بسیاری از افراد شیر سویا را به‌طور مرتب روزانه مصرف می‌کنند. برخی به‌علت مشکلاتی که لبنیات در دستگاه گوارش‌شان ایجاد می‌کند و برخی دیگر به‌خاطر گیاه‌خواربودن شیر سویا می‌نوشند. خواص شیر سویا برای سلامتی بسیار زیاد است. خصوصا به‌افراد مسن برای پیشگیری از پوکی استخوان، کاهش کلسترول و لاغری بسیار کمک می‌کند. در این مطلب با ما همراه شوید تا خواص شیر سویا را بهتر بشناسید و با عوارض احتمالی آن آشنا شوید.
شیر سویا چیست؟
شیر سویا از دانه‌ی سویا استخراج می‌شود. شیر سویا کاربردهای فراوانی دارد و می‌تواند در دستورالعمل غذاهای مختلف جایگزین شیر بشود. شیر سویا برای کسانی که از بیماری عدم تحمل لاکتوز رنج می‌برند، منبع خوبی از پروتئین محسوب می‌شود. شیر سویا در طعم‌های وانیلی، شکلاتی و… وجود دارد. مصرف شیر سویای نمکی هم در برخی کشورها مانند چین و هندوستان رواج دارد.
وجود مقدار فراوانی از پروتئین‌ها و ویتامین‌های باکیفیت شیر سویا را به مکملی مناسب برای حضور در رژیم گیاهخواری تبدیل کرده است. سویا یکی از حبوبات است که از آن فراورده‌های غذایی مختلفی تهیه می‌شود. بسیاری از محصولات سویا به‌خاطر پروتئین بالا در رژیم غذایی گیاه‌خواران جایگزین گوشت می‌شوند. سویا و محصولات آن از مواد اولیه‌ی آشپزی آسیایی است.
از شیر سویا می‌توان در تهیه‌ی توفو استفاده کرد که نوعی خوراکی جایگزین پنیر است. گفته می‌شود استفاده از شیر سویا از سال ۸۲ میلادی در چین آغاز شده است. سویا در برخی دیگر از کشورهای آسیایی مانند ژاپن و مالزی نیز به‌طور گسترده‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرد. امروزه سویا در سرتاسر جهان استفاده می‌شود و محصولات مختلف آن در کشورهای فراوانی وجود دارد.
حقایق تغذیه‌ای شیر سویا
شیر سویای غنی‌نشده یا معمولی یکی از منابع خوب فیبر، انرژی، پروتئین، قند و چربی است. شیر سویا محتوی مواد معدنی فراوان است. از جمله‌ی آنها می‌توان به کلسیم، آهن، منیزیم، فسفر، پتاسیم، سدیم و زینک (روی) اشاره کرد. شیر سویا منبع خوبی از ویتامین‌هاست. ویتامین‌هایی مانند فولات، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، ویتامین B۶، ویتامین B۱۲، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین K نیز در شیر سویا یافت می‌شوند. همچنین شیر سویا محتوی اسیدهای چرب تک‌اشباع‌نشده و چنداشباع‌نشده است. تمام این مواد مغذی به حفظ سلامت کمک می‌کنند.
شیر سویا سدیم کمی دارد و برای مبتلایان به فشار خون بالا گزینه‌ای عالی محسوب می‌شود. منگنز موجود در شیر سویا برای عملکرد مناسب بسیاری از آنزیم‌های بدن ضروری است. تیامین موجود در شیر سویا برای عملکرد مناسب عضلات، اعصاب و تأمین کربوهیدرات و انرژی سلول‌ها ضروری است. فیبر حاصل از منابع غذایی گیاهی برای پیشگیری از بیماری‌های گوارشی و یبوست موردنیاز است. شیر سویا چربی‌های اشباع ناچیزی دارد. مصرف محصولات با چربی‌های اشباع بالا موجب افزایش کلسترول خون و درنتیجه افزایش خطر بیماری‌های قلبی می‌شود.
