شاید این درخت بزرگ و تنومند را در سراسر ایران دیده باشید، اما خواص زبان گنجشک را هم می‌دانید؟ این درخت که به چوب قوی و انعطاف‌پذیرش معروف است، گل‌هایی بدون گلبرگ دارد که اوایل بهار روی شاخه‌های برهنه رشد می‌کنند و برگ‌های آن تا یک ماه بعد جوانه نمی‌زنند. درخت زبان گنجشک میوه‌هایی هم دارد که در اواخر تابستان و پاییز از شاخه‌ها آویزان هستند. برای شناخت بیشتر خواص زبان گنجشک و کاربردهای طبی و غذایی آن با ما همراه باشید.
مشخصات درخت زبان گنجشک
این درخت که از بزرگ‌ترین درخت‌های بومی اروپا به شما می‌رود، چوبی محبوب دارد که برای ساخت وسایل خانه، دسته راکت تنیس و چوب کریکت به کار می‌رود. البته می‌توان آن را در جنوب غربی آسیا از شمال ترکیه تا کوه‌های البرز هم پیدا کرد.
زبان گنجشک درختی مقاوم با رشد سریع است و قارچ کالارا اش دایبک (chalara ash dieback) از عوامل بیماری‌زای آن به شمار می‌رود. این بیماری که توسط قارچ کالارا ایجاد می‌شود باعث کاهش شدید جمعیت این درخت شده و هنوز هم در حال گسترش است. درخت‌های آلوده درمان‌پذیر نیستند، اما به نظر می‌رسد که بعضی از درخت‌ها از لحاظ ژنتیکی در برابر این قارچ مقاوم باشند.
خواص زبان گنجشک و استفاده‌های سنتی از آن
- برگ‌های آن بندآورنده خون، مسهل، عرق‌آور، تا حدی افزایش‌دهنده ادرار، روان‌کننده و ملین هستند.
- پوست آن از بازگشت بیماری جلوگیری می‌کند، بندآورنده خون و تقویت‌کننده‌ای با مزه تلخ است.
- در گیاه‌درمانی مدرن، خیلی محدود برای درمان تب استفاده می‌شود.
- دانه‌ها، که شامل باله‌هایشان نیز می‌شود، به‌عنوان ضدنفخ به کار می‌روند.
- آب تقطیرشده برگ‌هایش می‌تواند هر روز صبح برای درمان ورم و چاقی استفاده شود.
- برگ‌های آن باید در نیمه خرداد تا نیمه تیر گردآوری، به‌خوبی خشک و پودر شوند و در شیشه‌هایی چوب‌پنبه‌دار نگهداری شوند.
- پوست درخت و شاخه‌های جوان حاوی کومارین‌ها هستند که مانع رشد باکتری و قارچ می‌شوند.
- درمان و التیام زخم‌ها و کاهش التهاب هم از خواص زبان گنجشک است.
- ماده فراکسین که در شاخه و برگ‌های آن یافت می‌شود، خاصیت ادرار‌آوری دارد و می‌تواند دفع اوریک اسید را افزایش دهد.
- پوست درخت می‌تواند به درمان نقرس در سالمندان کمک کند و همچنین برای بیماری‌هایی مثل آرتروز روماتوئید و آرتروز استخوانی مفید باشد.
- همچنین بیماری‌های مربوط به مثانه و کلیه را نیز می‌توان با پوست درخت زبان گنجشک درمان کرد.
- برای دفع سنگ‌های مجاری ادراری نیز کاربرد دارد.
- تنه درخت و برگ‌های آن همچون مسهلی ضعیف عمل می‌کند و به همین دلیل به‌عنوان درمان گیاهی یبوست و برای ازبین‌بردن انگل‌های روده‌ای استفاده می‌شود.
- دانه‌های زبان گنجشک می‌توانند علاوه بر کاهش تب، در تقویت اشتها نیز نقش داشته باشند.
- یکی از خواص زبان گنجشک برای مردان اثر عصاره حل‌شده آن برای تقویت میل جنسی است.
خواص زبان گنجشک در طب آیورودا
- عفونت‌های مجاری ادراری: ۱ قاشق غذاخوری از برگ‌های زبان گنجشک را در نصف لیوان آب جوش بریزید و ۲ تا ۳ دقیقه بخیسانید. آن را آبکش کنید و روزی یک لیوان از آن را جرعه‌جرعه میل کنید. آن را شیرین نکنید.
