان در پی کشف چگونگی تأثیر آن در مبارزه با عفونت‌های پوستی هستند. عسل خاصیت آنتی‌اکسیدانی، ضد باکتری و ضد قارچ دارد که آن را به دارویی ایده‌آل برای درمان زخم‌ها تبدیل کرده است. در آمریکا در درمان بیماری‌های پوستی از عسل مانوکا (Manuka) برای مرهم‌گذاری روی زخم‌ها استفاده می‌شود.
عسل مانوکا از گردهی گل‌های بوته‌ی مانوکا (نوعی گیاه دارویی) به دست می‌آید و محققان طی آزمایش‌های بالینی دریافته‌اند این نوع عسل می‌تواند بیش از ۲۵۰ نوع از باکتریهای مقاوم به انواع آنتی‌بیوتیک‌ها را ریشه‌کن کند. عسل مانوکا در مقایسه با سایر عسل‌ها خاصیت ضد میکروبی قوی‌تری دارد که آن را عامل منحصربه‌فرد مانوکا یا UMF می‌نامند. تاکنون ماده‌ای که این خاصیت را به عسل مانوکا می‌دهد، شناسایی نشده است.
عسل از طریق یک فرایند آنزیمی پراکسید هیدروژن را آزاد می‌کند که خاصیت ضدعفونی‌کنندگی به آن می‌بخشد، اما عسل مانوکا حاوی ماده‌ای دیگر است که آن را نسبت به سایر عسل‌ها قوی‌تر و باکتر‌ی‌ها را نابود می‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهد انواع عسل فرآوری نشده به درمان و التیام زخم‌ها کمک می‌کند و در یک پژوهش ۵۸ مورد از ۵۹ زخم مورد بررسی از طریق عسل به طور قابل‌توجهی بهبود یافتند.
٣. عسل به درمان پوست سر کمک می‌کند
عسل رقیق شده با آب گرم در درمان درماتیت سبوره‌ای (seborrheic dermatitis) یا شوره و خارش سر مؤثر است. در یک آزمایش با به‌کارگیری این روش، هر یک روز در میان به مدت ۴ هفته همه‌ی بیماران مبتلا به این مشکل درمان شدند. طبق گزارش محققان در این آزمایش:
«خارش و پوسته‌ی سر بیماران در مدت یک هفته از بین رفت، ضایعات پوستی طی دو هفته کاملا التیام یافتند. علاوه بر آن بیماران احساس می‌کردند ریزش موهایشان کم شده است.»
۴. انرژی بدن را افزایش می‌دهد
یک رژیم غذای سالم و کامل به همراه خواب مناسب بهترین شیوه برای افزایش انرژی است، اما اگر به دنبال یک ماده‌ی انرژی‌بخش سریع هستید، عسل گزینه‌ی مناسبی است. به خصوص برای ورزشکارانی که در پی یک غذای مقوی هستند تا بتواند مدت زمان بیشتری توان جسمی خود را حفظ کنند، عسل ماده‌ی غذایی فوق‌العاده‌ای است.
۵. حساسیت‌ها و آلرژی را کاهش می‌دهد
عسل محلی که توسط زنبورها از گردهی گیاهان محلی جمع‌آوری شده، ممکن است اندکی حساسیت‌زا باشد. از لحاظ تئوری عسل می‌تواند با فعال کردن سیستم ایمنی بدن در طول زمان به‌طور طبیعی ماده‌ی ایمنی ضد حساسیت ایجاد کند. توصیه‌ی معمول این است که چند ماه پیش از شروع فصل آلرژی، روزانه یک قاشق چای‌خوری عسل محلی خورده شود تا سیستم ایمنی بدن امکان تولید این ماده ضد حساسیت را داشته باشد. عسل مصرفی حتما باید محلی باشد، زیرا گردهی گیاهان محلی باعث حساسیت می‌شود و اگر عسل از گیاهان سایر مناطق باشد، طبیعتا نتیجه‌ی مطلوبی به دست نمی‌آید.
با اینکه تحقیقات صورت گرفته در این مورد نتایج متفاوتی را نشان داده، اما یک پژوهش در این مورد بیان می‌کند در فصل گرده‌افشانی درختان توس، در گروهی که از عسل به‌دست آمده از گردهی این گیاه استفاده کرده بودند، نتایج زیر مشاهده شد:
- ۶۰ درصد کاهش علائم آلرژی؛
- روزهای بدون آلرژی به میزان دو برابر کمتر از سایرین؛
- ۷۰ درصد کاهش علائم شدید آلرژی؛
- ۵۰ درصد کاهش مصرف آنتی‌هیستامین‌ها.