قیمت مقرون‌به‌صرفه و افزایش محبوبیت سویا در سرتاسر جهان موجب شده مطالعات و تحقیقات گسترده‌ای برای یافتن سایر خواص سویا برای سلامتی آغاز بشود.
شیر سویای غنی‌شده
ارزش تغذیه‌ای شیر سویا چه غنی‌شده یا معمولی ممکن است متغیر باشد. بااینکه مقدار پروتئین شیر سویا قابل‌مقایسه با پروتئین موجود در شیر گاو است، اما سایر مواد مغذی شیر سویا کمتر از شیر گاو است. بنابراین غنی‌کردن شیر سویا با انواع ویتامین ها و مواد معدنی یک اقدام رایج در تولید صنعتی شیر سویا است. شیر سویای غنی‌شده به‌خاطر دارابودن کلسیم و ویتامین‌ها می‌تواند جایگزین مناسبی برای شیر باشد. این امر در کسانی که به لبنیات حساسیت دارند یا کسانی که رژیم گیاهخواری دارند، اهمیت چشمگیرتری پیدا می‌کند. پروتئین‌ها و ایزوفلاون‌های موجود در شیر سویا (چه غنی‌شده یا معمولی) خاصیت فیتوکمیکالی داشته و می‌توانند از بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری کنند. ارزش تغذیه‌ای شیر سویا ممکن است بسته به شرکت تولیدکننده متغیر باشد.
خواص شیر سویا
۱. جایگزین شیر معمولی
شیر سویا از جنبه‌های مختلف می‌تواند جایگزین مناسبی برای شیر گاو باشد. شیر سویا منبع خوبی از پروتئین و کلسیم است. پروتئین و کلسیم فواید زیادی برای سلامتی دارند. یکی از مزایای شیر سویا نداشتن لاکتوز است. لاکتوز قند طبیعی موجود در شیر است. بسیاری از کودکان و بزرگ‌سالان قادر به هضم لاکتوز نیستند و مصرف آن می‌تواند موجب بروز علائمی مانند اسهال، استفراغ، نفخ شکم و گرفتگی‌ها شود.
شیر سویا کاملا بدون لاکتوز است. درحالی‌که شیر گاو بدون لاکتوز بین ۷۰ تا ۹۹٪ بدون لاکتوز است. شیرهای بدون لاکتوز محتوی ماده‌ای هستند که موجب تجزیه‌ی اسید لاکتیک در مصرف‌کنندگان می‌شود. بنابراین افرادی که به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند، شیر سویا را یک نوشیدنی خوب برای تأمین پروتئین و کلسیم موردنیازشان می‌دانند.
علاوه‌براین شیر گاو محتوی پروتئینی به‌نام «کازئین» است. این پروتئین در برخی افراد موجب بروز مشکلاتی مانند بدترشدن حساسیت‌ها، افزایش مخاط و مشکلاتی در سیستم ایمنی بدن می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود کودکانی که عفونت مداوم گوش یا برونشیت مزمن دارند، مصرف شیر گاو را کاهش بدهند. همچنین به کودکان مبتلا به آسم یا مشکلات سینوس (سینوزیت) گفته می‌شود که شیر مصرف نکنند. زیرا موجب بروز مشکلات مرتبط با این پروتئین می‌شود. اینها در حالی است که پروتئین برای رشد و عملکرد مناسب کودک ضروری است. در اینجاست که ارزش شیر سویا به‌عنوان جایگزینی برای شیر گاو بیشتر مشخص می‌شود.
۲. کمک به سلامت قلب
کمک به سلامت قلب یکی از خواص شیر سویا است. شیر سویا محتوی پروتئین‌هایی است که برای رشد ضروری‌‌اند. پروتئین‌های شیر سویا از اسیدهای آمینه‌ای تشکیل شده‌اند که در پیشگیری از مشکلات سلامتی مختلف مؤثرند. اسیدهای آمینه و ایزوفلاون‌های تشکیل‌دهنده‌ی پروتئین‌های سویا می‌توانند به کاهش کلسترول بد (LDL) کمک بکنند. سایر مطالعات نشان می‌دهند مصرف ایزوفلاون‌های سویا سطح کلسترول سرم را در مردان مسن کاهش می‌دهد. مصرف شیر سویا می‌تواند به حفظ فشار خون سالم در افراد مبتلا به دیابت نوع دو کمک بکند. بنابراین مصرف شیر سویا راهی مؤثر جهت بهبود سلامت قلبی-عروقی است.
