زیتون علی‌رغم اندازه‌ی کوچکش، سرشار از ویتامین E و سایر آنتی‌اکسیدان‌های مفید است. خواص زیتون تنها به این دو مورد محدود نمی‌شود. مطالعات گوناگون، فواید زیتون و تأثیر مثبت آن را بر سلامت قلب نشان داده‌اند. همچنین زیتون می‌تواند در پیشگیری از پوکی استخوان و سرطان مفید باشد. همراه ما باشید در این مقاله می‌خواهیم به بررسی خواص زیتون بپردازیم.
چربی سالمی که در روغن زیتون خام وجود دارد، یکی از اَرکان رژیم غذایی سالم در کشورهای حوزه‌ی مدیترانه است. از زیتون می‌توان در سالادها، ساندویچ‌ها و برخی سُس‌ها استفاده کرد.
زیتون بیضی شکل است و حدود ۳ تا ۵ گرم وزن دارد. بعضی از گونه‌های زیتون در حالت نارس، رنگی سبز دارند و وقتی که کاملا می‌رسند، رنگ‌شان تیره (سیاه) می‌شود. گونه‌ی دیگری از زیتون‌ها حتی زمانی که کاملا می‌رسند، باز هم سبزرنگ هستند. ۹۰٪ زیتون تولیدی در کشورهای حوزه‌ی مدیترانه صرف تولید روغن زیتون می‌شود.
حقایقی درباره‌ی نقش تغذیه‌ای و خواص زیتون
هر صد گرم زیتون محتوی ۱۱۵ تا ۱۴۵ کالری انرژی است، یعنی به‌طور میانگین هر ده عدد زیتون نزدیک به ۵۹ کالری انرژی دارند. ۷۵ تا ۸۰ درصد زیتون را آب، ۱۱ تا ۱۵ درصد آن را چربی و ۴ تا ۶ درصد آن را کربوهیدرات تشکیل می‌دهد. زیتون محتوی مقدار ناچیزی پروتئین است. هر صد گرم زیتون ۳٫۲ گرم فیبر دارد.
چربی
زیتون با داشتن چربی نسبتا بالا، میوه‌ای غیرمعمولی محسوب می‌شود. زیتون محتوی ۱۱ تا ۱۵ درصد چربی است. ۷۴٪ از چربی موجود در زیتون از نوع اسید اولئیک است که جزو اسیدهای چرب تک‌‌سیرنشده است. اسید اولئیک جزو مواد اصلی تشکیل‌دهنده‌ی روغن زیتون است و فواید زیادی برای سلامتی دارد. کاهش التهابات، کاهش خطر بیماری‌های قلبی و مبارزه با سرطان، جزو خواص روغن زیتون برای سلامتی هستند.
کربوهیدرات و فیبر
مقدار کربوهیدرات زیتون نسبتا کم است. تنها ۴ تا ۶ درصد زیتون را کربوهیدرات تشکیل می‌دهد که بیشتر آن به شکل فیبر است. فیبر ۵۲ تا ۸۶ درصد کربوهیدرات زیتون را تشکیل می‌دهد. میزان کربوهیدرات قابل گوارش موجود در زیتون بسیار کم است. این مقدار تقریبا معادل ۱٫۵ گرم در ۱۰ عدد زیتونِ معمولی است. با اینکه بیشتر کربوهیدرات موجود در زیتون به شکل فیبر است، ولی باز هم زیتون جزو خوراکی‌های با فیبر بالا محسوب نمی‌شود.
ویتامین‌ها و مواد معدنی
زیتون منبع خوبی برای تأمین برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی است. برخی از این مواد معدنی در طول فرآوری زیتون به آن اضافه می‌شوند.
ویتامین E: میوه‌هایی که چربی بالایی دارند، معمولا سرشار از این آنتی‌اکسیدان قدرتمند هستند.
آهن: زیتون سیاه منبع خوبی از آهن است. آهن برای جابه‌جایی اکسیژن در خون ضروری است.
مس: در رژیم غذایی غربی، معمولا کمبود مس دیده می‌شود. فقر مس می‌تواند احتمال بروز بیماری‌های قلبی را افزایش بدهد.