- جذام: یک قاشق غذاخوری از پوست این درخت را فقط ۲ دقیقه در نصف لیوان آب بجوشانید و اجازه دهید سرد شود و بدون شیرین‌کردن، آن را جرعه‌جرعه در طول روز بخورید. می‌توانید برای بهبود طعم آن از نعنافلفلی یا مرزنجوش استفاده کنید.
- قطع ادرار: برگ‌های زبان گنجشک را بجوشانید. جوشانده آن را آماده کنید و ۲ بار در روز ۱ لیوان میل کنید.
استفاده برای آشپزی
- دانه‌های نرسیده معمولا با خواباندن در نمک و سرکه ترشی می‌شوند و به‌عنوان چاشنی برای غذاهای دیگر به کار می‌روند.
- برگ‌ها گاهی اوقات به‌عنوان ماده افزودنی تقلبی به چای اضافه می‌شوند.
- روغن خوراکی این درخت مانند روغن آفتابگردان از دانه‌های آن به دست می‌آید.
دوز مصرفی زبان گنجشک
بنا به گفته متخصصان گیاهان دارویی، این دوزها توصیه می‌شوند:
- به‌عنوان دم‌نوش: ۱ یا ۲ قاشق چایی‌خوری از برگ پودرشده آن را به ۱ لیوان آب جوش اضافه کنید. اجازه دهید ۲ تا ۳ دقیقه دم بکشد و سپس آن را آبکش کنید. روزانه ۱ یا ۲ لیوان از این دم‌نوش مصرف کنید.
- به‌عنوان جوشانده: ۱ قاشق چایی‌خوری از پودر پوست درخت را به ۱ لیوان آب اضافه کنید. آن را کمی بجوشانید و اجازه دهید ۲ تا ۳ دقیقه دم بکشد. روزی ۱ لیوان میل کنید.
برگ‌های این درخت باید در اوایل تابستان چیده شوند که توسط لایه نازکی از غشای مخاطی پوشیده شده‌اند. سپس آن را خشک کرده و در ظرفی نگهداری کنید که هوا به درونش نفوذ نکند. بهتر است پوست درخت در بهار جمع‌آوری، خشک و پودر شود. دانه‌های آن نیز باید هنگامی که سبز و جوان هستند برداشت شوند.
احتیاط در مصرف زبان گنجشک
- این ماده برای نشخوارکنندگان سمی است و همچنین می‌تواند در بعضی افراد درماتیت ایجاد کند.
- استفاده بیش از حد آن به واکنش آلرژیک منجر می‌شود.
- استفاده زبان گنجشک برای نوزادان، زنان باردار و شیرده و همچنین مبتلایان به بیماری‌های کلیه و کبد تأیید نشده است.
نکات جالب درباره زبان گنجشک
- چوب درخت زبان گنجشک از پراستفاده‌ترین چوب‌ها در روستاهاست و کاربردهای زیادی دارد.
- تا جنگ جهانی دوم این درخت‌ها معمولا در چرخه‌های ۱۰ساله کاشته می‌شدند تا به‌عنوان منبعی تجدیدپذیر از چوب برای سوزاندن، ساختمان‌سازی و ساخت لوازم چوبی استفاده شوند.
- رنگ چوب این درخت از سفید کرمی تا قهوه‌ای روشن است و مرکز چوب می‌تواند قهوه‌ای‌زیتونی تیره باشد.
- به‌دلیل انعطاف‌پذیری چوب زبان گنجشک، مقاومتش به ضربه و شکاف برداشتن، همواره برای ساخت کمان، دسته ابزار، مخصوصا چکش و تبر و راکت تنیس به کار می‌رود و در ساخت هواپیماهای اولیه نیز کاربرد داشته است.
- می‌توان از برگ‌های زبان گنجشک رنگ سبز تهیه کرد.
- چوب زبان گنجشک از گزینه‌های محبوب برای سوزاندن است، زیرا هنگامی که به تازگی بریده شده است هم به‌خوبی می‌سوزد.
سخن پایانی
خواص زبان گنجشک متنوع است. این درخت که در بیشتر کوچه‌ها و خیابان‌های ایران یافت می‌شود، می‌تواند بیماری‌ها و ناخوشی‌هایی را به‌سادگی رفع کند. از مدت‌ها پیش برگ‌ها، دانه‌ها و پوست این درخت جزو داروهای گیاهی مهم بوده‌اند و می‌توانند برای درمان عارضه‌هایی مانند اسهال و تب مفید باشند.