۳. خواص شیر سویا برای زنان؛ کاهش عوارض یائسگی
شیر سویا می‌تواند بسیاری از مشکلات ناشی از یائسگی را بهبود بدهد. مطالعات نشان می‌دهند ایزوفلاون‌های سویا می‌توانند به تثبیت سطح استروژن در دوران یائسگی کمک بکنند. مصرف شیر سویا می‌تواند از بیماری‌هایی که در اثر کاهش طبیعی هورمون استروژن رخ می‌دهند، جلوگیری بکند. خاصیت آنتی‌اکسیدانی ایزوفلاون‌های سویا می‌تواند در کاهش برخی بیماری‌ها مزمن مخصوصا بیماری‌های دستگاه قلبی-عروقی مؤثر باشد.
۴. تسکین پوکی استخوان
شیر سویا در تسکین پوکی استخوان در زنان یائسه مؤثر است. خطر پوکی استخوان در زنانی که در دوران یائسگی قرار دارند، افزایش می‌یابد. پوکی استخوان باعث شکنندگی استخوان‌ها شده و کمبود کلسیم می‌تواند به پیشرفت این بیماری کمک بکند.
مطالعات نشان می‌دهند که رژیم غذایی محتوی پروتئین‌های جانوری ترشح کلسیم به ادرار را افزایش می‌دهند، درحالی‌که پروتئین‌های سویا این تأثیر را ندارند. ازجایی‌که غنی‌کردن شیر سویا با کلسیم روبه‌افزایش است، می‌توان گفت که شیرسویا می‌تواند مانند مکملی برای بدن محسوب بشود. درمان با جایگزینی هورمون به‌کمک ایزوفلاون‌های سویا به‌طور طبیعی صورت گرفته و می‌تواند به حفظ توده و تراکم استخوان کمک بکند. درنتیجه خطر شکستگی‌ها را در زنان یائسه کاهش بدهد.
۵. پیشگیری از سرطان
یکی دیگر از خواص شیر سویا پیشگیری از سرطان است. براساس مطالعه‌ای شیر سویا می‌تواند سطح استروژن سرم و خطر سرطان پستان را کاهش بدهد. سرطان پستان در میان زنان رایج بوده و سطح هورمون استروژن با بروز آن در ارتباط است. مخصوصا زنان یائسه بیشتر در معرض خطر سرطان پستان هستند و از محصولات سویا مانند شیر سویا برای خاصیت جایگزینی استروژن استفاده می‌کنند. نتایج مطالعه‌ای نشان داد، مردانی که بیشتر شیر سویا مصرف می‌کنند، کمتر در معرض خطر سرطان پروستات قرار دارند.
۶. فعالیت آنتی‌اکسیدانی
فعالیت آنتی‌اکسیدانی ایزوفلاون‌های سویا می‌تواند در برابر برخی بیماری‌های مزمن مؤثر باشد. توفو خاصیت آنتی‌اکسیدانی و محافظت از کبد را داراست و می‌تواند آسیب‌ها و استرس اکسیداتیو را کاهش بدهد. یک مطالعه نشان می‌دهد که شیرسویا در پیشگیری از آسیب‌های کبدی ناشی از استرس اکسیداتیو مؤثر است. همچنین براساس یک مطالعه‌ای دیگر خاصیت آنتی‌اکسیدانی شیر سویا به افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی و کاهش علائم یائسگی در زنان کمک می‌کند.