تفاوت بین دو گروه استفاده‌کننده از عسل معمولی و عسل حاصل از درخت توس جالب توجه بود. گروهی که از عسل درخت توس استفاده کرده بود نیاز کمتری به استفاده از داروهای ضد حساسیت داشتند. نتایج این تحقیق چنین بود:
«بیمارانی که پیش از فصل آلرژی از عسل گیاه توس استفاده کرده بودند، نسبت به افرادی که درمان‌های متداول روی آنها انجام شد، به طور چشمگیری علائم آلرژیک کمتری نشان دادند و حتی نسبت به افرادی که عسل معمولی مصرف می‌کردند نیز نتایج بهتری داشتند. این آزمایش با اینکه مقدماتی بود، اما محققان به این نتیجه رسیدند عسل درخت توس می‌تواند یک درمان مکمل برای آلرژی نسبت به گردهی این درخت باشد.»
درمان تبخال با عسل
عسلی که کیفیت مناسبی داشته باشد به دلایل زیر در درمان انواع زخم‌ها و همچنین تبخال نیز مؤثر است:
- مایع ترشح شده از زخم را خشک می‌کند؛
- قند بالای موجود در آن مانع از رشد میکروارگانیسم می‌شود؛
- زنبورهای کارگر آنزیم اکسید گلوکز به شهد ترشح می‌کنند که بعد از گذاشتن عسل روی زخم باعث آزاد شدن پراکسید هیدروژن می‌شود؛ پراکسید هیدروژن خاصیت ضدمیکروبی دارد.
در یک پژوهش، ۱۶ نفر با سابقه‌ی تبخال روی لب و تبخال تناسلی، از عسل و گروه دیگری از داروهای ضد ویروس و پماد آسیکلوویر (Acyclovir cream) استفاده کردند (البته باید بدانیم، نه داروها و نه عسل هیچکدام تبخال تناسلی را واقعا درمان نمی‌کنند و تنها علائم آن را از بین می‌برند).
گروهی که با عسل درمان شده بودند، نتایج بهتری نشان دادند. برای بیمارانی که تبخال روی لب داشتند، میانگین زمان درمان ۴۳ درصد و برای افرادی که تبخال تناسلی داشتند، ۵۹ درصد سریع‌تر از زمان درمان با پماد آسیکلووبر بود. درد و پوسته‌پوسته شدن نیز در درمان با عسل نسبت به درمان دارویی کمتر بود. دو مورد از تبخال‌های لب و یک مورد از تبخال تناسلی با درمان عسل کاملا درمان شدند، در حالی که در درمان دارویی هیچکدام از بیماران کاملا درمان نشدند.
٣ درمان خانگی با عسل
عسل مرطوب‌کننده‌ای است که رطوبت را جذب و آن را حفظ می‌کند؛ بنابراین افزودنی مناسبی برای مرطوب‌کننده‌ها، شامپوها و سیستم‌های تهویه‌ی مطبوع است، زیرا در کنار خواص ضد میکروبی‌‌اش، ماده‌ی بسیار خوبی نیز برای محصولات درمان خانگی است. انجمن ملی عسل چندین درمان خانگی با عسل پیشنهاد می‌دهد:
١. مرطوب‌کننده‌ی مو با عسل
نصف فنجان عسل را با یک‌چهارم فنجان روغن زیتون مخلوط کنید و مقداری از این ترکیب را روی موهایتان بمالید، سپس موها را با یک حوله بپوشانید و ۳۰ دقیقه صبر کنید. بعد موها را با شامپو بشویید و آبکشی کنید.
٢. مرطوب‌کننده‌ی بدن با عسل
پنج قاشق چای‌خوری عسل را با ٢ قاشق چای‌خوری روغن گل رز و ٢ فنجان روغن بادام در یک بطری ترکیب و از آن برای مرطوب کردن بدن‌تان استفاده کنید.
٣. اسکراب عسل و بادام
سه قاشق چای‌خوری عسل را با یک قاشق چای‌خوری روغن زیتون و شش و نیم قاشق چای‌خوری بادام له شده ترکیب کنید. این اسکراب لایه بردار را به آرامی روی صورت‌تان بمالید و آن را با آب گرم بشویید.
همچنین انجمن مصرف‌کنندگان محصولات ارگانیک دستور ساخت شربت آبلیمو و عسل را برای درمان سرفه منتشر کردند که در فصل زمستان مفید خواهد بود:
لیمو با قلیایی کردن سریع بدن به حفظ سلامتی کمک می‌کند و عسل نیز باکتریهای موجود در گلو را از بین می‌برد. این دو ماده می‌توانند درمانی سریع برای سرفه باشند.
- نیم لیتر عسل خام را در یک ماهیتابه بریزید و آن را روی اجاق با حرارت بسیار کم بگذارید (عسل نباید به جوش بیاید، زیرا خواص درمانی آن از بین می‌رود.)
- یک لیمو را با مقداری آب به مدت ٢ تا ٣ دقیقه بجوشانید تا باکتریهای موجود در سطح آن از بین برود.
- بگذارید لیمو خنک شود، سپس آن را قطعه قطعه کرده و در ماهیتابه عسل بریزید.
- اجازه دهید این ترکیب روی حرارت کم به مدت یک ساعت بپزد.