کلسیم: کلسیم فراوان‌ترین ماده‌ی معدنی در بدن انسان است. وجود کلسیم برای استخوان‌ها، عضلات و عملکرد دستگاه عصبی ضروری است.
سدیم: معمولا زیتون به‌علت بسته‌بندی در آب‌نمک، محتوی مقدار زیادی سدیم است.
سایر ترکیبات گیاهی مغذی
زیتون بسیاری از ترکیبات مغذی گیاهی و آنتی‌اکسیدان‌ها را داراست.
- اولئوروپین: این ترکیب فراوان‌ترین آنتی‌اکسیدان در زیتون‌های نارس است و فواید زیادی برای سلامتی دارد.
- هیدروکسی تیروزول: در طول فرایندِ رسیدنِ زیتون، اولئوروپین می‌شکند و به هیدروکسی تیروزول تبدیل می‌شود. این آنتی‌اکسیدان نیز فواید زیادی دارد.
- تیروزول: فراوان‌ترین آنتی‌اکسیدان در زیتونِ رسیده است. هرچند خاصیت این آنتی‌اکسیدان به‌اندازه‌ی هیدروکسی تیروزول نیست، ولی فواید بسیاری از جمله پیشگیری از بیماری‌های قلبی دارد.
- اسید اولئونالیک: این آنتی‌اکسیدان می‌تواند در پیشگیری از آسیب‌های کبدی، تنظیم چربی خون و کاهش التهابات مؤثر باشد، به همین دلیل یکی از مهم‌ترین خواص زیتون به‌شمار می‌آید.
- کوئرستین: این ماده‌ی مغذی می‌تواند در کاهش فشار خون و سلامت قلب مؤثر باشد.
فرآوری زیتون
زیتون‌ها انواع مختلفی دارند. به‌خاطر تلخی زیتون، مصرف زیتون تازه چندان مرسوم نیست. معمولا زیتون به‌صورت شور یا تخمیرشده به بازار عرضه می‌شود. در طول فرآوری زیتون، اجزای تلخ آن مانند اولئوروپین که در زیتون نارس فراوان است، از بین می‌رود. زیتون‌های رسیده و زیتون سیاه تلخی کمتری دارند. البته برخی از انواع زیتون وجود دارند که برای تلخی‌زدایی نیازی به فرآوری ندارند. این زیتون‌ها وقتی کاملا برسند تلخی چندانی ندارند و به همان صورت قابل مصرف‌اند.
فرآوری زیتون براساس روش مورد استفاده، می‌تواند بین چند روز تا چند ماه طول بکشد. معمولا روش‌های فرآوری زیتون در هر منطقه متفاوت است. روش‌های مختلف فرآوری می‌تواند بر طعم، رنگ و بافت زیتون تأثیر بگذارد. اسید لاکتیک در فرایند تخمیر نقش مهمی دارد. این ماده یک نگهدارنده‌ی طبیعی است که از زیتون در مقابل باکتری‌ها محافظت می‌کند.
به‌تازگی پژوهشگران دریافته‌اند که اگر زیتون‌های تخمیری در بدن خاصیت پروبیوتیک داشته باشند، می‌توانند سلامت دستگاه گوارش را افزایش بدهند.
فواید زیتون برای سلامتی
زیتون بخش جدانشدنی رژیم مدیترانه ای است. خواص زیتون برای سلامتی بی‌شمار است. کمک به سلامت قلب و پیشگیری از سرطان از مهم‌ترین فواید زیتون برای سلامتی‌اند.
۱. خاصیت آنتی‌اکسیدانی
تحقیقات نشان داده‌اند وجود آنتی اکسیدان در رژیم غذایی می‌تواند خطر بروز بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی و سرطان‌ها را کاهش بدهد. زیتون سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هاست و فواید بسیاری برای سلامتی دارد. درمان التهاب و کاهش رشد میکروارگانیسم‌های مضر از جمله خواص زیتون است.
مطالعه‌ای نشان داده است که مصرف زیتون می‌تواند گلوتاتیون موجود در خون را افزایش بدهد. گلوتاتیون یکی از قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان‌های موجود در بدن است.