۷. خواص شیر سویا برای لاغری و کاهش کلسترول
براساس یافته‌های جدید انستیتوی سلامت و تغذیه در ژاپن پروتئین‌های شیر سویا می‌تواند به کاهش کلسترول خون کمک بکند. کاهش کلسترول خون خطر مشکلات و بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. درنتیجه افرادی که اکنون نیز مشکل کلسترول بالا دارند، می‌توانند از خواص شیر سویا برای سلامتی برخوردار شوند.
مصرف شیر سویا که سرشار از ایزوفلاون‌هاست موجب کاهش چاقی ناشی از سوخت‌وساز در مردان و زنان می‌شود. علاوه‌براین شیر سویا باعث کاهش اندازه دور کمر در افراد چاق یا دارای اضافه‌وزن می‌شود. تأثیرات هورمونی ایزوفلاون‌های سویا از آدیپوژنز (چربی‌زایی) پیشگیری و از بزرگ‌شدن بافت چربی در افراد جلوگیری می‌کند. مصرف ایزوفلاون‌های سویا نه‌تنها می‌تواند از چربی‌زایی جلوگیری کند، بلکه باعث کاهش کلسترول بد خون و پیشگیری از بروز بیماری‌های قلبی می‌شود.
مضرات شیر سویا
متأسفانه ممکن است طعم شیر سویا به‌نظرتان عجیب بیاید. بنابراین باید انواع شیر سویا مختلف را امتحان کنید تا طعم موردعلاقه‌تان را پیدا کنید و بتوانید به‌طور روزمره از آن محصول استفاده کنید. این امر برای متقاعدکردن کودکان به خوردن شیر سویا سخت‌تر است.
علاوه‌براین شیر سویا محتوی مقدار کمی کلسیم است. بنابراین اگر می‌خواهید از شیر سویا به‌عنوان جایگزین شیر گاو استفاده کنید، باید از شیر سویای غنی‌شده با کلسیم یا مکمل های غذایی کلسیم استفاده کنید. میزان کلسیم موجود در شیر سویای غنی‌شده می‌تواند تا ۳ برابر شیر سویای معمولی باشد.
برخی‌اوقات شیر سویا را به‌وسیله‌ی جلبک دریایی غلیظ‌تر می‌کنند. مصرف جلبک دریایی موجب بروز مشکلات گوارشی در برخی افراد می‌شود. بنابراین پیش از مصرف منظم و زیاد، بهتر است اول شیر سویا را روی خودتان امتحان کنید.
ممکن است مصرف زیاد شیر سویا عوارض جانبی منفی‌ای بر جای بگذارد. به‌عنوان مثال می‌توان به مشکلات معده مانند جمع‌شدن باد معده اشاره کرد. برخی معتقدند محصولات سویا می‌تواند ریشه‌ی برخی اختلالات تیروئید (کم کاری تیروئید، پرکاری تیروئید و …)، مشکلات دستگاه تولیدمثلی و بروز علائم ناشی از آلرژی در برخی افرادی بشود که از سنین پایین از آن استفاده می‌کرده‌اند.
سخن آخر
فارغ از دلیل‌تان برای شروع به خوردن شیر سویا باید مراقب باشید که مصرف آن نه یک باره، بلکه آرام آرام شروع کنید. زیرا تغییرات ناگهانی در رژیم غذایی‌تان می‌تواند بر گوارش و فرایندهای آن تأثیر منفی بگذارد. بنابراین مصرف شیر سویا را کم‌کم افزایش بدهید تا بدن‌تان بتواند به‌تدریج با این تغییر کنار بیاید و واکنش‌های منفی احتمالی به حداقل برسد.
مقدار کالری شیر سویا طعم‌دار ممکن است بیشتر از شیر سویا معمولی باشد. زیرا شیر سویا طعم‌دار یا شیرین‌شده کالری بیشتری از شیر سویای شیرین‌نشده دارد. بنابراین کسانی که شیر سویا را برای کالری کمترش مصرف می‌کنند، باید به این موضوع توجه و از شیر سویای شیرین‌نشده استفاده کنند.