- سپس آن را صاف کنید و لیمو و دانه‌های آن را بیرون بیاورید.
- بگذارید این مخلوط خنک شود، آن را در یک شیشه درپوش‌دار بریزید و در یخچال نگهدارید.
این شربت تا دو ماه در یخچال قابل نگهداری است. برای درمان سرفه در کودکانی که حدود ۱۱ کیلوگرم وزن دارند، نصف قاشق چای‌خوری، و کودکانی که حدود ۲۳ کیلوگرم وزن دارند، یک قاشق چای‌خوری از این شربت را ۴ بار در روز بدهید. بزرگ‌سالان می‌توانند یک قاشق غذاخوری از این شربت را مصرف کنند.
عسل طبیعی یا فراوری شده!
بین شیرین‌کننده‌های طبیعی، عسل جایگاه ویژه‌ای دارد. مهم‌ترین نکته در مورد عسل این است که تمام آنها مثل هم نیستند. خواص ضد باکتری موجود در برخی از عسل‌ها ۱۰۰ برابر قوی‌تر از انواع دیگر است، در حالی که عسل تصفیه و فراوری شده بسیاری از این خواص را از دست می‌دهد. عسل درجه یک متوسط موجود در فروشگاه‌ها به احتمال بالایی فراوری شده است. در ادامه نتایچ آزمایشاتی را که در آمریکا برای تشخیص طبیعی یا فراوری‌شده بودن عسل در یک نمونه‌ی ۶۰ تایی انجام شده، آورده‌ایم:
۷۵درصد از عسل‌های موجود در سوپرمارکت‌های آمریکا طوری فراوری شده‌اند که به احتمال زیاد بیشتر خواص دارویی خود را از دست داده و سپس در بشکه‌ها به صورت قاچاق وارد کشور شده‌اند. اغلب عسل‌های تقلبی در چین تولید شده‌اند و برخی از دلال‌ها حتی برچسب تولید تقلبی روی آنها می‌زنند.
تعداد ۶۰ شیشه عسل در آزمایشگاه FSN مورد آزمایش قرار گرفتند و نتیجه این بود که همه‌ی آنها فراوری‌شده و فاقد گرده بودند . طبق آزمایش این مرکز:
«حذف این ذرات میکروسکوپی که درون یک گل وجود دارد، باعث می‌شود شهد کیفیت استاندارد مدنظر آژانس‌های ایمنی غذا در جهان را نداشته باشد. طبق نظر بخش‌های مربوط به ایمنی غذا در سازمان بهداشت جهانی، کمیسیون اروپا و چندین مرکز دیگر بدون وجود گرده نمی‌توان تشخیص داد که عسل از منبع سالم و مناسبی به دست آمده باشد.»
این سازمان در تحقیقات خود موارد زیر را کشف کرد:
- ۷۶ درصد از عسل‌های نمونه، خریداری شده از فروشگاه‌های مواد غذایی فاقد گرده بودند.
- ۷۷ درصد از عسل‌های موجود در فروشگاه‌های بزرگ مواد غذایی نظیر والمارت نیز فاقد گرده بودند.
- ۱۰۰ درصد عسل‌های موجود در داروخانه‌ها نیز فاقد گرده بودند.
خوشبختانه تمامی نمونه عسل‌های فرستاده شده از بازارهای مزارع، تعاونی‌ها و فروشگاه‌های محصولات طبیعی دارای گرده بودند، همچنین تمامی برندهای محصولات ارگانیک نیز عسل طبیعی عرضه می‌کردند. وقتی می‌خواهید عسل بخرید اطمینان حاصل کنید عسل خام، فیلتر نشده، ۱۰۰ درصد خالص و از یک منبع مطمئن باشد.
در مصرف عسل میانه‌روی کنید
عسل خواص بسیاری برای سلامتی دارد، اما ۵۳ درصد از حجم عسل را فروکتوز تشکیل می‌دهد و هر قاشق چای‌خوری عسل حاوی حدود ۴ گرم فروکتوز است، یعنی در صورت مصرف بی‌رویه می‌تواند مقاومت بدن‌تان را نسبت به انسولین تشدید کند؛ بنابراین مراقب باشید میزان فروکتوز مصرفی‌تان همراه با میوه‌هایی که مصرف می‌کنید کمتر از ۲۵ گرم در روز باشد.
به یاد داشته باشید اگر بدن شما نسبت به انسولین مقاوم شود یا اگر فشار خون، کلسترول بالا، دیابت یا اضافه وزن دارید، بهتر است از مصرف مواد غذایی شیرین مانند عسل یا هر شیرین‌کننده‌ی دیگری اجتناب کنید، زیرا می‌تواند بدن‌تان را نسبت به انسولین مقاوم کند. اگر از سلامت کامل برخوردار هستید، مصرف عسل به مقدار متعادل می‌تواند فواید بسیاری برایتان داشته باشد.