همچنین زیتون می‌تواند در مبارزه با باکتری‌های عفونت‌زایی که در دستگاه تنفسی و معده وجود دارند، مؤثر باشد.
۲. سلامت قلب
کلسترول و فشار خون بالا از عوامل اصلی بیماری‌های قلبی‌اند. اصلی‌ترین اسید چرب زیتون (اسید اولئیک) در سلامت قلب مؤثر است. این ماده از کلسترول بد خون (LDL) در برابر اکسیداسیون محافظت و سطح کلسترول خون را تنظیم می‌کند. علاوه بر این، برخی از مطالعات نقش زیتون و روغن زیتون را در کاهش فشار خون نشان داده‌اند.
۳. سلامت استخوان
پوکی استخوان از طریق کاهش حجم و کیفیت استخوان ارزیابی می‌شود. این اتفاق احتمال شکستگی‌های استخوان را افزایش می‌دهد. میزان پوکی استخوان در کشورهای حوزه‌ی مدیترانه کمتر از سایر کشورهای اروپایی است. دانشمندان تصور می‌کنند که «زیتون» عامل این اتفاق است.
تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از ترکیبات گیاهی موجود در زیتون و روغن زیتون از کاهش حجم استخوان در حیوانات جلوگیری کرده‌اند. متأسفانه در این زمینه تحقیقات کافی بر روی انسان‌ها انجام نگرفته است، ولی ارتباط بین رژیم مدیترانه‌ای و کاهش شکستگی‌ها، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی تأثیر مثبت زیتون بر روی استخوان‌ها باشد.
۴. پیشگیری از سرطان
یکی دیگر از خواص زیتون پیشگیری از سرطان است. زیتون و روغن زیتون به‌طور گسترده در منطقه‌ی مدیترانه مصرف می‌شوند. نکته‌ی جالب این است که آمار سرطان و سایر بیماری‌های مزمن در این مناطق کمتر از سایر نقاط اروپاست. احتمالا دلیل این امر، مصرف زیاد زیتون در این نواحی است.
این پدیده تا حدی به‌علت وجود مقدار بالای آنتی‌اکسیدان و اسید اولئیک در زیتون است. در مطالعات آزمایشگاهی مشاهده شد که این ترکیبات می‌توانند چرخه‌ی زندگی سلول‌های سرطانی در سرطان سینه، سرطان روده بزرگ و سرطان معده را به‌هم بریزند. برای اثبات این تأثیر، مطالعات بیشتری بر روی انسان موردنیاز است چون در حال حاضر تأثیر زیتون در مقابله با سرطان واضح نیست.
عوارض جانبی مصرف زیتون
معمولا افراد با مصرف زیتون دچار مشکل خاصی نمی‌شوند. اما ممکن است نمک بالای موجود در زیتون شور، برای برخی افراد مشکل ایجاد کند.
۱. حساسیت
حساسیت به درخت زیتون امری شایع است، اما حساسیت به خودِ زیتون به‌ندرت مشاهده شده است. بااینحال افرادی که به زیتون حساسیت دارند، ممکن است واکنش‌های آلرژیک را در دهان و گلوی خود تجربه کرده باشند.
۲. فلزات سنگین
ممکن است زیتون حاوی برخی فلزات سنگین و مواد معدنی مانند بور، گوگرد، قلع و لیتیم باشد. مصرف زیاد فلزات سنگین می‌تواند منجر به بروز سرطان شود. در بیشتر اوقات فلزات سنگین موجود در زیتون کمتر از حد مجاز است، بنابراین زیتون ماده‌ی غذایی سالمی است.
۳. آکریل آمید
برخی از مطالعات از ارتباط آکریل آمید با بروز سرطان‌ها حکایت دارند، درحالی‌که برخی دیگر از مطالعاتی که به‌تازگی صورت گرفته‌اند، این ارتباط را زیر سؤال برده‌اند. بااینحال متخصصان توصیه می‌کنند مصرف آکریل آمید در رژیم غذایی افراد محدود شود. در بعضی گونه‌های زیتون از جمله زیتون سیاه کالیفرنیا، با رسیدن زیتون مقدار آکریل آمید افزایش می‌یابد.
